8. De ik-mentaliteit in de literatuur van de jaren zeventig

Het zal ons niet verbazen, dat ook de literatuur door een dergelijk egocentrisch klimaat wordt beïnvloed. Ook daarover heeft het genoemde HP-nummer een interessant artikel onder de titel De egodocumenten. Een uitspraak van de literaire criticus K.L. Poll is tenminste duidelijk:

"Al die zelven, al die ikken - ze interesseren mij niet meer. Ik heb mijn eigen ik. Ik heb dagelijks te maken met de ikken van mijn kinderen, mijn ouders, mijn vrienden en vriendinnen, mijn collega's. Ik stik in het iksel om mij heen"  ...  "Ikkerige lezers zullen vast veel van zichzelf terugvinden bij ikkerige schrijvers".

Poll noemt als bewijs voor deze ikkerigheid het feit dat nagenoeg elke romanschrijver in de ik-vorm schrijft en velen verhuld autobiografisch. Dat bezig zijn met zichzelf brengt met zich mee dat de horizon kleiner wordt. Brede visies werden in de jaren '70 niet via de literatuur uitgedragen, grote maatschappelijke kwesties niet aangesneden.

De geëngageerde schrijvers zoals we die in de jaren '60 kenden, zijn er niet meer. Er is huiver gekomen voor grote woorden, angst voor dikdoenerij, scepsis ten aanzien van het engagement, het zich betrokken voelen bij de maatschappelijke ontwikkelingen. "Doe maar gewoon", dat is literair vertaald: vertel maar gewoon een aardig niet te diepzinnig verhaal.

Een voorbeeld is de schrijver Ger Verrips, die in 1973 debuteerde met Zorg dat je een gekkenbriefje krijgt. Ook hier de ego-mentaliteit.

De ik-figuur weigert aan de militaire akties in Nederlands-Indië mee te doen. Politieke en humanitaire overwegingen komen niet ter sprake. De ik-figuur heeft er alleen geen zin in. Hij zorgt dan door gesimuleerd agressief gedrag een "gekkenbriefje" te krijgen, waardoor hij uit de dienst ontslagen wordt.

Ook hier is het egoïsme ten top! Ook de dichter-schrijver Bernlef vindt de Nederlandse auteur van de jaren '70 een op en top individualist. De belangstellingssfeer van deze schrijvers is dan ook duidelijk op de eigen jeugd gericht, op relaties, gevoelens, angsten. Aan deze speurtochten in zichzelf bleek grote behoefte te bestaan. 

In dit verband mag bijvoorbeeld gewezen worden op de grote populariteit onder de jongeren van Oek de Jongs Opwaaiende zomerjurken en Maarten 't Harts Een vlucht regenwulpen. Maarten 't Hart schrijft trouwens geheel autobiografisch. 

Een heel kenmerkend ego-document is het boek De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt. Een korte samenvatting: Anja heeft werkelijk alles meegemaakt. Jong getrouwd met een bruut, jong moeder, jong gescheiden. Dertig minnaars, vaak na hevige verliefdheden, soms gewoon voor de lol, maar onveranderlijk op gruwelijke wijze door de mand gevallen. "Rauwe pijn, jammeren als een ziek beest". 

Het decor is modern. Het woninkje aan de Pijp, veel witte verf, Chinese matten op de vloer, het rode halletje met rode collages; later wordt de serre paars geschilderd en schrijft ze Shaun te quero op de muur. De bruine café's, De Pieter, De Engelbewaarder, pils, jenever, jasmijnthee. En Miepie-poes. 

Ze zit op de Sociale Academie, doet stage in het vormingswerk voor bedrijfsjeugd, krijgt een baan in Paradiso ("de integratie tussen politiek en subcultuur die ik zelf voel, steeds linkser wordend") en raakt daar "vervreemd" door het lawaai, de lichtshow, de dealers en de flippende junkies. Werkloos dus. Maar dan "een baan die me op het lijf geschreven lijkt: een open centrum dat service moet gaan bieden aan aktiegroepen die zich voor politiek beginnen te interesseren maar niet weten wat ze daarmee willen dóen; herkenbaar vanuit mijn eigen verleden". 

Dan sluit ze zich aan bij de Black Panther Party, afdeling Holland, krijgt ruzie met de Cineclub die hen verwijt dat ze "elitair" zijn, belandt in een Marxistisch-Leninistische Studenten-bond en van de weeromstuit in een daarvan afgescheiden groepering, heeft een verhouding met een "sadist" en raakt in therapie bij "een mannetje van het IMP".

Dit is zeer beknopt samengevat, en we zijn dan pas op de helft van het boek waar Anja haar haar kort laat knippen en "een nieuw leven begint". Ze ontdekt dat ze zich altijd heeft "verstopt" voor vrouwen, en gaat naar hen "op zoek". 

Het komt tot een praatgroep, met een stortvloed van herkenbare ervaringen, warme gevoelens en "nauwelijks geduld" om elkaar te laten uitpraten. En in een later stadium de ontdekking van "je lijf", de openbaring dat seks iets is dat je moet krijgen. 

En nu de les: "We moeten ons eigen lijf weer terugnemen. Aardig zijn voor jezelf. Je moet toch met jezelf het langste door, je kan maar het beste vriendschap sluiten met jezelf. Ik koop een ring voor mezelf. Een symbool, ik ben getrouwd met mezelf." 

Het boek wordt geschreven in een Frans landhuis, waar ze met een heel stel op vakantie zijn, veel wijn drinken, artisjokken eten en veel over relaties praten. Het boek mondt uit in de driehoeksverhouding met Ton en Anna: eindelijk schept ze adem om de uitgeputte lezer een ervaring werkelijk mee te delen.

Maar de driehoek gaat ook weer over, met veel wrok en ellende, en tenslotte staat ze "grootgegroeid" in het Vrouwenhuis, "verliefd op een soort". "Ik leef op de top van een golf. Kwetsbaar in al mijn onzekerheden - hoe hou je je vast aan een rivier. Onverwoestbaar en sterk in mijn gevoel dat ik alleen maar deze kant op kan. Geen weg terug." (H.P., blz. 42, 43). 

Aan dit boek is te merken dat ook in de jaren '70 het rauwe realisme, zoals we dat kennen uit vorige jaren, onverminderd voortgang vindt. Is er ook nog ander proza?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen