Van dwalen naar Waarheid

Augustinus groeit op in Noord-Afrika en dwaalt in zijn jeugd af van zijn christelijke opvoeding. Uiteindelijk komt hij op een bijzondere manier tot bekering en wordt bisschop. De Katwijkse pastor legt uit: “Zijn invloed was enorm, niet alleen in zijn tijd, maar ook in de eeuwen daarna. Hij had een uitzonderlijke gave voor het woord, en stelde deze geheel in dienst van het Koninkrijk van God.”

Welke ideeën had Augustinus over God?

“Bij Augustinus zie je een ontwikkeling. In zijn eerste werken lees je nog niet duidelijk wie Christus voor hem is. In het jaar van zijn bekering schrijft hij een van zijn eerste werken, Soliloquia, een alleengesprek in de vorm van een gebed dat gaat over het ware geluk. ’Dit slechts smeek ik U, dat Gij mij geheel en al tot U bekeert’, schrijft hij, na de krachtdadige bekering die hij had doorgemaakt. Er is dus sprake van een voortgaande bekering. In zijn boek Belijdenissen verwoordt hij het zo: ‘Zegt tot mijn ziel: Ik ben Uw heil. Verlicht mijn ogen, in de blindheid waarin ik mij bevind.’ Hij bleef een bedelaar in de genade. Een van de belangrijkste aspecten van zijn werk is zijn genadeleer, waarin hij de genade van God sterk beklemtoont. Hoe kun je zalig worden? Hoe moet je het geloof zien en daarin volharden? Augustinus werd gescherpt door de dwalingen om hem heen, die hij herkende en bestreed, vaak op basis van de brieven van Paulus.”

Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen Augustinus en de reformatoren Calvijn en Luther?

“Calvijn schrijft ergens: Augustinus is geheel de onze. Oftewel: hij staat helemaal aan onze kant. Tussen Augustinus en Calvijn zitten de Middeleeuwen, met Bernardus van Clairvaux. In diens Kerstpreken citeert hij talloze malen Augustinus uit z’n hoofd. Ook Anselmus bouwt voort op de theologische lijnen die Augustinus uitzette.

Een belangrijk verschil tussen Augustinus en Calvijn is de wijze van Bijbeluitleg. Calvijn hanteert een strengere methode: hij legt de tekst zo letterlijk mogelijk uit en is voorzichtig om dingen te vergeestelijken. Augustinus trekt sneller een lijn naar Christus. Zo ziet hij in Psalm 141 bijvoorbeeld de woorden van Christus aan het kruis: Mijn beê, met opgeheven handen, Klimm’ voor Uw heilig aangezicht. Als reukwerk, voor U toegericht, Als offers, die des avonds branden. Dat is later ook meer de lijn van Luther, die trouwens Augustijner monnik was: Christus moet uit elke tekst opkomen. Bij de geschiedenis van de wonderbare visvangst, waarbij 153 vissen werden gevangen, geeft Augustinus hier een geestelijke uitleg aan, die op ons wel wat vergezocht overkomt. Augustinus heeft zijn genadeleer - waaronder ook de uitverkiezing - ontwikkeld in zijn strijd tegen Pelagius. De Dordtse vaderen trekken de lijn van Augustinus door, zoals ook terug te zien is bij Calvijn.”

Wat spreekt u persoonlijk zo aan in Augustinus?

“Drie dingen. Ten eerste leert Augustinus dat je de Bijbel niet moet lezen zonder te buigen en te knielen. In de Geboortekerk van Bethlehem kun je alleen naar binnen door diep te buigen. Zo is het ook met de Bijbel: er is een grote ruimte in, maar die bereik je alleen door te buigen voor het Woord. Dus niet de Bijbel beoordelend, maar bedelend lezen. Ten tweede heeft Augustinus heel zijn leven biddend overdacht wie God voor hem was en wie hij zelf was (geweest) voor God. Hij zag Gods hand in alles, zelfs in de kleinste dingen. Hij had een hekel aan het leren lezen en grammatica, kreeg zelfs klappen van de meester, maar ‘dat was Uw hand als voorbereiding op mijn bekering’. Toen hij een kind hoorde roepen: Neem en lees, zegt hij daar later zelf van: ‘Hoe had ik kunnen lezen als ik dat niet geleerd had?’ En ten derde is zijn uitleg van de Psalmen voor mij heel erg dierbaar, waarin hij altijd de lijn doortrekt naar Christus. Augustinus is ervan overtuigd dat Christus in ieder Psalmwoord spreekt.”

Maar hoe zit dat bij Psalm 51 waar David zegt: Ik heb gezondigd? Hoe kan dat van Christus gezegd worden?

“Dan zegt Augustinus: David kon zijn zonden belijden, dankzij Christus. Eerlijkmakende genade is ook door Christus verdiend en Hij onderwijst Zijn Kerk ook in de belijdenis van de zonde. Ontroerend hè?”

Welk boek van Augustinus spreekt u het meeste aan?

“Ik was vijftien jaar toen ik voor het eerst Belijdenissen las. Ik kwam oog in oog te staan met iemand die zocht naar God. Augustinus plaatst zichzelf al biddend voor Gods aangezicht. Hij stelt zichzelf allerlei eerlijke vragen, houdt geen mooie schijn op, bidt met zelfreflectie. Het riep bij mij een heimwee, een gemis op. Ik dacht: wat is deze man gelukkig! Ik zou zo graag eens met hem willen spreken over zijn weg...”

En toen?

“Op mijn achttiende ging ik studeren in Utrecht en kwam ik opnieuw met de Belijdenissen in aanraking. Het boek werd op college behandeld door een kenner, waar ik informatief veel van opstak. Tien jaar later bracht de Heere Zijn Woord op een beslissende manier in mijn leven. Ik las dit waardevolle werk wederom en dat heeft me toen op een diepere manier gevormd. Het heeft me er – vanuit het voorbeeld van Augustinus zelf – ook toe gebracht dat ik mijn geestelijke vragen ging voorleggen aan een oudere godvrezende ouderling en later ook aan mijn predikant. Op beslissende momenten in mijn leven is Augustinus steeds teruggekomen. Bijvoorbeeld tijdens de coronaperiode, toen ik ernstig ziek was. De Heere heeft toen heel veel uitspraken van Augustinus in mijn gedachten gebracht. Augustinus schrijft in zijn boek namelijk ook over de situatie waarin hij en ook een goede vriend van hem erg ziek werden. De woorden van Augustinus kwamen toen heel dichtbij. De Belijdenissen is een boek geweest en gebleven waarmee ik vergroeid ben geraakt. En de verklaringen en preken van Augustinus raadpleeg ik eigenlijk altijd bij de voorbereiding van mijn preken.”

U heeft zelf ook een boekje geschreven over Augustinus. Waarom?

“Tijdens de coronaperiode gaf ik enkele lezingen over Augustinus. Ik was toen predikant in Rotterdam-Kralingen. De uitgever vroeg me om die lezingen uit te werken tot een boekje over de Belijdenissen. Ik geloof dat Augustinus met zijn eerlijke en persoonlijke getuigenis over Gods bekerende genade in zijn leven ons echt iets te zeggen heeft. Hij houdt ons de spiegel voor. Belijdenissen zelf is wel 700 bladzijden, dat schrikt soms ook af en is niet al te makkelijk. Daarom heb ik dit boekje samengesteld als opstapje.”

Welk advies zou Augustinus geven over het gebruik van social media?

“Augustinus zou zeggen: wat jij nodig hebt is, dat God jou van de veelheid, naar de eenheid terugbrengt. Daarmee bedoelt hij: ons hart, onze voorkeuren, schieten alle kanten op. Maar in Psalm 86 staat: Neig mijn hart, en voeg het saâm tot de vrees van Uwen naam. Jouw leven moet vaste koers krijgen en een enige bron hebben van waaruit je leeft: namelijk God, Zijn Zoon, Zijn Woord. Daar moet je leven vol van zijn. Zoals het beeld in de Bijbel van het zuurdesem dat het hele brood doortrekt. Augustinus zou niet simpelweg zeggen: dit mag wel of dat mag niet. Maar hij zou je wel eerlijk vragen: wat is nou jouw koers? Ik hoorde pas een preekfragmentje van ds. C.J. Meeuse, waarin hij zei: ‘Ik wandelde op de dijk bij Westkapelle en wat zag ik? Grote zeeschepen die uitvoeren, vervolgens doelloos rondjes gingen varen en tenslotte zonken. Nee, natuurlijk heb ik dat niet zo gezien. Als een schip de haven of het kanaal verlaat, zet het koers. Het gaat bewust in de richting van een bepaalde bestemming. Zo moet het ook zijn in jouw jonge leven. Je moet niet doelloos heen en weer zwalken. Je hebt een vaste koers nodig!’”

Welk advies zou u geven aan zoekers en twijfelaars?

“Stort je hart uit voor de Heere, want Hij weet raad met zoekers en twijfelaars. Twijfel is overigens ook in het leven van Gods kinderen geen onbekende zaak. De puriteinse predikant Robert Bruce had een krachtige bekering gehad, een Paulusbekering zou je kunnen zeggen. Maar zelfs hij zuchtte weleens onderaan de kansel: ‘Ik acht het een grote zaak te geloven dat er een God is.’ Verdiep je daarnaast in goede schrijvers. Er zijn te veel mensen die vanuit intellectuele luiheid het christelijke geloof vaarwel zeggen. Ze praten andere afhakers na en zijn kritisch over hoe het eraan toegaat in de kerk. Daarom mijn oproep aan twijfelaars: Ga lezen in je eigen traditie, zoals Augustinus, John Owen, Hugo Binning, Blaise Pascal en prof. Wisse. Dat zijn allemaal schrijvers die diep hebben nagedacht over de meest wezenlijke vragen.”

Ds. A.J.T. Ruis

• Gezinssamenstelling: getrouwd, vader van vijf kinderen (onze oudste is getrouwd), opa van een kleinzoontje (ons tweede kleinkindje is op komst)

• Hobby’s: lezen, orgel en piano spelen, langere fietstochten

• Favoriet theologisch boek: Belijdenissen (Augustinus)

• Favoriet niet-theologisch boek: Klassieke retorica (Leeman & Braet) en Sonnetten van een leraar (Ida Gerhardt)

• Favoriet vakantieland: Italië

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen