3. Kerkelijke kaart van Oost-Europa

Word rustig, hart! Verdwijn, gij zorgen!

Ik moet vandaag voor hen verschijnen,

voor wie Gods waarheid is verborgen,

en op de bres staan voor de Zijnen!

Voor hen, die om de waarheidlijden,

die slechts in Christus 't leven vonden,

mijn broeders, zusters, niet te scheiden,

door 't bloed, dat vloeide uit Zijn wonden!

Georgi Vins

Joegoslavië

Joegoslavië heeft een bevolking van 20 miljoen inwoners. Deze kan verdeeld worden in een aantal groepen, die ieder een eigen volksaard en kulturele achtergrond hebben. We noemen de Serven, Kroaten, Slowenen, Bosniërs, Macedoniërs enz.

Ongeveer 8% van de bevolking behoort tot de kommunistische partij, de cijfers over de godsdienstige verhoudingen zijn minder nauwkeurig. Naar schatting is ongeveer 7 miljoen Servisch-Orthodox, 100.000 Joegoslaven behoren tot de Rooms-Katholieke Kerk en ongeveer een evengroot deel hangt het protestantisme aan.

De Orthodoxe Kerk

De Orthodoxe Kerk in Joegoslavië is verdeeld in allerlei kleinere kerkgenootschappen. Deze splitsingen hebben te maken met de verschillen die er tussen de diverse bevolkingsgroepen in dit land bestaan. Het grootst is de Servisch-Orthodoxe Kerk. Deze kerken hebben, vergeleken met religieuze groepen in andere landen achter het IJzeren Gordijn, een redelijke mate van vrijheid. Van echte vervolging van christenen is hier geen sprake. Zelfs het uitgeven van godsdienstige lektuur e.d. is niet verboden. Wel lijdt de kerk armoede, ondat de kerkelijke goederen door de staat in beslag genomen zijn.

De Rooms-Katholieke Kerk

De R.K. Kerk heeft vooral haar leden in Kroatië en Slovenië. Met name in Kroatië wordt zij gewantrouwd door de regeringsautoriteiten, omdat daar het nationalisme met het rooms-katholicisme verbonden is. In het algemeen stelt deze kerk zich veel strijdbaarder tegenover de staat op dan de Orthodoxe Kerk. Met name onder de jongeren heeft zij een grote werfkracht, hetgeen regelmatig tot konflikten met de overheid leidt.

De protestantse kerken

Hoewel er slechts 100.000 protestanten in Joegoslavië wonen, vertoont deze groep toch een grote veelkleurigheid.

In de hongaars- en roemeenssprekende delen heeft men enkele calvinistische kerken. Een deel van de in Joegoslavië wonende Slovenen en Slowaken zijn luthers. 

De kleinere groepen van baptisten, pinkstergelovigen en methodisten vindt men verspreid over geheel het land. Zij zijn ontstaan tengevolge van zendingsarbeid door predikers uit Rusland en de Verenigde Staten. Hoewel deze kerken de vrijheid hebben om eigen organen uit te geven, jeugdsamenkomsten e.d. te organiseren enz. is hun positie toch moeilijk. De staat beschouwt hen als een volksvreemde groep, die mogelijk ook gevaarlijk is omdat sommige leden vooral in nationalistische bewegingen aktief zijn.

Roemenië

Roemenië telt ca. 22 miljoen inwoners, waarvan er ongeveer 2,7 miljoen lid zijn van de kommunistische partij. Bij de laatste verkiezingen behaalde het Socialistisch Eenheidsfront 99,9% van de stemmen.

Van de bevolking is 80% orthodox, 10% rooms-katholiek en 7% protestant.

De Orthodoxe Kerk

De Roemeens-Orthodoxe Kerk staat onder kontrole van de staat. De belangrijkste posten worden bezet door dienaren van de partij. Iedere geestelijke moet voor zijn ambtsaanvaarding de eed van trouw aan de staat afleggen. Het is de kerk streng verboden om evangelisatiewerk etc. te doen. Alle kerkelijke aktiviteiten moeten uit eigen middelen betaald worden. Pogingen om de kerk weg te vagen zijn tot nu toe niet gelukt, ondanks het feit dat de gelovigen voortdurend vanwege hun belijdenis moeilijkheden ondervinden.

De Rooms-Katholieke Kerk

Deze kerk, die in Roemenië de latijnse kerk wordt genoemd, bestaat vooral uit hongaars- en duitssprekende Roemenen. Van de zijde van de regering wordt reeds lang geprobeerd de roomskatholieken los te weken van het Vaticaan. Men wil dat er een nationale kerk wordt gesticht. Dit is nog steeds niet gelukt.

De protestanten

Na de grenswijziging aan het einde van Wereldoorlog I zijn er ook duitse lutheranen en hongaarse calvinisten binnen de grenzen van Roemenië. Omdat zij vrijwel geen aanhangers hebben die van roemeense oorsprong zijn, worden ze door de regering als volksvreemde groepen beschouwd. Deze geïsoleerde positie en het sterk levende nationalisme heeft als gevolg dat er onder de leden een groot saamhorigheidsgevoel is. De kerk is erg aktief in evangelisatie- en jeugdwerk, hoewel de overheid allerlei beperkingen oplegt. Vooral in de jaren vijftig en het begin van de zestiger jaren hebben deze protestanten een periode van zware vervolging meegemaakt.

Behalve deze twee protestantse groeperingen treft men ook baptisten en pinkstergelovigen aan. Evenals in andere landen in Zuid-Oost-Europa zijn deze gemeenten ontstaan tengevolge van zending in de vorige eeuw vanuit Rusland en Amerika.

Polen

Polen heeft 35 miljoen inwoners, waarvan 2,75 miljoen lid van de kommunistische partij is. De verkiezingen van 1976 bezorgden 99,4% van alle stemmen aan de enige partij: het Nationale Eenheidsfront. Hoe de verkiezingsuitslagen in de toekomst zullen zijn valt op dit moment, in tegenstelling tot andere kommunistische landen, moeilijk te voorspellen, gezien de politieke onrust in Polen.

Ongeveer 95% van de bevolking is roomskatholiek. De aanhang van het protestantisme en van de oosters-orthodoxe kerken is uiterst klein. Beide vertegenwoordigen ongeveer 1,5% van de bevolking.

De Rooms-Katholieke Kerk

Polen is reeds eeuwenlang een uitgesproken roomskatholiek land. Ook nadat de kommunisten hun macht hier vestigden, bleef de Rooms-Katholieke Kerk haar invloed op de bevolking houden en is het de staat nooit gelukt om haar binnen de kerkmuren terug te dringen. Alleen wanneer de geestelijken of gelovigen een te duidelijk protest tegen het beleid van de overheid laten horen, volgen maatregelen. In tegenstelling tot andere kommunistische landen stemt de overheid het beleid toch wel duidelijk af op de wensen van de kerkleiding.

Het protestantisme

Er is in Polen slechts een klein deel van de bevolking protestants. Daarvan is het merendeel luthers. De Evangelisch- Lutherse Kerk telt ongeveer 8O.OOO leden.

De Gereformeerde Kerk is hier erg klein. Haar 4000 leden worden geleid door acht predikanten. Evenals de Lutherse Kerk hebben de Gereformeerde Kerk en de andere protestantse kerken het moeilijker dan de Rooms-Katholieke Kerk. Zowel de overheid, die allerlei extra beperkingen oplegt, als de roomskatholieke geestelijkheid probeert de invloed van het protestantisme terug te dringen.

Bulgarije

Bulgarije heeft ongeveer 8,8 miljoen inwoners. Daarvan zijn er ruim honderdduizend lid van de kommunistische partij. Desondanks behaalde het "Demokratisch Front" -de enige partij in Bulgarije- in 1978 ruim 99% van de stemmen.

Godsdienstig is de bevolking voor het grootste deel aanhanger van de Orthodoxe Kerk: 85%. Ongeveer 11% van de Bulgaren behoort tot de Islam. 1% is rooms-katholiek. Er zijn ruim 16.000 protestanten.

De Bulgaars-Orthodoxe Kerk

Sinds 1870 is de Bulgaars-Orthodoxe Kerk zelfstandig ten opzichte van de patriarch van Constantinopel. Nadat Bulgarije in 1944 door de Russen van de duitse bezetting was bevrijd, brak er voor de nationale kerk een moeilijke tijd aan. Officieel werd de vervolging in 1949 beëindigd. In dat jaar werd een wet uitgevaardigd, welke in principe uitging van een scheiding tussen kerk en staat. Niemand zou meer vervolgd worden vanwege zijn godsdienstige overtuiging. Niettemin probeerde de staat een steeds grotere invloed in de kerk te krijgen. Alleen kommunistisch gezinde geestelijken konden in aanmerking komen voor een leidende positie in de Orthodoxe Kerk. Zij die tegen een te grote staatsinvloed protesteerden, werden gevangen genomen.

De Rooms-Katholieke Kerk

Deze kleine groep heeft het sinds de kommunistische machtsovername uiterst moeilijk. Vanwege haar kontakten met het "buitenland" (denk aan het Vaticaan) is ze in de ogen van de regering verdacht. 

Diverse pogingen zijn ondernomen om van de Rooms-Katholieke Kerk een nationale kerk te maken. Tot nog toe zijn deze alle mislukt. De vastberaden houding van de geestelijken leidde ertoe, dat velen van hen in strafkampen werden geplaatst.

De protestantse kerken

In Bulgarije zijn vijf protestantse groeperingen: de Congregationalisten (circa 5000 leden), de Methodisten (1300 leden), de Baptisten (650 leden), de Pinkstergemeenten (6000 aanhangers) en de Adventisten (3000 leden). Deze groepen zijn pas in het midden van de vorige eeuw ontstaan tengevolge van zending of immigratie vanuit Amerika en Rusland. Omdat deze kerken van buitenlandse oorsprong zijn en veel leden voortkomen uit vroegere immigrantenfamilies, hebben ze het in Bulgarije vaak moeilijk. Hoewel de kerken ieder een eigen Unieraad hebben, waarin de staat in meerdere of mindere mate invloed heeft, is de positie van deze kerken toch moeilijker dan die van de Bulgaars- Orthodoxe Kerk.

Hongarije

We gaan in dit overzicht uit van het huidige Hongarije, zoals dat na 1945 gevormd is. Het land telt 10,6 miljoen inwoners. Daarvan zijn er 770.000 lid van de kommunistische partij. Bij de laatste verkiezingen stemde 99,6% voor de enige partij: het Patriottisch Front.

Van de Hongaren is 63% roomskatholiek. Ongeveer 21% van de bevolking behoort tot het protestantisme. Een klein deel -slechts 3%- is lid van de Oosters-Orthodoxe Kerk.

De Rooms-Katholieke Kerk

Aan het eind van de 16e eeuw was de invloed van de Rooms-Katholieke Kerk zover teruggedrongen, dat slechts nog 10% van de bevolking tot deze kerk behoorde. Doordat de macht van de oostenrijkse vorsten in Hongarije weer toenam, werd in de loop van de volgende twee eeuwen het protestantisme teruggedrongen.

De Rooms-Katholieke Kerk nam een bevoorrechte positie in. Deze situatie duurde tot na de Tweede Wereldoorlog. Het kommunisme heeft haar macht gevestigd, maar de leiding van de Rooms-Katholieke Kerk blijft het kommunisme afwijzen. (Een deel van de leden van deze kerk sympatiseert echter met de kommunistische partij).

De protestantse kerken

Zoals hierboven al werd opgemerkt, heeft de reformatie zich snel in Hongarije kunnen vestigen. De eeuwen daarna brengen echter vervolging. Toch bleef een tamelijk groot deel van de bevolking trouw aan het protestantisme. Velen deden dit omdat zij dit als het middel beschouwen, waarmee zij de macht van de roomskatholieke oostenrijkse vorsten konden bestrijden. 

De protestantse kerken bleven ook na Wereldoorlog II een minderheidspositie innemen. De leiding van deze kerk staat loyaal tegenover de kommunistische regering. Hst gewone kerkvolk daarentegen laat van tijd tot tijd krachtige protesten horen tegen dit beleid. Zo werden bijvoorbeeld tijdens de hongaarse opstand in 1956 de tvee kerkleiders Bereczky en Janos Peter afgezet. Door het ingrijpen van de overheid moest dit besluit later ongedaan gemaakt worden. Zo kon de leiding van de kerk de richtlijnen van de staat uitvoeren. Daarbij ging zij ook akkoord met de beperkingen die aan de kerk werden opgelegd: geen godsdienstonderwijs, ontbinding van alle diakonale instellingen, de goedkeuring die de staat moest verlenen aan alle kerkelijke benoemingen etc. Dit alles illustreert, dat van echte vervolging in Hongarije geen sprake is, maar dat de kerk wel gediskrimineerd wordt.

In theologisch opzicht dragen de protestantse kerken in Hongarije een hervormd-gereformeerde signatuur. Daarmee zijn ze van alle kerken in Oost-Europa het meest aan ons verwant. Helaas is deze kerk na de Tweede Wereldoorlog steeds meer onder invloed van de theologie van Karl Barth gekomen. Onder de jongeren dreigt de belangstelling voor de gereformeerde prediking af te nemen, omdat zij tijdens hun opleiding vanuit het kommunisme en atheïsme geïndoctrineerd worden. De vragen die vanuit deze konfrontatie met goddeloze ideologieën voortvloeien worden helaas door de kerk vaak onbeantwoord gelaten.

Tsjecho-Slowakije

Tsjecho-Slowakije telt circa 15,1 miljoen inwoners en naar eigen opgave heeft de kommunistische partij ongeveer 1,47 miljoen leden. Zoals in alle kommunistische landen het geval is, behaalde ook hier de kommunistische partij tijdens de laatstgehouden verkiezingen 99,9% van de uitgebrachte stemmen.

De helft van de bevolking is rooms-katholiek: 51%. Ongeveer 10% van de inwoners behoort tot een van de vele protestantse kerken, terwijl 3% oosters-orthodox is en 5% oud-katholiek.

De Rooms-Katholieke Kerk

In feite is Tsjecho-Slowakije een roomskatholiek land. Deze kerk heeft het hier erg moeilijk, vanwege haar duidelijke afwijzing van het kommunisne. De vervolging in de afgelopen dertig jaar heeft veel geestelijken het leven gekost. Langzamerhand heeft de regering haar invloed binnen deze kerk kunnen vergroten, zodat momenteel een vrij groot deel van de kerkleiding bereid is tot samenwerking met de regering.

De Oud-Katholieke Kerk is in de vorige eeuw uit de Rooms-Katholieke Kerk getreden als protest tegen de leer van de pauselijke onfeilbaarheid. In leer vertoont ze verder veel overeenkomst met de Rooms-Katholieke Kerk.

Het protestantisme

Het is vrijwel ondoenlijk om een goed overzicht van alle protestantse kerken te geven. We noemen enkele hoofdstromen.

De oudste traditie heeft de Evangelische kerk der Boheemse Broeders. De geschiedenis van deze kerk gaat terug op het werk van Johannes Hus. In de tijd van de reformatie heeft deze kerk vooral de invloed van Calvijn ondergaan. We vinden die dan ook duidelijk terug in de presbyteriale kerkregering. Na Wereldoorlog II ging het Barthianisme een groot stempel drukken op de leer van deze kerk. 

In het algemeen probeert de kerkleiding van de Evangelische kerk der Boheemse Broeders zich loyaal op te stellen tegenover de overheid. De voornaamste voorvechter van deze positieve houding was J.L. Hromádka, een man die ook in de Wereldraad van Kerken een vooraanstaande positie innam. Zijn standpunt vond echter niet bij alle 220 gemeenten van de Evangelische Kerk steun.

Een veel kleinere kerk is de Broederkerk, die ongeveer 9000 leden telt. De geloofsgemeenschap is in de vorige eeuw ontstaan uit een amerikaanse opwekkingsbeweging. In de prediking wordt grote nadruk gelegd op het ambt aller gelovigen en de persoonlijke omgang met God. Men is gekant tegen elke vorm van dogmatisme. Deze kerk kun je vinden in de meeste grote steden van Bohemen en Moravië.

Sinds 1918, toen een deel van Hongarije bij Tsjecho-Slowakije werd gevoegd, is er ook een gereformeerde kerk. Deze vertoont veel overeenkomst met de hervormde kerk van Hongarije. In de prediking legt men het accent op de persoonlijke omgang met God. Het leerstuk van de predestinatie neemt een grote plaats in de theologie in. De grootste concentraties vindt men in Slowakije. In totaal telt deze kerk ongeveer 100.000 leden.

Naast de genoemde kerken vindt men in dit land nog de Slowaaks Evangelische kerk, die een duidelijk luthers karakter draagt; de Methodistenkerk met circa 7000 leden; de Broedergemeente, die teruggaat op de stichting van de Hernhuttergemeenschap enz.

In het algemeen zijn de protestantse kerken in Tsjecho-Slowakije naar buiten toe bereid tot gesprek met de kommunisten. Dat betekent toegeven aan de eisen tot inkrimping van godsdienstige aktiviteiten. Onder de kerkleden leeft hier en daar wel onvrede met en verzet tegen dit toegeven aan de eisen van de staat.

D.D.R.

De Duitse Demokratische Bepubliek, beter bekend als Oost-Duitsland, heeft ongeveer 17 miljoen inwoners. Volgens haar eigen opgave telt de kommunistische partij 2 miljoen leden. Bij de verkiezingen van 1976 werd door haar 99,9% van de stemmen behaald.

Kerkelijke situatie

Toen na Wereldoorlog II Duitsland gesplitst werd in Oost- en West-Duitsland, stuitten de russische bezetters bij de invoering van het kommunisme op een kerkelijk leven dat sedert eeuwen zich gevestigd had. Vooral de protestantse kerken, waartoe nu nog 50% van de bevolking behoort, hadden grote invloed. Deze kerken staan in de lutherse traditie.

De lutherse kerken zijn ingedeeld in acht landskerken, waarvan er vijf zijn samengegaan met de gereformeerden. Behalve deze vindt men in de D.D.R. ook nog de Rooms-Katholieke Kerk en de Methodisten- en Baptistengemeenten. 

Een geheel aparte plaats neemt de Evangelische Broedergemeente -beter bekend als de Hernhutters- in. Deze gemeenten kenmerken zich door hun zendingsijver en het sociale werk. Tenslotte valt nog te wijzen op de kleine groep van zelfstandige gereformeerden, die ongeveer 6000 leden telt. 

De situatie van de kerken in de D.D.R. kan niet worden gekarakteriseerd door de term "ondergrondse kerk". Daarvoor wordt door de autoriteiten nog teveel rekening gehouden met haar. Hoewel de kerk in de minderheid is, geniet ze in vergelijking met andere landen achter het IJzeren Gordijn toch nog bepaalde voorrechten. Er zijn bijvoorbeeld zes protestantse faculteiten aan staatsuniversiteiten gevestigd en 115 opleidingen voor diakonaal werk. Dat wijst tevens op een tweede opvallende trek van de situatie in Oost-Duitsland. In tegenstelling tot andere Oost-Europese landen, is het de kerken hier toegestaan zich met sociaal werk bezig te houden. De christelijke kerken beheren samen 500 tehuizen. 

Dit alles betetent echter niet dat de kommunistische partij niet uit zou zijn op vernietiging van het christendom. Behalve de Bijbel is er bijvoorbeeld geen enkel christelijk boek te koop. De weg waarlangs het christelijk geloof moet verdwijnen is alleen iets geleidelijker.

Sowjet-Unie

Het is zeer moeilijk om in dit bestek een goed overzicht te geven van de situatie in Rusland. Het land telt 260 miljoen inwoners, waarvan er 16,3 miljoen lid van de kommunistische partij zijn. Deze partij behaalde in 1974 bij de verkiezing 99,9% van de stemmen en bezette alle zetels in het parlement.

Naar schatting zijn er 40 miljoen russisch-orthodox, 3 miljoen rooms-katholiek en 3 miljoen protestant. In hoofdstuk 6 wordt meer verteld over de Baptisten in Rusland. Ook wonen er in het Balkangebied nog zo'n 60.000-100.000 leden van de Hongaarse-Gereforneerde Kerk. Ze vormen ongeveer 80 gemeenten. Deze gemeenten zijn "ondergronds", dat wil zeggen dat ze niet officieel geregistreerd staan. De gemeenten beschikten over slechts 22 predikanten; daarvan waren er 6 even jonger dan 60 jaar.

Met de gereformeerde gemeenten in het russisch Balkangebied is het vrijval onmogelijk om vanuit het westen kontakten te onderhouden. Zeker 50% van de leden van deze gemeenten is zeer trouw in de kerkgang en toont zich zeer offervaardig en meelevend. Zeer veel jeugdigen bezoeken de kerkdiensten in weerwil van dreigementen en achteruitzetting op velerlei gebied. 

De Hongaarse-Gereformeerde Ksrk in het Balkangebied in Rusland leeft streng geïsoleerd en is door de staat binnen eigen kerkmuren opgesloten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen