Over leven en dood

A. Aanwijzingen voor het gebruik

Over „leven en dood" is heel veel te zeggen.

De laatste tijd is er over medisch-ethische begrippen als abortus en euthanasie heel wat op de boekenmarkt verschenen.

Je kunt heel gemakkelijk vanuit deze schets twee, zelfs drie avonden beleggen, waarbij je resp. aan de orde stelt:

— leven en dood in bijbels licht

— abortus provocatus

— euthanasie.

Het gevaar is dan echter niet denkbeeldig dat je met name met de beide laatste onderwerpen het terrein van de specialist betreedt.

Je doet er dan ook goed aan je vooral bezig te houden met de punten B t/m E.

Om aan te tonen dat er in de loop der jaren verschuivingen hebben plaatsgevonden met betrekking tot de visie op leven en dood kunnen de punten F en G dienen ter konkretisering van het geheel.

Probeer tevens aan te geven in hoeverre wij als kerkelijke jeugd ons wat deze dingen betreft laten beïnvloeden door de tijdgeest.

B. Inleiding

Het ligt niet voor de hand om voor een inleiding het onderwerp „leven en dood" te kiezen.

Er zijn genoeg andere onderwerpen waarover je wat kunt zeggen en waarover je gezellig kunt napraten. Spreken over het leven zou nog wel gaan, maar praten over het leven in samenhang met de dood schrikt ons af.

Uit deze houding blijkt dat we typisch kinderen van deze tijd zijn: we staan zó midden in het leven van deze welvaartstijd dat onze ogen en oren alleen maar gericht zijn op het leven, het „hier en nu".

Een enkele keer is de dood spelbreker: als een vriend of een familie-lid plotseling overlijdt, als we in onze naaste omgeving een sterfgeval meemaken. Maar ook die duidelijke ontmoeting met de dood weten we snel te verdringen. We leven vaak alsof er geen eind aan komt, terwijl er niets zekerder is dan de dood.

Daarom is liet goed samen wat na te denken over de gevoelens die bij je leven als het gaat om dit thema.

Daar komt nog een tweede reden bij. De laatste tijd is èn het leven èn de dood volop in discussie. Het leven is onderwerp van aktuele discussies als het gaat om het begin en de waarde van het leven (rond abortus provocatus) en de dood als het gaat om het nog zinvol zijn van het menselijk leven (rond euthanasie).

Het is goed samen te praten over deze twee onderwerpen, omdat ze op het ogenblik de brandpunten en de brandende punten zijn in de verhouding van kerk en wereld.

C. Leven in de Bijbel

In de Heilige Schrift staat het leven centraal. Gods werk is gericht op het leven en in het bijzonder op het leven van de mensen. Daarnaast is in de Bijbel de dood ook werkelijkheid. De dood kan echter alleen maar duidelijk onderscheiden worden vanuit het leven. Alleen wat leeft kan sterven. Al het leven is aan de vergankelijkheid onderworpen.

— ons leven: wij worden geboren, we groeien op, we spelen, we denken, we bidden tot God en we zingen over God.

Dat is het leven van de mens. We mogen dat leven niet opsplitsen in twee losse gedeelten: een natuurlijk leven en een geestelijk leven, een leven van het lichaam en een leven van de ziel. De mens is als geheel een levende ziel. Zie Genesis 2 : 17. Het lichaam ontstaat uit stof en wordt mens doordat God er de levensadem in blaas; zie Genesis 2. Daarmee wordt hij tot een levende ziel. Die levende ziel is dan het geheel van de levende mens, ziel en lichaam samen.

— ons gegeven leven: Het leven is een geschenk van de Heere. God is de bron van het leven; zie Psalm 36 : 10. De Heere schept Adam uit het stof der aarde (de mens is uit stof) en Hij schept nog de kinderen in de schoot van de moeder (Psalm 139 : 13). Dat scheppen heeft de Heere God één keer gedaan en door Zijn voortdurende zorg onderhoudt Hij Zijn schepping nog steeds.

— ons gerichte leven: in ons leven moeten we op God gericht zijn. Het leven krijgt zijn bestemming in het beantwoorden aan het doel van de Schepper. Dat doel is het beogen van Zijn eigen eer, de verheerlijking van Zijn Naam en het bewonderen van Zijn werken. Zie Ps. 19 en Jes. 43.

— ons tijdelijke leven: ons leven is zo lang (of soms zo kort) als de dagen die de Heere, de God van het leven, ons schenkt. Die dagen zijn begrensd door onze geboorte en onze dood. In die tussentijd moet het leven tot zijn bestemming komen. Daarom is een lang leven begerenswaardig (zie Spreuken 3 : 1 e.v.) en een zeer bijzondere zegen. Noch het begin, noch het einde van ons leven ligt in onze hand. God houdt onze adem in en ons lichaam keert terug tot het stof der aarde. Uit het stof, tot het stof. Zie Gen. 3 : 19 en Spr. 3 : 20 en 21.

D. De dood in de Bijbel

Wij leven en wij sterven. Aan de dood ontkomt niemand. Dat is ook in de Bijbel een allesomvattende werkelijkheid. God snijdt de levensdraad door en wij gaan naar ons eeuwig huis. Over die angstaanjagende werkelijkheid zijn in de loop van de tijden veel vragen gesteld. Vele ervan laat de Bijbel onbeantwoord. Dit zegt de Bijbel wel:

— de dood is er niet altijd geweest:

De gegevens uit de Bijbel over de Schepping laten niet toe te zeggen dat de dood er toen ook al was. God zag dat het werk van Zijn handen zeer goed was. Daarmee is de dood vreemd aan het geschapene.

— de dood als straf:

Door de ongehoorzaamheid van één mens wordt het volmaakte verstoord en komt de dood in de wereld. Zie Rom. 6 : 23. Het diep ingrijpende daarvan komt in de Bijbel overduidelijk tot uiting. Er komt een totale ontwrichting van het leven:

a. het leven van Adam en Eva wordt een tijdelijk leven. (Ten tijde als gij daarvan eet, ... de dood).

b. de levende betrekking tot God wordt verbroken. Zij worden vreemden in de hof van Eden, vreemd ook voor het spreken van God. De gemeenschap met de Heere ontbreekt, de lof des Heeren verstomt. Lees Gen. 3 nauwkeurig.

— de dood als beperking:

Met de dood is het leven eindig geworden. Er komt een eind aan, ook aan ons leven. Want de zonde van één mens werkt door in alle mensen. Zie Rom. 5 : 12. Daarbij komt de klacht over de kortheid van het leven (Genesis 47 : 9, Psalm 103 : 15). Het leven is een gestadige dood. Maar ook het gebed is er om bewaard te worden voor een ontijdige dood. Zie Psalm 102 : 25.

— de dood als het einde:

Volgens ons gewone taalgebruik is de dood het einde van de mens. Het is de mens gezet eenmaal te sterven. Zie Hebr. 9 : 27. En dan?

— de dood overwonnen:

Na de opstanding van Christus Jezus is de dood overwonnen. In Zijn opstanding is de macht van God over de dood openbaar geworden. De dood in zijn scherpe betekenis van verbroken gemeenschap met God is van zijn macht beroofd door de verzoening en opstanding van Christus. Daarom is er weer leven mogelijk, het leven met God door Christus. Dat leven geeft God aan Zijn kinderen in de wedergeboorte.

E. Leven en dood in de geschiedenis

Hoewel deze bijbelse gegevens, door het werk van de Heilige Geest, hun betekenis en invloed gehad hebben en nog hebben, daarom is er toch over deze kernwoorden niet altijd eender gedacht. Afhankelijk van de tijd wijzigt zich hun betekenis.

— Bij vele bijbelheiligen (welke b.v.?) is er sprake van een voltooid leven. Zij zijn „zat van dagen" en de maat van hun leven is vol en zij leggen zich ter ruste, nadat zij hun huis bevelen hebben gegeven.

Een rijke zegen van Gods genade! Het verschrikkelijke van de dood komt daar op de achtergrond, door de verwachting van de zaligheid. Zie Gen. 49 : 18.

— In de Middeleeuwen heeft het leven zijn glans verloren door de dagelijkse dood. Zichtbaar voor allen sterven dagelijks mensen; zowel kinderen als volwassenen. Door de onhygiënische toestanden grijpen allerlei ziekten om zich heen met katastrofale gevolgen. De dood ligt altijd op de loer. Hier is de mens eigenlijk levend dood. Daarom telt het natuurlijk leven niet mee, maar is alles gericht op het leven na de dood. De reformatie brengt hier wel een correctie op aan: de mens is een vreemdeling op aarde, maar zijn leven is niet zonder zin.

Dat de tijd en het levensgevoel van een bepaalde tijd de opvattingen over dood en leven beïnvloeden komt vooral in deze tijd tot uitting. Met een paar voorbeelden is dat duidelijk te illustreren:

— Volgens huidige opvattingen van de natuurwetenschap is het leven niet één keer door God geschapen, maar is het mogelijk dit te herhalen. Het is het uitgangspunt bij zeer veel pogingen om uit dode stof door menselijk handelen opnieuw leven te laten ontstaan.

— Volgens de moderne biologie is de dood eigen aan het leven. Of, omgekeerd, zonder de dood is het leven onvoorstelbaar. Men stelt dan ook dat, hoewel dit „het bittere raadsel van de goede schepping" genoemd wordt, met de geschapen werkelijkheid de dood er ook direkt geweest is.

— Het meest opvallende van het moderne levensgevoel is de krachtige wijze waarop telkens weer gepoogd wordt om de verschrikking van de dood te boven te komen. Er wordt gezegd dat de dood slechts een moment is in het grote levensproces. De dood is alleen maar een feit. Daarom leven we alsof er alléén maar leven is, Hier en nu, zonder straks.

— Aan de andere kant is er de dagelijkse dreiging en werkelijkheid van de dood: oorlogslachtoffers, verkeersslachtoffers, mensen die de hongerdood sterven.

— Daarom wordt het huidige leven ook wel gekenmerkt door enerzijds het spotten met de dood, anderzijds het wegdringen van de dood uit het leven:

— begraafplaatsen zo ver mogelijk buiten de leefcentra,

— sterven in speciale sterfkamers, vaak ver van familie en nabestaanden,

— afschuwelijke mode-gebruiken (vooral in Amerika) rond het begraven van een dode.

Het meest duidelijk heeft het moderne levensgevoel zijn weerslag gevonden in het denken over het begin en het einde van het leven. Zie ook artikelen in „Daniël', 28e jaargang, nr. 25, 1975 en 29e jaargang, nr. 8, 1975.

Puntsgewijs volgt een aantal opmerkingen om deze problemen af te bakenen.

F. Abortus provocatus (opzettelijk veroorzaakte vruchtafdrijving)

Omschrijving: handeling die tot doel heeft een groeiende vrucht uit de baarmoeder te verwijderen met als resultaat dat een begonnen menselijk leven beëindigd wordt. Deze vorm van abortus is dus duidelijk onderscheiden van een spontane miskraam.

Dit is een aanslag op het menselijk leven.

Daarom wordt het genoemd in het Wetboek van Strafrecht, opgenomen onder het hoofdstuk „Misdrijven tegen het leven gericht". Op het ogenbük zijn er drie initiatief-wetsvoorstellen in behandeling om deze wet te veranderen, zodat er meer ruimte komt voor het uitvoeren van abortus.

Ondanks alle discussie

Ook de nog ongeboren vrucht is, hoewel nog onvolgroeid, volop menselijk leven. Over het leven wat God geeft mogen wij niet naar eigen willekeur beschikken.

Om de waarde van het begonnen leven goed te waarderen moeten we goed luisteren naar het Bijbels spraakgebruik over het ontstaan en de groei ervan. Zoek hier enige Schriftgegevens bij.

Abortus wordt dagelijks uitgevoerd, ook in Nederland.

Argumenten vóór:

1. „Beginnend" menselijk leven is nog niet waarde-vol, maar juist waardevrij. Vanuit zijn mondigheid en vrijheid mag de moderne mens vrij beschikken over dat leven.

2. Elk kind moet door het echtpaar (of door de ongehuwde moeder!) geaccepteerd kunnen worden. Waar deze omstandigheden niet aanwezig zijn, mag abortus overwogen worden. Beter geen kind, dan een ongewenst kind.

Omstandigheden, die dan als argumenten worden aangevoerd:

— psychisch: als het wordende kind een bedreiging is voor het geestelijk welzijn van de moeder.

— psycho-sociaal: als de situatie van de moeder of het gezin een baby erbij niet wenselijk maakt.

— sociaal: als het kind, na de geboorte, de ongehuwde moeder of het gezin beperkt of belemmert in zijn sociale kontakten, b.v. in verband met beperkte woonruimte of gemaakte vakantie-apspraken.

Wat moeten wij daartegenover stellen?

1. Bijbelse gegevens. Goed leren luisteren naar de taal van de Bijbel. Zie B t/m E.

2. Onderkennen van het on-bijbelse spreken van abortus-voorstanders.

3. Erkennen van de nood- situatie die soms optreedt bij een zwangerschap, b.v. bij een ongehuwde moeder.

4. Hulp en opvang bieden aan zulke moeders in nood.

5. Pastorale hulp en begeleiding.

6. Pleidooi voor vergemakkelijking en vereenvoudiging van het adoptiebeleid, zodat abortus niet nodig is maar zo dat het kind na de geboorte afgestaan kan worden aan vervangende ouders.

G. Euthanasie (d.w.z. goede dood)

Omschrijving: De ingreep in het leven van een mens, waardoor men hem, met bepaling van het tijdstip waarop en het middel waardoor, uit dit leven doet heengaan (Velema).

Er wordt onderscheid gemaakt tussen aktieve en passieve euthanasie.

— Bij aktieve euthanasie wordt een bewuste ingreep gedaan om de dood te bewerkstelligen.

— Bij passieve euthanasie wordt uitsluitend een bepaalde handeling of medische ingreep achterwege gelaten om zo het intreden van de dood te versnellen of althans niet langer tegen te gaan.

Euthanasie in discussie

Oorzaken dat euthanasie de laatste tijd sterk in discussie is:

— Onvoorstelbare toename van de medische kennis en macht. Op het ogenblik is het mogelijk om mensen in het leven te houden die een paar jaar geleden allang gestorven zouden zijn.

— Onze moderne maatschappij is ingesteld op het funktionele: alleen dat leven is zinvol wat nog kan produceren en consumeren. Ernstige zieken vallen daarbuiten. Hun leven is niet meer zinvol en daarom valt euthanasie te overwegen.

— Economische argumenten:

Langdurige en ernstige zieken vragen veel tijd en aandacht, maken het gebruik van dure medische apparaten nodig en kosten veel geld, ook gezien de hoogte van de verpleegtarieven.

— Psychologische argumenten:

Vaak gaat de eindfase van een ziekte gepaard met veel pijn en diepingrijpende ontluistering van het menselijk leven. Deze afbraak van het leven wijst heen naar de dood. Vanuit het taboe van de dood moet deze periode zo kort mogelijk gehouden worden.

Wat moeten we daar tegenoverstellen?

1. Luisteren naar wat de Bijbel zegt over het leven en over de dood. Zie B t/m E.

2. Het leven altijd blijven zien als de genade-tijd, die God geeft, zolang Hij dat nodig vindt.

3. Waar dat kan en waar dat van ons gevraagd wordt: begeleiding van ernstige zieken.

4. Ook al vraagt onze funktie of situatie dat: nooit meewerken aan het uitvoeren van euthanasie, ook al leidt dat tot botsingen, die ingrijpende gevolgen kunnen hebben.

Vragen die het probleem moeilijk maken

1. Moet men het leven eindeloos rekken?

Moet men het stervensproces zolang mogelijk rekken?

Er zijn ook grenzen en beperkingen aan het menselijk handelen gesteld. De situatie kan zo zijn dat we terugtreden, zodat de dood kan intreden.

2. Wat is de grens tussen leven en de dood?

Vroeger eenvoudig te beantwoorden: hart-stilstand, ademstilstand.

Het is nu steeds moeilijker om de grens vast te stellen.

3. Wat is zinvol leven? Wat is zinloos lijden?

Waar God het leven laat, daar is het zinvol, daar heeft het bestaansreden. Het is niet aan ons dat uit te maken In ieder geval is zinvol niet hetzelfde als nuttig.

H. Wenken

Wie uitvoerig de stof van deze schets aan de orde wil laten komen kan b.v. twee avonden aan dit onderwerp besteden.

Op de eerste avond kan een lid van de vereniging punt A t/m D behandelen, terwijl op de tweede avond een arts wordt gevraagd de punten F en G te belichten.

Ter verwerking worden per groep enkele discussievragen opgesteld die door een forum, dat bestaat uit de inleider van het eerste onderwerp, de arts en de plaatselijke predikant of ouderling, als afronding worden beantwoord.

I. Gespreksvragen

1. Probeer uit de Bijbel de tegenstelling tussen het leven en de dood voor elkaar duidelijk te maken.

2. Mag je als verpleegster betrokken zijn bij het uitvoeren van een abortus? Mag je een geaborteerde vrouw verplegen? Hoever gaat je verantwoordelijkheid?

3. Zijn er situaties waarin je abortus wel geoorloofd acht?

4. Breng het probleem van euthanasie onder woorden.

Probeer je eens in te denken in de overwegingen die andere mensen gebruiken om euthanasie te verdedigen.

Geef overwegingen waarom euthanasie verdedigd wordt.

5. Hoe denken wij over leven en dood. In sommige situaties sta je soms plotseling in het aangezicht van de dood. Welke b.v.?

Beseffen wij dit altijd?

J. Literatuur

1. Zoek voor jezelf de betekenis op van de grondwoorden die in de Bijbel gebruikt worden voor leven en dood. Gebruik daarvoor Kommentaren en Bijbelse woordenboeken. Lees ook de toelichting bij deze woorden in de Christelijke Encyclopedie.

2. Lees de in deze schets genoemde artikelen in „Daniël".

3. Abortus:

Dr. W. H. Velema, „Christen-zijn in deze wereld". Kok, Kampen, 1974, Hoofdstuk 5: „Abortus".

H. A. Abma, „Abortus provocatus", O.K.-Katernen No. 3, 1970. Administratie O.K., Benthuizen.

Folders van het Comité ter bescherming van het ongeboren kind.

P. W. van Toorn, „Doodstraf aan onschuldigen'. Brochure S.G.P. Studievereniging, Middelburg.

4. Euthanasie:

M. M. Plomp-van Harmeien, Euthanasie in „Wapenveld", 21e jaargang, no. 4, april 1971. Uitgave: RRQR, Gouda.

Dr. W. H. Velema, „Christen-zijn in deze wereld". Kok, Kampen, 1974. Hoofdstuk 6: „Ethische en religieuze aspecten van het euthanasie vraagstuk".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen