'Met een boek in een hoek'

Inleiding

VIND JE LEZEN LEUK?
• PETER, 19:
JA, IK VIND HET EEN INTERESSANT TIJDVERDRIJF.
• KAREL, 17:
IK VIND LEZEN ERG LEUK, ONTSPANNEND EN AANTREKKELIJK.
• ANNEKE, 18:
JA, IK VIND LEZEN ERG LEUK.

Lezen, oké, er zijn mensen die het een saaie bezigheid vinden, maar er zijn ook heel veel mensen die het op het lijstje van hun hobby's plaatsen. En als je erover nadenkt is dat goed te begrijpen: als je leest, verplaats je je even in een andere wereld en kruip je als het ware in de huid van de hoofdpersoon; Lezen kan dan ook ontzettend boeiend zijn. Heb je nog nooit een boek gelezen dat iets met je deed, waardoor je het nooit meer vergeten bent? Misschien een boek uit je kindertijd, of een spannend jeugdboek of een boek dat je als verplichte kost moest lezen voor je literatuurlijst op school. Deze schets gaat over het lezen van boeken. We beginnen met de vraag waarom mensen boeken lezen (h.1). Daarna behandelen we moderne literatuur (h.2). Vervolgens komen christelijke boeken en schrijvers aan bod (h.3) en tenslotte proberen we de vraag te beantwoorden wanneer een boek echt de moeite van het lezen waard is, waarbij we ook bekijken welke bijbelse maatstaven er zijn. (h.4).

1. Waarom lezen?

WAAROM LEES JE?
• PETER, 19: VOOR DE ONTSPANNING, MAAR OOK OM KENNIS TE VERGAREN.
• KAREL, 17: IK ZIE HET (IS MISSCHIEN NIET ZO CHRISTELIJK WAT IK NU ZEG!) ALS EEN VLUCHT UIT DIT LEVEN VOL STRESS, EVEN LEKKER ALLES VERGETEN! WEL ZIE IK ER EIGENLIJK ALTIJD EEN BEETJE TEGENOP OM AAN EEN DIK BOEK TE BEGINNEN, MAAR ALS IK DAN EENMAAL LEES, DAN SMUL IK ERVAN.
• ANNEKE, 18: IK DENK DAT IK MEESTAL LEES VOOR ONTSPANNING. NAAST MIJN SCHOOLWERK IS HET LEUK OM AF EN TOE EEN BOEK TE PAKKEN EN ME DAARIN TE VERDIEPEN. IK VIND HET OOK EEN ZINVOLLE TIJDSBESTEDING, OMDAT JE VAN LEZEN BEST VEEL KUNT LEREN.

De macht van het verhaal
Waarom vermoeien mensen zich met het lezen van boeken? Je kunt toch prima leven zonder boeken? ledereen die echter wel eens onder de indruk is gekomen van een boek weet iets van de macht van het verhaal. Altijd al hebben mensen zich aangetrokken gevoeld tot verhalen. In Europa werden volksverhalen. sprookjes en legenden doorverteld van generatie op generatie. In het oude Egypte bestonden er vanaf het begin van de beschaving al lange, geschreven verhalen. Ook uit de Grieks-Romeinse lijd zijn er geschreven verhalen gevonden.

In de Middeleeuwen deden ridderverhalen en heldendichten de ronde aan het hof en in de kastelen. De brede laag van de bevolking kon toen nog niet lezen en schrijven, maar dit begon aan het einde van de Middeleeuwen te veranderen. De verhalen die met de uitvinding van de boekdrukkunst op schrift verschenen, werden ook dooi de mensen van die bredere laag gelezen. Hel waren vooral avonturenen reisverhalen. Tegen het einde van de achttiende eeuw kwam de roman voor hel eerst in beeld, een genre dat al snel razend populair werd en dat tot vandaag de dag gebleven is.
Er zijn voorbeelden van verhalen die veel invloed hebben gehad op hun lezers. Een bekend voorbeeld is het boek De negerhut van oom Tom van Harriet Beecher-Stowe. Het boek werd geschreven halverwege de negentiende eeuw als een felle aanklacht tegen de negerslavernij. In Amerika en over de hele wereld kwam er een bewustwording op gang naar aanleiding van dit boek en werd de slavernij aan de kaak gesteld. Elf jaar na het verschijnen van het boek - en misschien mede als een verdienste ervan- werd de slavernij in Amerika afgeschaft.
Een ander bekend voorbeeld van een invloedrijk boek is Die Leiden des jungen Werthers van de Duitse schrijver Goethe. Het boek beschrijft de gedachtewereld van een jongen die uiteindelijk een einde aan zijn leven maakt. In Duitsland leidde dit boek in de achttiende eeuw tot een golf van zelfmoorden onder jongeren. Dit is dus wat verhalen teweeg kunnen brengen. Ze kunnen aanzetten tot het goede en tot het kwade.

TEMIDDEN VAN ALLES WAT GESCHREVEN IS, NEEMT DE BIJBEL EEN BIJZONDERE PLAATS IN. DE BIJBEL IS HET DOOR GOD GEÏNSPIREERDE BOEK. HET BEVAT DAN OOK MEER DAN GEWONE GESCHIEDENIS. GOD HEEFT ER ZELF VOOR GEZORGD DAT ZIJN WOORD DOOR ALLE TIJDEN HEEN BEWAARD IS GEBLEVEN EN GELEZEN IS DOOR MENSEN. IN DE VIJFTIENDE EEUW ZORGDE DE UITVINDING VAN DE BOEKDRUKKUNST VOOR EEN GROTE VERSPREIDING VAN DE BIJBEL ONDER HET VOLK. INDEZE TIJD, DIE VAN HET DOORBREKEN VAN DE REFORMATIE, WERD DE BIJBEL OOK IN ALLERLEI TALEN VERTAALD OF HERTAALD.

Waarom lezen?
De meeste mensen zullen op de vraag waarom ze een boek pakken iets antwoorden in de trant van "voor de ontspanning" of "om even weg te komen uit de dagelijkse sleur". Verhalen laten je even de alledaagse werkelijkheid vergeten, je ontdekt nieuwe dingen en je maakt van alles mee. Lezen wordt dus vaak gezien als een prettige, ontspannende bezigheid.
Een andere reden voor het lezen van een boek is dat je er wat van kunt leren. Een boek dat goed geschreven is, leert je nieuwe dingen over het leven en de mensen. Zo kan het zijn dat je bijvoorbeeld over de Middeleeuwen meer onthoudt door het lezen van een historische roman, dan door het leren van feiten uit een geschiedenisboek. Soms kan een boek je een heel andere kijk geven op bepaalde gebeurtenissen. Bijvoorbeeld het boek Oorlog zonder vrienden van Evert Hartman. In dit boek over de Tweede Wereldoorlog is de hoofdpersoon eens niet een dappere verzetsheld, maar een NSB jongen. Dit boek is dus vanuit een totaal andere invalshoek geschreven dan je gewend bent. Hierdoor lees je niet wat je al lang wist, maar bezie je de zaken eens van een andere kant. Een ander voorbeeld is de christelijke, historische roman Pontius Pilatus van Paul Maier. Je leest over de weg van Pilatus naar zijn aanstelling als stadhouder van Judea. Over zijn bijna ondoenlijke taak om het loodse volk te regeren en tegelijk in een goed blaadje te blijven bij de keizer van Rome. Over zijn strubbelingen met Herodes. Over alle toestanden waar Pilatus al in verwikkeld was toen hij zich voor het proces tegen de Heere Jezus geplaatst zag. Het lezen van de roman geeft inzicht in de gedachten van Pilatus. Je gaat beter begrijpen hoe Pilatus ertoe komen kon de Heere Jezus ter dood te veroordelen, hoewel hij overtuigd was van zijn onschuld.
Een derde goede reden voor lezen is dat een boek je aan het denken kan zetten. Hierdoor kun je als lezer over bepaalde dingen na het lezen van een boek anders gaan denken dan voorheen, of over dingen nadenken waar je eerder nooit aan dacht. Ter illustratie het boek Het bittere kruid van de schrijfster Marga Minco. Het boek gaat over een Joods meisje dat in de ik-vorm het verhaal vertelt. Ze overleeft als enige uit een Joods gezin het nazibewind. Op heel sobere wijze worden de ervaringen van dit meisje beschreven. Aan het eind van het boek is de oorlog voorbij. Het boek eindigt ermee dat de ik figuur beseft dat haar ouders, haar broer en zus nooit meer terug zullen komen. Lezen hoe dit Joodse meisje de oorlog beleeft, raakt je als lezer en kan je aan het nadenken zetten over bijvoorbeeld de geschiedenis van het jodendom, over goed en kwaad, liefde en haat. Het boek zou veel minder sterk geweest zijn als er zinnen in voorkwamen in de trant van: "Wat is het erg wat mensen elkaar aan kunnen doen." Nee, de auteur schrijft alleen maar op wat het Joodse meisje ervaart. De lezer wordt hierdoor zelf aan het denken gezet. Met deze derde reden zijn we aanbeland bij wat "literatuur" genoemd wordt. Het aan het denken zetten van de lezer is een belangrijk -misschien wel het belangrijkste kenmerk van literatuur. Dit in tegenstelling tot wat "lectuur" genoemd wordt. Die is vooral ontspannend. De grenzen tussen literatuur en lectuur zijn overigens niet haarscherp te trekken. Er zijn boeken die algemeen erkend worden als behorend tot de "litera tuur", terwijl ook veel boeken zich op het grensgebied bevinden. Hier komt nog bij dat niet iedereen hetzelfde denkt over wat nu literatuur is en wat niet.
Als het lezen van een boek je aan het denken zet, kan het ook een gevaarlijke bezigheid zijn. Dit is het geval als in een boek de kijk op de wereld heel sterk verschilt met die van de Bijbel. Je kunt door een boek zo beïnvloed worden dat je eigen levensovertuiging er door wordt geschokt of er zelfs door verandert. Dit geldt in sterke mate voor boeken die vallen onder de noemer "moderne literatuur".
De meeste moderne auteurs hebben geen bijbels mensen wereldbeeld. Zij beschrijven de hedendaagse wereld van binnenuit en dit kan heel confronterend en zelfs beschadigend zijn.

2. Moderne literatuur

HEB JE WELEENS MODERNE LITERATUUR GELEZEN? WAT VOND JE DAARVAN?
• PETER, 19:
IK HEB EEN AANTAL LITERATUURBOEKEN VOOR M'N LIJST GELEZEN OP DE HAVO. MAAR DE BOEKEN SPRAKEN MIJ NIET ZO AAN. IK VOND ZE OVER HET ALGEMEEN SAAI EN MOEILIJK.
• KAREL, 17:
IK HEB VERSCHILLENDE BOEKEN GELEZEN, BIJVOORBEELD HET BEHOUDEN HUIS, EEN WAT VREEMD BOEK, MAAR ER ZIT WEL EEN APARTE STREKKING ACHTER. VERDER DENK IK AAN DE TORNADO EN DE FAMILIE HEESTERS VAN B. NIJENHUIS, ERG GOED, MOOIE DIEPGANG. VERVOLGENS NOG DE RUGZAK VAN JOKE VERWEERD, EEN ERG SAAI BOEK, WAAR IK DE HELFT NIET VAN SNAPTE. TEN SLOTTE KAN IK NOG NOEMEN: TIEN KLEINE NEGERTJES VAN AGATHA CHRISTIE (ERG SPANNEND) EN ANDERE DETECTIVES VAN ENGELSE EN AMERIKAANSE SCHRIJVERS.
• ANNEKE, 18: JA. MET DE MEESTE MODERNE LITERAIRE BOEKEN HEB IK GOEDE ERVARINGEN. DE BOEKEN DIE IK GELEZEN HEB WAREN MEESTAL NIET CHRISTELIJK, MAAR ZE WAREN OOK NIET AANSTOOTGEVEND.

Met "moderne literatuur" wordt meestal bedoeld de literatuur die na 1945 is verschenen. De term "modern" is vooral een aanduiding van een bepaald levensgevoel dat in deze tijd aan het licht treedt en dat in de literatuur tot uitdrukking wordt gebracht. Het lezen van deze literatuur is dan ook een middel bij uitstek om de eigen cultuur te leren kennen. We kunnen de periode vanaf 1945 tot nu grofweg verdelen in drie periodes.

1. Na WOII - jaren '60
Onder invloed van gebeurtenissen in de oorlog en de vooruitgang van de techniek ontstaat een nieuw levensbesef. Dit levensbesef is diepgaand beïnvloed door de filosofie van het existentialisme, met als belangrijke vertegenwoordigers Sartre en Camus. Volgens het existentialisme bestaat God niet en zijn er daarom ook geen absolute normen en waarden. De mens is volkomen vrij, maar deze vrijheid brengt geen vreugde, maar angst en eenzaamheid.
In de literatuur vind je dit op de volgende manieren terug: God betekent niets meer voor de moderne mens. Het bestaan is zinloos, de wereld een chaos. De mens heeft ook geen greep op de werkelijkheid. Hij is eenzaam en wordt beheerst door angst. Er is sprake van een verzet tegen de gevestigde orde, tegen zekerheden, tradities (zeker op godsdienstig terrein) en normen. Geweld en seks zijn middelen om de zinloosheid, de angst en de eenzaamheid te ontvluchten. Hiervan vinden we dan ook vaak openhartige beschrijvingen in existentialistische romans.
Nederlandse auteurs die tot deze stroming behoren zijn o.a. Anna Blaman, Jan Wolkers, Gerard van het Reve, W.F. Hermans en Harry Mulisch.

W.F. Hermans, Het behouden huis.
Inhoud: Het boek speelt zich af tijdens de eerste dagen na de oorlog. De verteller, een Nederlandse soldaat van wie we de naam niet te weten komen, vindt onderdak in een mooi huis in een Duits dorp. Als onverwacht de eigenaar van het huis komt opdagen, brengt de verteller hem en ook zijn vrouw om het leven. Intussen hebben de Russen het dorp gebombardeerd en ingesloten. Soldaten dringen het huis binnen. Ze zijn totaal losgeslagen en vernielen en bevuilen alles en zijn gewelddadig ten opzichte van elkaar. Er onstaat een complete chaos. Soms probeert er iemand nog wat orde in de chaos te scheppen, maar zonder resultaat.
Levensvisie: Hermans visie op het bestaan en op de mens is sterk bepaald door de gruwelen van de oorlog. Deze visie is dan ook heel pessimistisch, wat in dit boek duidelijk naar voren komt. De mens leeft in een chaotische werkelijkheid, zonder zin en zonder doel. Hij is in staat een ander alles aan te doen. Zaken als vriendschap, liefde en trouw kom je in het werk niet tegen. Wel angst, achterdocht, slechte bedoelingen en geweld. De titel van het boek is wrang ironisch. Dit wordt duidelijk naarmate het boek vordert en nog eens onderstreept door de laatse passage van het boek: de hoofpersoon gooit een handgranaat in het huis en marcheert met de andere soldaten weg.

2. Jaren '70 en '80
De jaren zeventig en tachtig worden wel getypeerd als het lk-tijdperk. Het leven in verbanden van huwelijk en gezin wordt minder belangrijk en mensen gaan makkelijker losse relaties aan. Het persoonlijk belang scoort hoger dan het groepsbelang. Ook is er meer aandacht voor het irrationele (het onberedeneerbare); er onstaat een nieuw soort romantiek.
In de literatuur vind je dit terug. Auteurs nemen zichzelf als onderwerp van hun boeken: er zijn veel autobiografieën of boeken met autobiografische elementen. Bovendien worden veel romans geschreven in de ik-vorm. Romantische elementen die je in de boeken vindt, zijn de nadruk op het gevoel (i.p.v. op het verstand), de aandacht voor de natuur, het verleden en het kind-zijn. In sommige boeken wordt de alledaagse werkelijkheid omringd door een geheimzinnige, bovennatuurlijke andere werkelijkheid. Dit wordt wel "magische realisme" genoemd. Schrijvers uit deze tijd: Maarten 't Hart, Oek de Jong, Mensje van Keulen, Hubert Lampo, J. Daisne.
Tegelijk zijn er andere ontwikkelingen: zo is er een aantal schrijvers dat welbewust breekt en spot met zijn christelijk verleden, bijvoorbeeld Wolkers en 't Hart.

M. 't Hart, Een vlucht regenwulpen.
Inhoud: Wanneer Maarten, een dertigjarige, alleenstaande hoogleraar op een dag het zusje van zijn vroegere onbereikbare jeugdliefde ontmoet, maakt hij een afspraak met haar. Hij moet eerst echter nog naar een congres in Bern en kan de dwanggedachte dat hij voor de datum van zijn afspraak zal sterven niet van zich afzetten. In de periode voor het congres denkt Maarten veel na over het leven, zijn eenzaamheid en het geloof in God dat hij verloor met de dood van zijn moeder. Tijdens een tocht in de bergen maakt hij een ernstige val. Nog dezelfde dag zegt hij de afspraak met het zusje van zijn jeugdliefde af; hij denkt dat ze niet graag zal uitgaan met iemand als hij. Hij kan erin berusten altijd eenzaam te zullen blijven.
Thema's: De hoofdpersoon is Maarten, die in de ik-vorm het verhaal vertelt. In het boek speelt het verleden van de ik-figuur een belangrijke rol. Centrale gebeurtenis hierin is de ziekte en het overlijden van zijn moeder, waardoor hij het geloof in God heeft vaarwel gezegd. Hij wil niet geloven in 'een god' die niet verhindert dat mensen kanker krijgen. Het thema van het boek is eenzaamheid. Het boek geeft een blik in het innerlijk van de hoofdpersoon. Zijn gevoelens van eenzaamheid, heimwee, teleurstelling, gemis, enzovoorts worden weergegeven. Ook de natuur neemt een belangrijke plaats in het boek in.

3. jaren '90 - rond 2000
In veel romans uit deze tijd kun je de hedendaagse tijdgeest van het "postmodernisme" ontdekken. Kenmerkend hiervoor is dat iedereen zijn eigen werkelijkheid heeft. Er bestaan geen absolute waarheden, er zijn geen zekerheden. Wat waar is voor de een hoeft voor een ander helemaal niet waar te zijn. De schrijver kan met woorden een bepaalde werkelijkheid scheppen en de lezer hierin meenemen, je ziet dan ook in hedendaagse romans allerlei dingen gebeuren die in werkelijkheid helemaal niet kunnen.
Overigens is het moeilijk om in de literatuur vanaf de jaren negentig een bepaalde stroming aan te wijzen. Er zijn allerlei verschillende trends te ontdekken. Er zijn de zogenaamde "Generatie Nix"- boeken, bijvoorbeeld die van Ronald Giphart. Het zijn boeken waaruit vooral leegte spreekt, die gecompenseerd wordt door uitspattingen op seksueel gebied. Verder is ook de historische roman weer populair met schrijvers als Hella Haasse, Thomas Rosenboom en Nelleke Noordervliet. Er zijn psychologische romans waarvan de schrijvers (bijvoorbeeld Renate Dorrestein, Vonne van der Meer, Anna Enquist) en ook de lezers meestal vrouwen zijn. Ook boeken waarin de harde, zinloze werkelijkheid wordt geschetst, blijven het goed doen. Schrijvers o.a.: A.F.Th, van der Heijden en J.J. Voskuil. Verder neemt de vertaalde buitenlandse literatuur een belangrijke plaats in. Deze buitenlandse schrijvers hebben ook weer hun invloed op de Nederlandse literatuur.
Een opvallend verschijnsel is tenslotte nog dat de grens tussen literatuur en 'de rest' steeds meer gaat vervagen. Uitgevers die vroeger alleen literatuur wilden uitgeven, brengen steeds meer verschillende boeken op de markt. Belangrijk is vooral of een boek goed verkocht wordt.

Harry Mulisch, De ontdekking van de hemel.
Inhoud: De hoofdpersoon van het verhaal is Quinten Quist. Hij heeft een heel belangrijke opdracht op deze aarde. Wat deze opdracht inhoudt blijft tot het laatste moment verborgen voor de lezer. Quinten zelf wordt zich hoe langer hoe meer bewust van zijn taak en bereidt zich erop voor door van alles te leren over architectuur, over sloten maken, over archeologie en sterrenkunde. Als hij zeventien is, is hij klaar voor zijn taak. Als lezer kom je door dialogen van engelen te weten dat er allerlei dingen gebeuren in de wereld om de hoofdpersoon om de juiste tijd op de juiste plaats te krijgen. Het verhaal vertelt eerst de belevenissen van zijn ouders. Daar tussendoor komen de Molukse treinkapingen aan bod, de formatie van het kabinet Den Uyl-Van Agt, het optreden van Gorbatsjov en allerlei andere gebeurtenissen die echt hebben plaatsgevonden.
In de loop van het verhaal komt de achtergrond van Quintens opdracht naar voren: de mensen hebben sinds een paar eeuwen een verbond gesloten met de duivel van de techniek. Met de ontdekking van het DNA hebben ze bijna het geheim van het leven ontraadseld. Op het moment dat Quinten zijn opdracht uitvoert, trekt God zijn handen af van de wereld en laat de mensen aan hun lot over. Maar dit laatste weet alleen de lezer van het boek.
Levensvisie: Het verhaal levert kritiek op allerlei actuele ontwikkelingen, zoals genetische manipulatie en de hoge vlucht van de technologie. Op grond hiervan heeft Mulisch een toekomstverwachting die verre van rooskleurig is. Volgens Mulisch vormt de kunst (o.a. de literatuur) het enige tegenwicht van de techniek en zijn verhalen de enige zin van het leven. De waarheid bestaat niet, de werkelijkheid schiet tekort. Het enige wat overblijft is de verbeelding. Het verhaal heeft dan ook een eigen werkelijkheid. Er gebeuren allerlei dingen in die in werkelijkheid niet kunnen gebeuren, terwijl deze weer met echt gebeurde voorvallen worden verweven. "Wat is waarheid ?" laat de schrijver zijn lezers afvragen. De ontdekking van de hemel is dan ook eeri duidelijk voorbeeld van een postmoderne roman.

Het lezen van moderne literatuur
Uit bovenstaande voorbeelden blijkt duidelijk dat de literatuur een spiegel is van de tijd. Door er kennis van te nemen kun je je tijd leren kennen en erachter komen wat er aan gedachten leeft. Het lezen van deze boeken kan heel schokkend zijn. Er wordt een levensvisie in verwoord die veelal haaks staat op de christelijke levensvisie. Het kenmerk dat bijna alle moderne literatuur deelt is het feit dat God erin afwezig is ofwel dat Hij erin bespot wordt. Kan, mag, wil je als christen deze boeken wel lezen? Deze vraag wordt door christenen verschillend beantwoord. Er zijn twee houdingen: de eerste is die van openheid. Moderne literatuur wordt dan als middel gezien om de wereld waarin men leeft te leren kennen, om te weten wat er speelt. Zij die deze houding voorstaan, zijn als het goed is out. op zoek naar een bijbels antwoord op de vragen die de moderne literatuur oproept, om de confrontatie met andersdenkenden aan te kunnen gaan.
De andiere houding is die van afzondering. Dit houdt in 'nee' zeggen tegen elk boek dat niet voldoet aan de normen van Schrift en belijdenis. Bij deze houding kan gewezen worden op bijvoorbeeld 1 Korinthe 10 : 23 waar staat: 'Alle dingen zijn mij geoorloofd, maar alle dingen zijn niet oorbaar, alle dingen zijn mij geoorloofd, maar alle dingen stichten niet.' Het zal echter niet altijd mogelijk zijn je volledig afzijdig te houden van moderne literatuur. De kans is groot dat je er via school al mee in aanraking bent gekomen of nog zal komen. Het is duidelijk dat er grenzen zijn aan wat je mag lezen.
Er zijn boeken die volkomen strijdig zijn met de bijbelse normen en een christelijke levenshouding, boeken die dan ook afgewezen dienen te worden (bijvoorbeeld bepaalde romans van Gerard Reve en jan Wolkers). Maar er zijn ook twijfelgevallen. Hoe maak je als lezer verantwoorde keuzes? leder zal zelf tegenover God moeten verantwoorden en moeten uitmaken waar voor hem de grenzen liggen. Grenzen worden bepaald door bijbelse normen en het persoonlijke geweten van de lezer, maar ook door leeftijd, kennis, opleiding en maatschappelijke positie. Een kritische leeshouding ontwikkelen is het belangrijkste. Wat is bijbels, wat is onbijbels? Om dat te kunnen zien, moet je meer doen dan alleen literatuur lezen. Allereerst moet je goed thuis zijn in de Heilige Schrift, maar lees ook commentaren op literatuur, zoals de rubriek 'Leeswijzer' in het jongerenblad Daniël en de boekbesprekingen in de bijlage 'Boeken' van het Reformatorisch Dagblad.
We hebben gezien dat moderne schrijvers worstelen met de zin van het bestaan, maar hier geen oplossing voor bieden. Er is vaak alleen zinloosheid en chaos. Er zijn echter ook boeken die een visie geven op het menselijke bestaan vanuit een christelijk perspectief.

3. Christelijke boeken

LEES JE WELEENS CHRISTELIJKE BOEKEN? WELKE?
• PETER, 19: JA, ALLERLEI OORLOGSBOEKEN, ZOALS REIS DOOR DE NACHT, OOK AMERIKAANSE BOEKEN VAN JAKE THOENE BIJVOORBEELD VUURPROEF EN BLAUW VUUR. ECHT MOOI VOND IK DIE!
• KAREL, 17: DE BOEKEN VAN B. NIJENHUIS, ERG MOOI WAS OOK IK ZAL WEDERBRENGEN VAN Ds. D.J. BUDDING. OOK HEB IK WEL WAT BOEKEN VAN VAN DER POEL GELEZEN, DIE HANDELEN OVER TAL VAN MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN WAARIN EEN CHRISTENJONGERE DAN VERZEILD RAAKT.
• ANNEKE, 18: JA, IK LEES MEESTAL CHRISTELIJKE BOEKEN. VOORAL LEES IK NEDERLANDSE CHRISTELIJKE BOEKEN EN AMERIKAANSE ROMANS, BAV. VAN BODIE THOENE, LYNN AUSTIN, JOKE VERWEERD, B. NIJENHUIS. OOK HEB IK WELEENS BOEKEN GELEZEN VAN JOODSE AUTEURS ZOALS VAN CHAIM POTOK EN CLARA ASSCHER-PINKHOF.
WAT VIND JE BELANGRIJK VOOR EEN CHRISTELIJK BOEK?(WAT MAAKT EEN BOEK VOLGENS JOU CHRISTELIJK?)
• PETER, 19: BELANGRIJK VIND IK DAT ER NAAR BOVEN KOMT DAT ER EEN GOD IS DIE BOVEN ALLE DINGEN STAAT EN DIE WIL ZORGEN VOOR SLECHTE MENSEN.
• KAREL, 17: ALS ER NIET IN GEVLOEKT WORDT IS DAT NATUURLIJK MOOI, EN ALS ERIN GEBEDEN WORDT, DAN WEET IK DAT DE SCHRIJVER CHRISTELIJK IS, MAAR BELANGRIJK IS VOORAL DAT ER EEN DUIDELIJK CHRISTELIJKE BOODSCHAP IN NAAR VOREN KOMT. IN BOEKEN DIE ALLEEN CHRISTENJONGEREN ALS DOELGROEP HEBBEN, KAN OOK DE OPROEP TOT BEKERING VERWERKT WORDEN. DLT KAN POSITIEF ZIJN ALS HETOP EEN JUISTE, NIETTE NADRUKKELIJKE MANIER NAAR VOREN KOMT.
• ANNEKE, 18: IK VIND HET BELANGRIJK DAT EEN CHRISTELIJK BOEK OOK EEN CHRISTELIJKE

Verbondenheid met de Bijbel
Door de tijden heen is het kenmerk van christelijke literatuur de verbondenheid met de Bijbel.
De Bijbel speelt een rol in de taal van mensen die zich erdoor laten leiden. Dit geldt zeker voor dichters en schrijvers. De invloed van de Bijbel is merkbaar in hun werk. Zo is er door de eeuwen heen literatuur ontstaan die met de Bijbel is verweven.
In het verleden was de band met de Bijbel in alle christelijke literatuur heel duidelijk aanwezig.
In de tijd van Paulus moeten er bijbelse liederen zijn ontstaan die algemeen bekend zijn geweest. Er wordt naar verwezen in Kolossenzen 3 : 16: 'Leert en vermaant elkander met psalmen en lofzangen en geestelijke liederen...'.
Het doorbreken van de Reformatie in Nederland ging gepaard met het onstaan van Schriftuurlijke liedekens. Alleen al uit de naam blijkt de nauwe samenhang tussen deze gedichten en de Bijbel. Zowel de inhoud als de woordkeus zijn door en door bijbels. Christelijke literatuur is lange tijd duidelijk geestelijk opbouwende literatuur.
Dit verandert met de opkomst van de roman tegen het einde van de achttiende eeuw. In protestantse en rooms-katholieke kring bestaat er, vanaf de opkomst van de roman, grote huiver ten opzichte van dit genre. Men vindt dat het lezen ervan leidt tot luiheid, onvrede met het eigen bestaan en onzedelijkheid. Protestantse en rooms-katholieke leidslieden hebben grote invloed op het leesgedrag van de bevolking. Zij zijn het die op een gegeven moment beginnen met het schrijven van christelijke romans. Het zijn boeken met een moraal: ze bevatten een bepaalde les of waarschuwing voor de lezer.
In de loop van de twintigste eeuw wordt de roman een steeds meer geaccepteerd verschijnsel, dankzij het werk van christelijke schrijvers als L. Penning, H. te Merwe, W.G. van de Hulst, Anne de Vries, K. Norel, W. Schippers en anderen. Hoewel deze boeken niet direct werden geschreven om te "stichten", zijn ze wel in één oogopslag als christelijk te herkennen. Inmiddels is er een enorme variatie aan 'ontspannende' christelijke boeken. Tegelijk is er ook een grote variatie in de invulling van het christelijke aspect te zien.
De belangstelling van het protestantse lezerspubliek is op dit moment wat betreft romans, als volgt in te delen: een kleine, groeiende groep waagt zich aan de literatuur. Dit blijkt uit de vraag naar romans van christelijkliteraire auteurs als Pieter Nouwen en Joke Verweerd, of naar oudere (heruitgegeven) romans van schrijvers als B. Nijenhuis en Jan Overduin. Een grote groep leest romans van Amerikaanse schrijvers bijvoorbeeld Francine Rivers en Broek en Bodie Thoene. Op deze belangrijke groepen van christelijke boeken gaan we verder in.

1. Literaire boeken

Oudere romans
Christelijke uitgevers komen de laatste tijd met heruitgaven van oudere christelijke romans, die het stempel 'literair' verdienen. Een greep uit de titels: Laatste wagon en De tornado van B. Nijenhuis, Het paradijs van Jan Overduin, Ik volg je tot Istanbul van C. Rijnsdorp en Ik was een christen en Dood van een non van Maria Rosseels. Als je van deze boeken wilt genieten zul je je een rustig tempo eigen moeten maken. En dat niet alleen: je zult ook moeite moeten doen voor de inhoud. Het zijn geen flitsende actieboeken, maar 'denkliteratuur' waarin de spanning langzaam het verhaal binnendringt.
De boeken zijn in psychologisch opzicht behoorlijk diepgaand. De schrijvers geven een eerlijke kijk op de werkelijkheid,ze laten zien wat zonde en lijden inhouden. Tegelijk gloort er in deze boeken iets van Gods genade. Hiermee geven zij antwoord op de uitzichtloosheid van tijdgenoten als Hermans. Zo verkeren de personages in de boeken van Rosseels in ernstige twijfels, maar eindigt het niet in de wanhoop, maar in de overgave aan God. Als je de moeite neemt om eens één van deze boeken te lezen, zal dit zeker indruk maken.

B. Nijenhuis, Laatste wagon.
De hoofdpersoon, Tampy Burgerheem, een jonge secretaresse, komt op beschuldiging van diefstal in de gevangenis. Daarna begint een leven vol eenzaamheid en teleurstelling. Het lijkt beter te worden als ze in een pension gaat wonen, waar ze in aanraking komt met aardige mensen, onder andere Douwe op wie ze verliefd wordt. Ze is ondertussen ook nieuwsgierig naar God geworden, want Douwe is gelovig. Maar haar verleden wordt ontdekt en iedereen laat haar in de steek. Ze raakt verzeild in een spionagenetwerk, ze krijgt te maken met valstrikken en dubbelgangers en gaat denken dat ze gek aan het worden is. Temeer omdat ze zelf ook last heeft van waanideeën. Tenslotte ziet ze nog maar één uitweg: de sprong van de brug het water in. Echter ze valt op de brug en belandt in het ziekenhuis.
Hier komt ze in contact met een psychiater die haar helpt haar verleden naar boven te halen en de donkere periodes uit haar leven af te sluiten. Ook in dit boek -het verscheen in 1954- vind je het "existentialisme" terug. Nijenhuis schildert in Laatste wagon een wereld vol ongeluk, angst, haat en wanhoop. Eenzaamheid en uitzichtloosheid stempelen het leven van Tampy, maar het eindigt niet in wanhoop. Aan het einde van het boek keert Tampy een leven van angst en leugen de rug toe en reist ze met God, ook al is het op het nippertje, in de 'laatste wagon'.

Nieuwe literaire boeken
De laatste tien jaar verschijnen er regelmatig goed geschreven, literaire boeken die een positieve verhouding hebben tot het christendom. Dat hangt samen met een veel positiever klimaat voor christelijke literatuur clan er zo'n tien of vijftien jaar geleden was. Als schrijvers kunnen genoemd worden: Pieter Nouwen (De god in de machine, De lichtwachter, Het negende uur), Mance ter Andere (De rand van het heelal), Vonne van der Meer (Eilandgasten, De avondboot), Elsbeth Klein (Een richel bij Lalibela), Joke Verweerd (De wintertuin, De rugzak) en Ronald Westerbeek (Kaj).
Van een aantal van deze boeken geldt dat het bijbelse element verborgen zit in het verhaal. De hoofdgedachte is dan wel christelijk, maar dit gaat als het ware achter de regels schuil. Sommige lezers zullen zich misschien afvragen waaruit het christelijke element in deze boeken eigenlijk bestaat. Dit geldt zeker voor de boeken van Vonne van der Meer en Pieter Nouwen. Zij laten hun boeken niet uitgeven door christelijke uitgevers en presenteren zich niet als christelijke schrijvers. Kun je dan nog wel spreken van een christelijk boek? Als kenmerk van deze boeken werd in een artikel over christelijke literatuur (door Tjerk de Reus) gegeven dat ze "'cirkelen rond' God", dat ze "betrekking hebben op het geloof in God". Het gaat in deze romans bijvoorbeeld om de vraag naar de zin van het lijden (zoals in De rand van het heelal), over het vinden van de zin van je bestaan (bijvoorbeeld in Een richel bij Lalibela), over geloof tegenover ongeloof (bijvoorbeeld in Het negende uur), of over ervaringen van het hogere (Eilandgasten). De romans steken positief af bij veel moderne boeken. Het wereldbeeld dat eruit spreekt is anders dan dat uit niet-christelijke boeken. Bij de schrijfster Joke Verweerd is het christelijke element wel heel duidelijk aanwezig in haar boeken. Dit geldt zowel voor de keuze van de thema's (bijvoorbeeld zoeken naar de liefde van mensen en van God) als in het taalgebruik (veel verwijzingen naar bijbelpassages).

Pieter Nouwen, Het negende uur
De roman bevat twee verhaallijnen, die elkaar per hoofdstuk afwisselen. De eerste speelt in onze tijd. Hoofdfiguur is de zanger Edward Schneider, die op het punt staat internationaal door te breken. De andere verhaallijn speelt in de achttiende eeuw.
De componist Johan Sebastian Bach is hier de hoofdpersoon. Beide personen zijn bezig met de uitvoering van de Matthäus Passion, echter op totaal verschillende manier. Bach ondertekent al zijn werken met Soli Deo Gloria, Edward Schneider leeft slechts tot meerdere eer en glorie van zichzelf en spot met de religieuze betekenis van de tekst. De schrijver wil laten zien, wat hij ook in zijn boek opschrijft dat 'de wereld van de gelovige een andere is dan die van de ongelovige.' Aan het eind van het boek wordt Schneider geconfronteerd met de werkelijke betekenis van de Matthäus Passion.

2. Amerikaanse boeken
Romans
Nederlandse christelijke uitgevers brengen in hoog tempo de ene na de andere vertaling van Amerikaanse boeken op de markt. Bekende schrijvers zijn bijvoorbeeld: Broek en Bodie Thoene (series o.a. Kronieken van Sion en Galway Kronieken), Lynn Austin (o.a. Eva's dochters, Toevlucht, Laatste vlucht), Francine Pivers (o.a. De onafwendbare dageraad, Een stem in de wind, Een kind van verzoening, De laatste zondeneter).
Het zijn spannende boeken met een duidelijk christelijke thematiek. Ze bieden over het algemeen meer dan oppervlakkige ontspanningslectuur. Ze laten de lezer kennismaken met een andere tijd, een andere cultuur en geven een positieve bijbelse boodschap mee. Er zijn wel verschillen, ook per schrijver. Bij sommige serieboeken is het stramien heel voorspelbaar (bijvoorbeeld Galway Kronieken), in andere boeken zijn de hoofdpersonen te standaard en komen ze niet echt tot leven of is het slot (altijd een 'happy end') heel voorspelbaar. Bij de historische romans komt het historische element niet altijd zo overtuigend uit de verf. Soms roept het beschreven geloofsleven van de romanfiguren ook vragen op (bijvoorbeeld in De onafwendbare dageraad).

Francine Rivers, De laatste zondeneter
De hoofdpersoon is de kleine Cadi Forbes. Cadi heeft haar zusje, op wie ze jaloers was doodgewenst. Sinds het meisje is verdronken in de rivier gaat ze gebukt onder schuldgevoelens. Als Cadi's oma overlijdt, ziet Cadi voor het eerst de 'zondeneter': iemand die in ruil voor geld de misstappen van doden en de gevolgen hiervan voor het hiernamaal op zich kon nemen. Cadi vraagt zich af of ze haar schuld moet meedragen net zolang tot een zondeneter deze bij haar dood zal wegnemen. Ze vindt tenslotte bevrijding dankzij de Boodschap van een vreemdeling die haar vertelt hoe de Zoon van God de zonden wegdroeg op Golgotha. De zondeneter komt ook in aanraking met deze boodschap en voert veel strijd als hij ontdekt dat hij 22 jaar van zijn leven heeft weggegooid in de veronderstelling dat hij mensen redde. De laatste zondeneter is een spannend, goed geschreven boek met het christelijke thema van vergeving.

Thrillers
Een aantal titels: Vuurproef (Jake Thoene), Verloren kind (T. Davis Bunn), Zonder getuige Games Scott Bell), Ooggetuige (Athol Dickson), Het Ramadocument (Paul Maier). Misdadigers, terroristen, criminele organisaties en de strijd daartegen vormen de ingrediënten van de thriller. Het christelijk gehalte van deze boeken zit niet in een andere benadering van de werkelijkheid. Net als in niet-christelijke thrillers wordt het kwaad in zijn volle, afschrikwekkende omvang geëtaleerd (bijvoorbeeld in Zonder getuige, Ooggetuige en Vuurproef). Het is de vraag of bloederig geweld een breed uitgemeten plaats verdient in een christelijke roman. Het moet mogelijk zijn om de lezer ook zonder dit soort gruwelijke details te laten huiveren. Evenmin is het gegeven van de strijd tussen goed en kwaad, waarbij het goede uiteindelijk overwint, een specifiek kenmerk van de christelijke thrillers. Integendeel, dit gegeven vinden we in élke thriller. Een verademing is het wel om spannende boeken te lezen die niet worden ontsierd door vloeken, grove taal of onverbloemde seks. Maar dat maakt een thriller nog niet christelijk; 'alleen' maar fatsoenlijk. Een aantal thrillers ontleent het christelijke karakter aan het feit dat de hoofdpersonen gelovig zijn of dat in de loop van het verhaal worden. Vaak blijft dit echter heel oppervlakkig. In vrijwel alle boeken kunnen de christelijke hoofdrolspelers moeiteloos worden vervangen door wereldse figuren zonder dat het verhaal daardoor wezenlijk wordt aangetast. Met andere woorden: het christelijke element is meestal niet hecht verankerd in de structuur, is niet van doorslaggevend belang. Een uitzondering hierop vormen de "theologische thrillers", bijvoorbeeld de serie De laatste bazuin (van Tim LaHaye en Jerry B. Jenkins), De bezoeking van Frank Peretti, en Vuurregen van Bill Myers.

LaHaye en Jenkins, serie De Laatste bazuin.
De serie bestaat uit twaalf delen en is sinds de uitgave van het eerste deel in 1995 een doorslaand succes, zowel in Amerika als in Nederland. De serie is gebaseerd op een letterlijke uitleg van de Bijbelprofetieeën over de terugkomst van Christus. De reeks beschrijft de zeven jaren van verdrukking die zijn aangebroken nadat God de gelovigen op een dag plotseling tot Zich haalde. Na deze opname krijgt de antichrist de touwtjes in handen en hebben de achtergeblevenen een laatste kans tot bekering te komen. De boodschap van het boek dat het einde van de wereld misschien al snel werkelijkheid zal zijn, zet aan het denken. De auteurs geloven dat Christus' wederkomst dichtbij is en hopen dat iedereen die hun boeken leest op Zijn komst is voorbereid. Hun bedoelingen zijn dus goed, echter, ze lopen het gevaar in hun boeken veel verder te gaan dan wat de Bijbel zegt en te schrijven over gebeurtenissen waarover de Bijbel zwijgt. Het mengen van Bijbelwaarheid en verzonnen gebeurtenissen kan onjuiste indrukken bij mensen achterlaten.

Bijbelse roman
Als laatste categorie binnen de Amerikaanse boeken kunnen we nog de bijbelse roman noemen.
Een paar voorbeelden: Paul Maier: De brand van Rome en Pontius Pilatus, Thom Lemmons: Jeremia, de man die huilde en Lydia, de vrouw die vrede vond, Francine Rivers: Ongeschokt, het verhaal van Ruth en Onbevreesd, het verhaal van Maria.
Een goede bijbels-historische roman moet bijbelgetrouw zijn. Toch moet elke auteur die een roman over een bijbelfiguur schrijft, er zelf dingen bij verzinnen. Ook al probeert hij nog zo sober te zijn, hij heeft sfeerelementen nodig, conversaties en vooral: karakters. Die staan zo niet in de Bijbel. Zeker een karaktertekening vergt interpretatie van de schrijver. Een goede bijbelroman staat of valt met een goede auteur. Hoe gaat hij met de Bijbel om?
Een auteur moet het juiste evenwicht zien te vinden tussen feit en fictie. Om dit evenwicht te bereiken is het belangrijk dat de bijbelse roman in elk geval bevat wat de Bijbel zegt, voorzichtig omgaat met wat de Bijbel nfet zegt en zich ver houdt van wat met de Bijbel strijdig is. Op deze manier gaat bijvoorbeeld de Amerikaanse auteur Paul Maier te werk. Veel verder gaat bijvoorbeeld de schrijfster Francine Rivers: zij zegt haar verhalen te baseren op de Bijbel, wat ze zelf heeft toegevoegd moet helpen de bijbelse boodschap te verstaan. Maar de auteur veroorlooft zich wel grote vrijheden als het om het toevoegen van eigen verzinsels gaat. Elke bijbelse roman vraagt dus een aparte beoordeling.

4. Wat lezen?

WAT IS HET MOOISTE BOEK DAT JE GELEZEN HEBT?
WAAROM VOND JE HET MOOI?
• PETER, 19: EEN SCHAKEL IN DE KETTING. EEN UIT HET ENGELS VERTAALD BOEK VAN DE SCHRIJVER ALEXANDER. HET ZIJN ECHT GEBEURDE VERHALEN WAARIN GODS WONDERLIJKE WERKING IN HACHELIJKE SITUATIES NAAR VOREN KOMT.
• KAREL, 17: DE TORNADO VAN B. NIJENHUIS. HET LAS HEEL ERG FIJN WEG, ER KOMEN TAL VAN ASPECTEN IN NAAR VOREN DIE HET LEZEN AANTREKKELIJK MAKEN (SPANNING, ROMANTIEK, NET DAT KLEINE BEETJE HORROR, BEELDSPRAAK, HUMOR, ETC. ETC.). DE THEMA'S VAN HET BOEK (DE ANGST VAN DE MENS DIE VAN GOD VERVREEMD RAAKT, DE EENZAAMHEID, HET PROBLEEM VAN HET LIJDEN) ZIJN HERKENBAAR EN OOK BELANGRIJK IN DE HUIDIGE MAATSCHAPPIJ.
ANNEKE, 18: IK WEET NIET ECHT ÉÉN BOEK DAT IK HET MOOISTE VIND. EÉN VAN DE MOOISTE BOEKEN DIE IK GELEZEN HEB IS DOOD VAN EEN NON VAN MARIA ROSSEELS. HET LEVEN IN EEN KLOOSTER WORDT HEEL MOOI BESCHREVEN. OOK DE GELOOFSCRISIS WAARIN DE HOOFDPERSOON KOMT WORDT MOOI BESCHREVEN.

Handvatten voor de beoordeling
We bespreken hieronder vier handvatten voor het beoordelen van een boek.
In de eerste plaats is de structuur van een boek belangrijk. Deze krijgt vorm in de uitwerking van het thema (of onderwerp). Daarnaast speelt ook het verhaalgegeven (of de plot) een belangrijke rol: Een roman bevat geen opsomming van op zichzelf staande voorvallen zonder verband, maar er is sprake van een aantal voorvallen die de schrijver aan elkaar verbindt. Het is als het ware een keten van oorzaak en gevolg. Hoe ingewikkelder de plot, des te groter de prestatie van de schrijver die hier een sluitend geheel van weet te maken. Ook is van belang of de opeenvolging van gebeurtenissen logisch, maar ook weer niet te voorspelbaar is.
Ten tweede wordt om een boek te beoordelen vaak een verband gelegd tussen de werkelijkheid zoals wij deze kennen en de beschreven werkelijkheid in het boek. De schrijver probeert een beeld te geven van het leven. Dat wil zeggen, hij schept een bepaalde werkelijkheid en overtuigt de lezer ervan dat het verhaal waar zou kunnen zijn. De mate waarin hij hierin slaagt, bepaalt voor een groot deel de kwaliteit van het boek. In een goed boek zijn de beschreven personen levensecht en vermijdt de schrijver zwart-wit tekeningen van de karakters. Verder is sprake van een ontwikkeling in de karakters. Als gevolg van de gebeurtenissen in het boek zijn de personages aan het eind van de roman niet meer dezelfde mensen die ze aan het begin waren. Ook moet de afloop van het boek aannemelijk zijn.
Belangrijk is in de derde plaats de emotionele waarde van een boek. Een boek heeft een bepaald gevoelsmatig effect op de lezer, je kunt een boek saai vinden of spannend, humoristisch of aangrijpend, enzovoorts. Hoewel de emotionele waarde voor de lezer heel belangrijk is, kan deze niet de doorslag geven bij het beoordelen van een roman, omdat ze voor iedereen verschillend is.
Ten vierde bepaalt de originaliteit de kwaliteit van een boek. In veel boeken verloopt alles volgens verwachting, het is binnen een bepaald genre (bijvoorbeeld streekroman) altijd hetzelfde. Als je één boek gelezen hebt, weet je zo ongeveer hoe de andere zullen gaan. Echter, het is veel knapper als een schrijver niet alles volgens verwachting laat verlopen. Als de werkelijkheid eens op een andere, originele manier wordt weergegeven, zodat de lezer deze niet van zich af kan zetten en aan het denken wordt gezet.
Boeken die bij de literatuur gerekend worden, scoren over het algemeen goed op bovenstaande punten. Je hebt ook veel boeken die wel goed zijn, maar toch net geen literatuur. Meestal zit dit vast op de punten structuur (die is dan te makkelijk of te voorspelbaar) en originaliteit. Zeker originaliteit is belangrijk voor een boek. Gelukkig zijn er veel mooie, christelijke boeken die niet heel voorspelbaar zijn en die een origineel onderwerp hebben (zie bijvoorbeeld de bespreking van Amerikaanse boeken in h.3). Er zijn ook boeken die eruit springen, die echt verrassend zijn doordat de schrijver iets anders, iets nieuws aandurft. Boeken die de lezer aan het denken zetten. Er zijn niet zo veel van dit soort boeken te vinden die vanuit een christelijke overtuiging geschreven zijn. Ze zijn er echter wel. (Zie de bespreking van literaire boeken in h.3).

Bijbelse maatstaven
In het boek Moderne literatuur gewikt en gewogen wordt de volgende bijbeltekst gegeven als korte samenvatting van bijbelse regels voor de kunst: '...al wat waarachtig is, al wat eerlijk is, al wat rechtvaardig is, al wat rein is, al wat lieflijk is, al wat welluidt, zo er enige deugd is, en zo er enige lof is, bedenkt datzelve'. (Filippenzen 4 : 8). Deze regels vormen een goede leidraad voor het beoordelen van boeken.
Een roman moet waarachtig zijn. Waarachtig, daarbij kun je denken aan echt, eerlijk, betrouwbaar. In sommige boeken wordt je een droomwereld voorgehouden, waarin alleen maar knappe, rijke en succesvolle hoofdpersonen voorkomen, die een luizenleventje leiden. Van waarachtigheid is in dit soort boeken geen sprake. Waarachtigheid hoeft niet altijd te betekenen dat een boek heel dicht bij de werkelijkheid blijft. Iemand heeft ooit gezegd: "Dichters liegen de waarheid". Dat wil zeggen: ze verzinnen de vreemdste dingen, maar kunnen daarmee toch een diepere waarheid op de lezer overbrengen.

Aanbevolen literatuur
J. van Bergen, H.A. Poolland: Literama Modern
C. Bregman en J. Schipper: Moderne literatuur gewikt en gewogen
E. de Bruin: Het lezen van hedendaagse literatuur (Studium Generale, chr.hogeschool De Driestar)
John Exalto: Christelijke omgang met 'echte' literatuur (artikel in Gezinsgids, april 1999)
J. van der Graaf, I.A. Kole (red.): De wereld... bedreiging en uitdaging Hans Werkman: Aangekruist, boekbesprekingen van J.M.A. Biesheuvel tot Jan Wolkers
Hans Werkman (samenstelling): Onder woorden, boekenlijst van moderne christelijke literatuur (aan te vragen bij het Christelijk Literair Overleg, e-mail: clo@ixs.nl)
Boekbesprekingen in wekelijkse bijlage Boeken van het Reformatorisch Dagblad.

Waarachtig hangt nauw samen met eerlijk. Een schrijver geeft als het goed is een eerlijk beeld van de werkelijkheid. Bij een schrijver als Maarten 't Hart worden er karikaturen gemaakt van christelijke mensen. Ook wekt de schrijver met bijvoorbeeld Een vlucht regenwulpen de indruk dat het verhaal autobiografisch is: de hoofdpersoon heet Maarten en is net als de schrijver bioloog. Er zitten inderdaad autobiografische elementen in het boek, maar belangrijke gebeurtenissen zoals de ziekte en dood van zijn moeder zijn verzonnen. Uit interviews is gebleken dat de schrijver dit zelf niet heeft meegemaakt. De schrijver zet zijn lezers hiermee op een dwaalspoor. Eerlijk zijn betekent ook dat de vragen van het leven eerlijk gesteld worden. Een schrijver die eerlijk de werkelijkheid beschrijft, zal de belangrijke vragen van het leven niet uit de weg gaan. Hij zal ook oog hebben voor de gebrokenheid van het leven. Het "happy-end" zal dan weieens achterwege blijven. In de echte werkelijkheid van het leven komt toch ook niet altijd alles goed? De niet-christelijke schrijfster Renate Dorrestein schreef een boek waarin het gaat om persoonlijk verdriet.
Zij stelt in het boek haar vragen over het lijden. Zo'n schrijfster gaat eerlijker met de werkelijkheid om dan menig christelijk schrijver die aan het slot van zijn roman alle problemen op een makkelijke manier heeft 'opgelost'. Toch stelt een schrijver als Dorrestein uiteindelijk teleur, omdat zij geen antwoord geeft op de vragen. Hiervoor moet je op zoek naar schrijvers die wel over dezelfde kwaliteiten beschikken als bijvoorbeeld Dorrestein, maar die ook christelijk zijn. In bijvoorbeeld de boeken van Nijenhuis worden de vragen ook eerlijk gesteld en wordt er wel vanuit de Bijbel antwoord gegeven.
Al wat rein is: volgens de kanttekeningen van de statenvertaling betekent 'rein' hier 'kuis'. Het gaat er hier om hoe er over seksualiteit gesproken wordt. In de Bijbel zelf wordt hier open over gesproken. Het bedenken van wat rein is betekent dan ook niet dat er niet over het seksuele gesproken mag worden. Het houdt wel in dat een schrijver niet schaamteloos alles beschrijven kan en dat seksualiteit niet mag worden losgekoppeld van liefde en trouw.
We hebben gezien dat in veel boeken die behoren tot de moderne literatuur niet gestreefd wordt naar een lieflijk en welluidend resultaat. Er is vaak negativiteit, angst en haat, zie bijvoorbeeld de bespreking van Het behouden huis (h.2). Echter, op grond van de Bijbel kun je je afvragen of een schrijver wel het recht heeft zijn haat- en angstgevoelens over te dragen op de lezer, met het doel hem te schokken.
Een boek kan je sterk beïnvloeden. Het kan je gedachten en gevoelens veranderen. Daarom is het heel belangrijk wat je leest. Het kan zijn dat je nee moet zeggen tegen een bepaald boek. Dit kan ook betekenen dat je een boek halverwege dicht moet slaan als het zondige gevoelens oproept. Bijvoorbeeld gevoelens van twijfel aan God. Bedenk dat ons hart geneigd is tot het kwade. De Bijbel houdt ons voor: Zo er enige deugd is, en zo er enige lof is, bedenkt datzelve. Dit zal moeilijk zijn als je een boek leest waarvan de schrijver een overtuiging heeft als 'het leven heeft geen zin' of 'God bestaat niet'.
Echter ook dan is dit niet onmogelijk, je kunt bijvoorbeeld een eigentijds boek willen lezen om te weten wat er aan gedachten en ideeën leeft, om de confrontatie met andersdenken den aan te kunnen gaan. Vraag je altijd af of je voor God kunt verantwoorden wat je leest. En vooral: laat de Bijbel als Gods Woord het belangrijkste Boek voor je zijn, zodat je de leegte ziet van een bestaan (boeken!) zonder God en van de rijkdom van een leven in gehoorzaamheid aan Hem.

De verenigingsavond

Lezen is iets heel persoonlijks. Toch zijn er kaders aan te geven waaraan een 'goed boek' moet voldoen. Met name in hoofdstuk 4 van de schets wordt dit behandeld. Een verenigingsavond over dit thema wordt het aantrekkelijkst wanneer een JeV-er vanuit een boek of een genre wat hem of haar aanspreekt, komt tot het beoordelen van boeken. Het kunnen natuurlijk ook een paar JeV-ers zijn. Dat geeft waarschijnlijk meer kleur aan de avond.
Ook een voorzitter of een gastspreker (uit de gemeente) kan vanuit een boek wat hem of haar (het meest) heeft aangesproken een bijdrage leveren. 

Een verenigingsavond zou er als volgt uit kunnen zien: 
• Opening door een voorzitter 
• Huishoudelijke punten 
• Aansprekend fragment uit een 'goed boek' 
• Inleiding n.a.v. een 'goed boek' en/of de schets 
• Pauze 
• Verwerking 'Wat is een goed boek' 
• Plenaire afronding 
• Sluiting 

Je kunt ook na de pauze uit een goed boek laten voorlezen... De verwerking moet dan wel voor de pauze hebben plaatsgevonden.  

Verwerking

1. Lees het kader 'Vraag: Waarom lees je?'
a. Waarom lees jij?
b. Mag je met een boek "vluchten uit het leven" (zie Karei)?
c. Vul onderstaande tabel in. Bespreek die met elkaar. Is jouw vrije tijd goed ingedeeld?
d. Welke rol speelt het lezen van goede boeken in jouw vrijetijdsbesteding en waarom?
e. Kunnen alle genoemde vrijetijdsbestedingen bijbels gezien door de beugel? Waarom wel/niet?

Vrijetijdsbesteding          Vaak           Regelmatig           Weinig           Nooit 
Computerspellen 
Lezen tijdschriften 
Lezen boeken 
Vrienden 
Film kijken 
MSN 
Uitgaan 
Iets met cultuur 
Iets met de kerk 
Bijbellezen en gebed 
Iets met natuur 
Anders, nl.... 

2. Moderne literatuur geeft uiting aan een modern levensgevoel. Regelmatig staat dit haaks op het christelijke levensgevoel. Kies je antwoord uit en motiveer.
a. Vanwege de - soms - antichristelijke inhoud lees ik die boeken niet.
b. Moderne literatuur is saai en daarom lees ik het niet.
c. Ik wil weten wat er leeft in de maatschappij en daarom lees ik moderne literatuur.
d. Moderne literatuur is gaaf en daarom lees ik het.

3. Boeken beoordelen
a. Noem enkele criteria die in de schets/inleiding genoemd zijn waaraan je (de inhoud van) boeken kunt toetsen.
b. Ben je het eens met de criteria?
c. Voldoen jouw boeken daaraan? Waarom wel/niet?

4. Stellingen
a. Een boek moet een zinvolle inhoud hebben. Daarom vallen streekromannetjes en dergelijke af.
b. Beschrijvingen van seks of vloeken in een boek zijn reden genoeg om het boek niet uit te lezen.
c. Er is geen verschil tussen het lezen van een boek en het kijken van een (ver)film(ing van dat boek).
d. Jongeren die veel lezen zijn meer ontwikkeld dan jongeren die weinig lezen.
e. Je moet literatuur gelezen hebben om iets te kunnen zeggen van de wereld om ons heen.
f. Bijbelse romans geven een vertekend beeld van de bijbelse boodschap en kun je daarom niet lezen.

5. Boeken lezen en de Bijbel
De Bijbel is hét Boek, waarin God Zich openbaart. Het neemt daarom een unieke plaats in.
a. Zoek teksten op die daarop ingaan.
b. Wat is het unieke van de Bijbel ten opzichte van andere boeken?
c. Hoe komt dat unieke tot uiting in jouw leesgedrag?
d. Als het lezen van de Bijbel nodig is tot zaligheid, kun je dan nog wel andere boeken lezen?
Motiveer je antwoord.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen