Werken aan een nieuwe toekomst

'Als je je straf hebt uitgezeten, zijn er nog veertien miljoen rechters in Nederland. Dan begint de ellende pas. Want zodra je iets wilt, staat er met stempel 'bajesklant' achter je naam", aldus een ex-gedetineerde.

"Als je vier jaar vastzit, verander je. En niet altijd positief, maar daar kom je pas achter als je er weer uit bent" , zo schrijft Pieter na zijn gevangenisperiode. "Gedetineerden moeten de laatste fase van hun straf niet in de gevangenis doorbrengen, maar begeleid wonen. Het geven van meer vrijheid en verantwoordelijkheid aan gedetineerden vergroot de kans op een geslaagde terugkeer in de maatschappij". Het zijn de woorden van L.A. van der Meulen van de open gevangenis De Sluis in Hoorn. 

"Begeleid wonen is een goedkope vorm van hulpverlening en huisvesting om exgevangenen weer de weg naar de maatschappij te wijzen. Vijftig organisaties zijn actief op dit gebied. Onder meer in Rotterdam en in Utrecht", aldus het NRC handelsblad in 1992. "Er zijn heel veel gedetineerden die zich alleen maar in de bajes op hun gemak voelen. Ze weten niet hoe ze zich daar buiten moeten gedragen. Wij helpen ze opnieuw structuur te geven aan hun leven", zo zegt één van de medewerkers van Exodus, een opvangtehuis voor ex-gedetineerden in Scheveningen. "Ze komen rechtstreeks uit de gevangenis naar het opvanghuis. Om half acht staan ze in Scheveningen op de keien en om acht uur zijn ze hier. Komen ze te laat dan hebben ze problemen. We werken hier met vier rode draden: wonen, werken, het leggen van relaties en wat wij noemen 'zingeving'".

Uit de bovenstaande citaten blijkt dat het voor veel gevangenen een probleem is om terug te keren naar de maatschappij. Wat zijn de achtergronden van gedetineerden? Hoe ervaren zij de terugkeer naar het maatschappelijk leven? In dit hoofdstuk zal aandacht besteed worden aan de praktijk. Deze praktijk is veelal ingewikkelder dan de meeste mensen denken. Om iets van deze praktijk te laten meebeleven, zullen ex-gedetineerden aan het woord worden gelaten. Zij vertellen over hun achtergronden en hun ervaringen na de detentie-periode.

De gevangene

In een artikel in het NRC-handelsblad schrijft de redacteur in 1993: "Het Nederlandse gevangeniswezen verkeert in een crisis. Het strafsysteem wordt bedreigd door een sterk gewijzigde gevangenispopulatie. Gevangenisdirecteuren hebben herhaaldelijk gesignaleerd dat één van de hoofddoelen van gevangenisstraf, de resocialisatie van gedetineerden, nauwelijks meer mogelijk is omdat de 'eerlijke boef' niet meer bestaat. De inrichtingen worden in toenemende mate bevolkt door drugverslaafden, psychiatrische patiënten, buitenlanders en zeer zware criminelen die over zoveel geld beschikken dat ontsnappen slechts een kwestie is van het omkopen van de juiste mensen".

Volgens reclasseringswerkers is 50% van de gedetineerden verslaafd, 10% is psychiatrisch patiënten 20% behoort tot de georganiseerde criminaliteit. De resterende 20% zou beschouwd kunnen worden als behorend tot het "grijze gebied". Het zijn mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd, maar die wellicht bereid zijn te bouwen aan een nieuwe toekomst. Maar... hoe?

Frits (31 jaar) en Huub (34 jaar) hebben beiden meerdere malen in de gevangenis gezeten. Beide jongens hebben een eigen levensverhaal. 
Huub: "Ik heb een goede opvoeding gehad. Misschien wel té goed. Ik kon alles krijgen wat ik hebben wilde. Op een gegeven moment ben ik wat gaan experimenteren met drugs. Het was allemaal onschuldig. Toen ik 14 jaar was ben ik voor het eerst harddrugs gaan gebruiken. Heroïne, LSD, en andere soorten. Tegenwoordig krijgen jongeren daar voorlichting over op school, maar in mijn schooltijd was dat nog niet het geval. Alles ging goed. ik gebruikte minimaal. Toen ik 20 jaar was, werd ik werkloos. In dezelfde tijd heb ik een ongeluk gehad met mijn brommer. Ik kwam in het gips terecht en had zeeën van tijd. Toen is het van kwaad tot erger gegaan. Ik ging steeds meer gebruiken. Om aan de drugs te komen, had ik geld nodig. Zo ben ik met mijn eerste 'diefstalletje 1 begonnen. Ik werd niet gepakt en dan word je steeds brutaler en ga je een grotere inbraak aanpakken. Totdat ik in de gevangenis terecht kwam".

Frits heeft een ander verhaal. Het gesprek met hem werd in de gevangenis gehouden. Hij zit er niet voor de eerste keer. Aan hem de vraag hoe het komt dat hij telkens weer in de gevangenis terecht komt. "Ik heb nooit liefde ontvangen. Mijn vader sloeg me altijd. Bovendien ben ik een beïnvloedbaar persoon. Ik denk dat deze twee zaken van belang zijn. Toen ik 5 jaar was, heb ik voor het eerst ingebroken, ik deed dat met vrienden. Waarom eigenlijk...? Ik denk omdat ik niet wilde onderdoen voorde anderen, ik wilde erbij horen. Toen ik 6 jaar was, ben ik weggelopen van huis, samen met mijn broer. We sliepen 's nachts in een blok huizen dat werd gebouwd. Op een gegeven moment werd het kouder en hebben we een vuurtje gemaakt, ja... dat liep uit de hand en het hele blok is toen afgebrand. Toen ik 7 jaar was, werd ik in een kindertehuis geplaatst. Daar heb ik tot mijn elfde gezeten. Het ging best wel goed met me. Ik was niet de makkelijkste jongen, maar het ging toch redelijk.
Op mijn 13de jaar ben ik bij een criminele tante van een vriend van me terecht gekomen. Dat was écht een crimineel mens, maar dat wist ik niet vantevoren. Dit was niet bevorderlijk voor mijn gedrag. Ik ben in die tijd ook nog eens seksueel aangevallen door een vent. Dat zal ik nooit vergeten. Op 15-jarige leeftijd zat ik op een tuchtschool. Na 4 maanden ben ik weggelopen. Al snel is het toen verkeerd met me gegaan. Het ging al niet goed, eigenlijk van mijn jeugd af aan niet, maar toen is het echt begonnen. Ik heb ingebroken, ik ben in aanraking gekomen met de drugs, heb meegewerkt aan vervalsingen van bankbiljetten, 'k heb auto's gekraakt en verkocht de radio's aan anderen. Ik heb zelfs een keer meegewerkt aan een overval. Het resultaat is dat ik voor de zoveelste keer hier zit. Ik weet niet hoeveel keer ik heb vastgezeten, maar ik denk dat ik totaal zo'n 10 jaar deze muren aan de binnenkant heb gezien".

Vrijheid ontnomen

Veel mensen zijn van mening dat de gevangenissen in onze tijd "hotels" zijn. Men redeneert als volgt: "We zorgen veel te goed voor de gevangene. Straf is voor velen geen straf meer". Het is waar dat de gevangenissen in onze tijd hotels zijn in vergelijking met een eeuw geleden. De reden van deze verandering is in hoofdstuk 2 aan de orde geweest. Gevangenen ervaren dit zelf anders.

Met Frits werd het gesprek in de gevangenis gevoerd. Hij zegt: "Ik zal blij zijn wanneer ik hier vandaan ben. De mentaliteit onder gevangenen is keihard. Ik kan niet tegen deze harde mentaliteit. Pas heb ik één van mijn medegevangenen in elkaar geslagen omdat ik voortdurend gesard werd. Op een gegeven moment werd ik zo woedend dat ik me niet meer kon inhouden. Ik weet dat ik fout was, maar op dat moment waren de remmen los. Het gevolg was dat ik overgeplaatst werd naar een andere gevangenis, nadat ik een poosje in de strafgevangenis heb gezeten.
Het is echt niet leuk wanneer je voortdurend in de gaten wordt gehouden. Het is echt niet leuk wanneer je niet eens naar buiten mag bellen, je moet van alles doen om een telefoongesprekje van 5 minuten te voeren. Het is echt niet leuk wanneer je gewend bent om te doen wat je zelf wilt en nu moet je leven zoals anderen dat gebieden".

Voor Huub is het verslaafd zijn aan drugs de belangrijkste reden dat hij in aanraking is gekomen met het gerechtelijk apparaat. Voor Frits is de oorzaak een lange geschiedenis van teleurstellingen en verwaarlozing. Frits heeft nooit geleerd hoe hij moet omgaan met tegenvallers en hoe hij moet vechten voor een gereguleerd bestaan.

Ex-gedetineerd

Zowel Huub als Frits weten wat het is om na een periode van detentie terug te keren naar de maatschappij. Huub: "De laatste keer ben ik er uitgekomen en had ik zoiets van 'het kan me allemaal niets meer schelen'. Dat is nu zo'n 7 weken geleden. Ik ben toen direct gaan gebruiken. Het geld voor een treinkaartje heb ik gehouden en ik ben zwart gaan reizen. Toen ik in Rotterdam aankwam, ben ik direct naar een plaats gegaan om drugs te kopen. Binnen een week werd ik opgepakt wegens diefstal en heb op het politiebureau 3 dagen vastgezeten. Toen ben ik echt gaan nadenken... Ik besefte dat ik een keus moest maken en heb me toen voorgenomen om niet meer te gebruiken.
Dat voornemen heb ik nu nog, maar of het lukt weet ik niet. Kijk, ik heb helemaal niemand waarop ik terug kan vallen. Ik heb geen vrienden. De mensen die je in de criminaliteit en in de drugswereld ontmoet, zijn geen vrienden. Ik heb niemand en voel me soms vreselijk eenzaam. En dan is de verleiding groot om te gaan gebruiken. Ik weet in de omgeving drie plaatsen waar ik gratis drugs kan krijgen. Dus is het heel gemakkelijk om aan dat spul te komen".

Frits vertelt het volgende over zijn ervaringen: "Ik heb me al verschillende keren voorgenomen om mijn leven te verbeteren. Maar... telkens gaat het weer niet. Ik heb geen gemakkelijk karakter. Dat weet ik! Maar, moet je luisteren: hoe zou jij het doen? Een woning krijg ik niet. Betaald werk kan ik vergeten. De deuren zijn allemaal gesloten. Als ik in Rotterdam op straat loop, word ik soms zomaar door de politie aangehouden en wordt gekeken of ik verboden materiaal bij me heb. Logisch hoor, want ze kennen me heel erg goed. Familie ? Die heb ik wel, maar mijn vader heeft altijd gezegd: 'Als het goed gaat, mag je bij me komen, Frits, maar eerder niet'. Mijn familie ziet me liever gaan dan komen. Ik had een vriend maar die heeft momenteel AIDS".

Frits heeft een wat opvliegend karakter. Hij wordt snel kwaad en het is voor hem moeilijk om zijn grensen te bepalen. Dat heeft hij nooit geleerd. 'ik kom bij de sociale dienst, maar ik merk dat ik niet welkom ben. Ik ga op zoek naar werk, maar word telkens afgewezen. Dan moet ik van een geringe uitkering rond zien te komen. Hoe krijg je dat voor elkaar? Wel. ..dan maak ik me kwaad. En als het een poosje goed gaat, dan voel ik me soms geweldig eenzaam. Die eenzaamheid wekt weer agressie bij me op... en dan gaat het weer mis. Nee, ik weet niet hoe het straks moet als ik buiten sta".

De afloop

Een week na het gesprek komt Frits uit de gevangenis. Hij staat buiten de poort met twee vuilniszakken met kleren. Verschillende instellingen kunnen hem niet opnemen, omdat hij nog steeds drugs gebruikt (ook binnen de gevangenis). Eén instelling is bereid om hem op te nemen, zodat hij kan afkicken. Echter... Frits moet nog een maand wachten. In de tussentijd moet hij het zelf zien te rooien.

Een week na zijn vrijlating gebruikt Frits weer hard-drugs. Teruggevallen in zijn oude levensstijl... ondanks zijn goede voornemens.

En Huub? Twee weken na het gesprek met Huub, heeft hij cocaïne gebruikt. Huub heeft het niet volgehouden. De strijd tegen de drugs moest hij verliezen.

Onbekend maakt onbemind

"Onbekend maakt onbemind", zo luidt het spreekwoord. Er zit een kern van waarheid in. Wanneer we de achtergronden van Frits en Huub niet weten en we zien ze door de stad/dorp lopen, dan zijn we geneigd om er met een grote boog omheen te lopen. Wellicht een gevaarlijke man! Frits heeft geen thuis. Geen plaats waar hij welkom is. En Huub heeft nog wel een thuis, maar zit zo vast in de boeien van de drugs, dat hij de drugs boven het thuis verkiest.

Achter de twee gedetineerden Huub en Frits zien we twee mensen. Mensen die op een bepaald moment hun leven anders zouden willen inrichten, maar die op een ander moment de moed opgeven. Het gevolg is dat zij meegesleurd worden in de maalstroom van deze wereld.

De verhalen lezend, zou het ons pijn moeten doen. Immers, het was de Heere Jezus die met innerlijke ontferming bewogen was over verloren zondaren. En wij staan voor de verantwoordelijkheid om evenals Christus, de zonde te verwerpen en te verfoeien, maar de zondaar lief te hebben "als onszelf". Dat kan alleen wanneer we "God liefhebben boven alles". Want alleen dan zien we wat het Jezus heeft gekost om zondaren zalig te maken.

Hoe belangrijk is het daarom om kritisch te letten op onze houding tegenover de in zonde gevallen medemens. Is het gevaar niet aanwezig dat we vanuit een beschermde omgeving neerzien op de misdadigers? Is het gevaar niet aanwezig dat we snel zeggen: "eigen schuld"?

De 'eigen-schuld gedachte' is overigens een begrijpelijke gedachte. Voor Frits was een onderdak geregeld toen hij uit de gevangenis kwam. Er was gezorgd voor nazorg... toch besloot hij er geen gebruik van te maken. Wat de reden hiervan was, is niet bekend. Het versterkt echter wel de gedachte dat hijzelf niet mee wil werken aan een andere wijze van leven. Wie niet luisteren wil, moet dan maar voelen? Toch mogen we personen als Frits niet aan hun lot overlaten, maar moeten we doen hetgeen in ons vermogen ligt.

Wat kunnen we doen?

Een vraag die gesteld zou kunnen worden, is: maar wat kunnen we dan doen?

Laten we ter afsluiting van dit hoofdstuk enkele zaken noemen.

• "Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt. Want met welk oordeel gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden; en met welk mate gij meet, zal u wedergemeten worden. En wat ziet gij de splinter, die in het oog uws broeders is, maar de balk, die in uw oog is, merkt gij niet?"

• Laten we eerlijk en kritisch letten op onze houding tegenover zondaren. Het is van belang onderscheid te maken tussen de zonde en de zondaar. De zonde moet worden gestraft, maar de zondaar dienen we te omringen met Christelijke naastenliefde. De Heere Jezus zocht zondaren en zondaressen op. Wat is het gebed dan nodig: "O Zoon, maak ons Uw beeld gelijk".

• Ook vanuit de eigen kerkelijke gemeente kunnen er jongeren zijn die in de gevangenis terecht komen. Zorg er bijvoorbeeld als jeugdvereniging voor dat jullie aan zo'n persoon denken door regelmatig een kaart te sturen naar de gevangenis.

• Zorg ervoor dat het mogelijk wordt gemaakt dat er vanuit de reformatorische gezindte iets gedaan wordt voor de opvang van exgedetineerden. Stichting Ontmoeting is bezig om een woonwerk centrum te beginnen voor de thuisloze naaste. Dankzij de aktie "Onderdak" wordt het mogelijk om de aandacht ook te vestigen op ex-stichting en zet je in voor deze gedetineerden. Ondersteun de matorische gezindte daadwerkelijk aktie, zodat er ook vanuit de reformatorische gezindte daadwerkelijk gewerkt kan worden aan opvang voor ex-gedetineerden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen