Doe effe normaal, over waarden en normen

Inleiding

Een twintiger staat in een telefooncel. Hij slaat op de telefoonautomaat. Dan begint hij hard te rukken aan het snoer, totdat die het begeeft, gooit de hoorn op de grond, stapt naar buiten en loopt zonder op of om te kijken dwars door het rode voetgangerslicht de straat over.
Een meisje fietst door een drukke Amsterdamse straat. Plotseling begint een kleine auto driftig uit te parkeren. Het meisje kan de auto nauwelijks ontwijken en kijkt verwijtend achterom. Woest draait de autobestuurder z"n raampje open, luid scheldend tot het meisje om de hoek is verdwenen.

Alles moet kunnen. Lange tijd is er geen westers land geweest waar zo weinig waarde werd gehecht aan ordehandhaving en misdaadbestrijding als Nederland. De vrijheid is er nog, de blijheid is voorbij. Nederland gaat ten onder aan het verval van waarden en normen, zeggen politici. Van alle kanten klinkt de roep om de terugkeer van waarden en normen. Maar welke waarden, welke normen?

Hoofdstuk 1 gaat in op veranderingen in de samenleving die deze discussie hebben opgeroepen. In dit hoofdstuk wordt ook aangegeven hoe men in de afgelopen jaren, toen waarden en normen nog niet in het middelpunt van de belangstelling stonden, op deze veranderingen reageerde.
Nu iedereen het heeft over het herstel van waarden en normen, zou je je kunnen afvragen of ledereen hiermee hetzelfde bedoelt. Welke normen en welke waarden zijn nodig om weer meer orde in de samenleving te scheppen? Gaat het in de discussie vooral over respect en fatsoen? Op welke manier kunnen bijbelse gegevens bij de discussie worden betrokken? Deze vragen komen in hoofdstuk 2 aan de orde.
Na dit alles komt als vanzelf de vraag naar boven hoe deze discussie handen en voeten krijgt. Het staat niet los van de levensstijl van jongeren en ouderen in de omgang met de ander. Met andere woorden: Fatsoen moet je doen! In hoofdstuk 3 wordt een aanzet gegeven tot een concrete uitwerking van de discussie over waarden en normen.

1. Waarden en normen

WANGEDRAG EN ONFATSOEN OP STRAAT, OP SCHOLEN, IN HET VERKEER, IN DE KANTINE... NIEMAND KIJKT ER NOG VAN OP. VEEL JONGEREN EN OUDEREN MAKEN ZICH SCHULDIG AAN ALLERLEI VORMEN VAN WANGEDRAG EN ONFATSOEN. TAALVERRUWING, GEBREK AAN RESPECT VOOR OUDEREN, VANDALISME EN GEWELD BEHOREN TOT HET LEVEN VAN ALLEDAG. ZO LANGZAMERHAND RAAKT IEDEREEN ER AAN GEWEND DAT DE NEDERLANDSE SAMENLEVING ZO IN ELKAAR ZIT. MAAR HOE GEWOON IS DIT ALLES? JE ZOU DE SAMENLEVING VAN VANDAAG EENS MOETEN VERGELIJKEN MET DIE VAN ZO'N VIJFTIG JAAR GELEDEN. HET ZOU EEN GROTE TEGENSTELLING OPLEVEREN. WAT TOEN NOG NIET IN JE HOOFD OPKWAM, IS NU AAN DE ORDE VAN DE DAG.

'Doe effe normaal'
Tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw vond iedereen het vanzelfsprekend dat bepaalde waarden vrijwel algemeen waren aanvaard. Gezag, respect en fatsoen waren voor de burgers vaststaande gegevens. Deze en andere waarden vormden de basis van een leefbare samenleving. Vanaf het midden van de jaren zestig was alle vanzelfsprekendheid plotseling voorbij. Emancipatie, veranderende ideeën over het huwelijk, een lossere seksuele moraal en een andere kijk op gezagsverhoudingen waren signalen van een veranderende mentaliteit in de samenleving. In korte tijd veranderde het waardenpatroon in de Nederlandse samenleving radicaal. Er zijn weinig landen waar de homoseksualiteit zo snel uit de taboesfeer kwam, waar abortus, drugsgebruik en drugshandel zo openlijk werden toegelaten. Dit werd 'tolerant' en 'verdraagzaam' genoemd.
In deze periode keerden velen de kerk de rug toe en onttrokken zich zo aan het gezag van Gods Woord. En niet alleen buiten de kerk, maar ook daarbinnen hadden de plotselinge veranderingen hun invloed. Ook binnen verschillende kerken hebben bepaalde waaiden, die voorheen vast stonden, hun vanzelfsprekendheid verloren.
Wie dit alles op zich laat inwerken, moet wel tot de conclusie komen dat de huidige situatie niet zo normaal is als deze lijkt. Nu iedereen vindt dat we toch wel wat te ver gaan in het accepteren van onwellevend en asociaal gedrag, wordt het hoog tijd voor een stevige discussie over waarden en normen. Deze discussie moet niet alleen met volwassenen, maar ook met kinderen en jongeren worden gevoerd. In een aantal steden en dorpen 'is deze discussie al in gang gezet door bijvoorbeeld op basisscholen projecten - zoals 'Doe effe normaal' - op te starten. Hierbij wordt informatie gegeven over de gevolgen van vandalisme en andere vormen van wangedrag. Er is echter meer nodig om het verval van waarden en normen een halt toe te roepen.

"IN DE OMGEVING VAN EEN MIDDELBARE REFORMATORISCHE SCHOOL ZIJN BEWONERS OP HUN HOEDE. LEERLINGEN VAN DEZE SCHOOL VALLEN OP DOOR HUN GEDRAG IN HET VERKEER. ZE RIJDEN DOOR ROOD, NEMEN DE VOLLE BREEDTE VAN HET FIETSPAD. WIE HEN HIEROP AANSPREEKT, KAN REKENEN OP EEN SCHELDTIRADE." HET BEGIN VAN EEN GEFRUSTREERD VERHAAL VAN ÉÉN VAN DE BEWONERS VAN DE WIJK WAARIN DEZE SCHOOL STAAT...

Waarden en normen... een discussie waard
Komt de discussie over waarden en normen uit de lucht vallen? Zo lijkt het wel. Plotseling staan kranten, tijdschriften en programma's van politieke partijen er bol van. Toch is de aandacht hiervoor niet van vandaag of gisteren. Al in 1990 concludeerde de politicoloog Ronald Inglehart dat nergens zo weinig waarde gehecht werd aan het handhaven van de orde en het vechten tegen de misdaad als in Nederland. In de buurlanden worden deze veranderingen in de Nederlandse samenleving volgens hem al jaren meewarig bekeken. In de negentiger jaren constateerde ook minister Hirsch Ballin (CDA) dat de samenleving verloederde. Hij gaf aan dat kerken en andere religieuze organisaties nodig zijn bij het overdragen van waarden en normen. De minister van Onderwijs wees in deze zelfde tijd in het bijzonder de school aan als plaats waar waarden en normen geleerd moeten worden. Hij beschouwde dit als de opvoedkundige opdracht van de school. Het verval van waarden en normen vormde meer en meer een probleem. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) boog zich hierover. Na onderzoek verscheen in 1992 het rapport 'Eigentijds burgerschap'. Kern van dit rapport is dat er in de Nederlandse samenleving veel verschillende waarden en normen zijn als gevolg van de vele nationaliteiten in ons land. Vervolgens wordt aangegeven dat we met deze verschillen moeten leren omgaan.
In 1994 hield WD-leider Bolkestein een pleidooi voor een maatschappij waarin 'waarden en normen de centrale plaats krijgen die zij verdienen'. 'Als het besef ontbreekt dat het slecht is om wetten te overtreden, hebben de muren van de staat geen fundament', voegde hij er aan toe. Als hij het over waarden en normen had, had hij hiermee joods-humanistisch-christelijke waarden op het oog. Dit alles werd hem binnen zijn partij niet in dank afgenomen. De meerderheid wilde geen moralisme, en al helemaal niet als dit in verband werd gebracht met geloof en levensbeschouwing. "Als u nog één keer over waarden en normen spreekt, gaat u besmeurd met pek en veren de deur uit", was één van de reacties. Een jaar later werkte het CDA zijn ideeën over waarden en normen verder uit. Er werd gepleit voor de overdracht van waarden binnen het onderwijs en voor het inburgeren van buitenlanders. Bij de overdracht van waarden binnen het onderwijs zou het moeten gaan om moed, respect, beleefdheid en zelfdiscipline.

Naast de grote politieke partijen is er vanuit kerken en vanuit de kleine christelijke politieke partijen ook altijd opgeroepen tot een herstel van waarden en normen. Hierbij gaat het niet alleen om goed fatsoen, maar veel meer om het leven naar Gods geboden. Kerken hebben er in de achterliggende jaren op gewezen dat Nederland hard bezig is hiervan verder weg te groeien. Bescherming van het leven, zondagsrust, gezagsverhoudingen, de door God gegeven orde van het huwelijk en de daarmee samenhangende seksuele moraal mogen niet worden opgegeven. De kleine christelijke politieke partijen zien het als hun roeping het belang hiervan te onderstrepen. Ondanks dit alles wordt in de samenleving steeds minder waarde gehecht aan waarden en normen die uit Gods Woord zijn afgeleid. Het christelijk geloof en alles wat daarmee samenhangt heeft voor een groot deel van de samenleving afgedaan.

Hoewel er in de negentiger jaren wel aandacht was voor waarden en normen, bleef de uitwerking ervan beperkt. De multiculturele samenleving - met verschillende waarden en normen vanuit verschillende culturen - kreeg meer aandacht. Totdat 'u september 2001' de wereld op meerdere fronten wakker schudde. De terroristische aanslagen legden bloot dat het samenleven van verschillende culturen minder succesvol bleek dan gedacht werd. Tegengestelde waarden en normen kwamen zo wel heel dichtbij. Bovendien merkten mensen dat hun samenleving niet zo veilig in elkaar zat als ze dachten. Ook in Nederland schrok men wakker. De gevoelens van onbehagen en onveiligheid kregen een stem door de aanstormende politicus Pim Fortuyn, die in korte tijd veel mensen aan zich wist te binden, onder andere door te wijzen op het gebrek aan waarden en normen. Toen kwam de volgende klap, namelijk de gewelddadige dood van Pim Fortuyn op 6 mei 2002. Veel mensen voelden zich ontheemd, de eenzaamheid kwam openbaar. Mensen bleken niets te hebben om op terug te vallen. Kortom, een rijke voedingsbodem voor de roep om herstel van waarden en normen. Het CDA, dat in mei 2002 als grootste partij uit de verkiezingen kwam, speelde daar op in en gaf het belang van een herstel van waarden en normen aan. In het regeerakkoord werd de leus van Balkenende 'fatsoen moet je doen' verder uitgewerkt. "Veiligheid begint met een besef van waarden en normen, van de wijze waarop we elkaar aanspreken op normoverschrijdend gedrag, van de wijze waarop we jongeren opvoeden".

Zo werd kort na mei 2002 de discussie over waarden en normen het gesprek van de dag. Men verwachtte dat deze discussie duidelijkheid zou scheppen. Er bestaat echter nog veel onduidelijkheid over de invulling ervan. Want wat zou algemeen aanvaard moeten worden? Over deze vraag is het laatste woord nog niet gezegd.

2. Waarden en normen... welke?

WAARDEN EN NORMEN HEBBEN DE AANDACHT. BLIJKBAAR IS ER IN DE SAMENLEVING BEHOEFTE AAN TERUGKEER VAN IETS DAT IS VERDWENEN. EEN HERSTEL VAN WAARDEN EN NORMEN ZOU VERANDERING KUNNEN BRENGEN IN HET GEVOEL VAN ONVEILIGHEID OP STRAAT, GEBREK AAN RESPECT VOOR OUDEREN EN ANDERE VORMEN VAN HET VERVAL VAN DE LEEFBAARHEID IN DE SAMENLEVING. IN DE DISCUSSIES OVER WAARDEN EN NORMEN VALT OP DAT DUIDELIJKHEID EN EENHEID ONTBREKEN. WAT ZIJN WAARDEN EN NORMEN EIGENLIJK? EN WELKE WAARDEN EN NORMEN MOETEN WORDEN HERSTELD? WLE BEPAALT EIGENLIJK WAT NORMAAL IS? WlE BEOORDEELT WELKE WAARDEN VAN BELANG ZIJN EN WELKE NIET? IN HOEVERRE HEEFT DE KERK IN DEZE DISCUSSIE IETS TE BIEDEN? DEZE VRAGEN KOMEN IN DIT HOOFDSTUK AAN BOD.

Waarden en normen, wat bedoel je ermee?
Waarden en normen... wat wordt er eigenlijk mee bedoeld? Waarden zijn ideeën die voor mensen van grote betekenis zijn. Bepaalde opvattingen worden als waardevol gezien. Er zijn heel wat waarden op te noemen. Bescherming van het leven, vrijheid van meningsuiting, zelfopoffering, hulpvaardigheid, veiligheid, respect, het dienen van God... het is maar een greep uit datgene wat mensen waardevol kunnen vinden.
Het Latijnse woord norma betekent oorspronkelijk winkelhaak. In het verleden werd een winkelhaak gebruikt om na te gaan of een hoek wel zuiver recht was. Figuurlijk kan dit woord worden opgevat als regel of richtsnoer.

Waarden en normen horen bij elkaar. Wat mensen waardevol vinden, heeft gevolgen voor hun uitgangspunten in verschillende vraagstukken, voor normen die voor hen richtinggevend zijn. Normen komen voort uit waarden; het één is gevolg van het ander. Wie waarde hecht aan bescherming van het leven, aanvaardt de norm dat je een ander niet van het leven mag beroven.

Mensen kunnen afspraken met elkaar maken als ze uitgaan van dezelfde waarden. Zo is doodslag voor een groot deel van de samenleving onaanvaardbaar. Bijna iedereen is er namelijk van overtuigd dat het leven van de ander moet worden beschermd. Deze norm zal weinig discussie opleveren. Aan de waarde van bescherming van het leven kunnen echter meer normen worden ontleend. Zo vindt een deel van de Nederlandse bevolking euthanasie onaanvaardbaar. Euthanasie wordt dan gezien als een aantasting van de beschermwaardigheid van het leven. Een ander deel van de bevolking vindt echter dat euthanasie in bepaalde gevallen moet worden toegestaan. Dit voorbeeld maakt duidelijk dat niet iedereen hetzelfde bedoelt als het over waarden en normen gaat. Blijkbaar neemt niet iedereen bij het vaststellen van de inhoud van waarden en normen dezelfde uitgangspunten.

Bij het vaststellen van waarden en normen kan vanuit verschillende uitgangspunten worden geredeneerd. Zo zou het geweten van mensen als uitgangspunt kunnen worden genomen. Daarnaast vinden veel mensen het belangrijk om na te gaan hoe het overgrote deel van de samenleving tegen bepaalde vraagstukken aankijkt. Verschillende kerken nemen ook deel aan de discussie. Zij geven aan dat de gegevens uit de Bijbel serieus moeten worden genomen. Deze drie uitgangspunten, het geweten, de in onze maatschappij algemeen aanvaarde normen en de Bijbel, geven elk een eigen invulling aan de discussie.

Het geweten
Waar mensen samen leven, bestaat de behoefte aan het hanteren van leefregels. Het opstellen van leefregels is nauw verbonden met het besef van goed en kwaad. Veel mensen nemen daarbij hun geweten ais uitgangspunt. We kennen de uitdrukking 'een kwaad geweten hebben'. Daarmee wordt vaak bedoeld, dat iemand beseft dat hij iets verkeerds gedaan heeft. Dan spreekt je geweten. Het geweten is echter niet bij iedereen gelijk. 'Het' geweten bestaat niet. Bij sommigen zal hun geweten spreken, wanneer zij bijvoorbeeld een bioscoop binnen zouden stappen of op zondag met de trein zouden gaan. Anderen hebben hier absoluut geen moeite mee. Deze verschillen zijn wel verklaarbaar. Het geweten is geen vaststaand gegeven, maar wordt voor een belangrijk deel gevormd door wat je in je opvoeding is bijgebracht.

Het is duidelijk dat het vaststellen van waarden en normen discussie oproept als je het geweten als uitgangspunt neemt. Wat de één vindt dat niet kan, is voor de ander geen probleem. Als het geweten in deze discussie als uitgangspunt wordt genomen, zal moeten worden gezocht naar overeenkomsten. Op basis van gemeenschappelijke ideeën kunnen waarden en normen worden vastgesteld. Op deze wijze kunnen afspraken gemaakt worden over zaken als vandalisme, geweld, veiligheid op straat en respect voor ouderen. Wanneer ideeën teveel verschillen, is het vaststellen van waarden en normen een stuk lastiger. Welke afspraak moet worden gemaakt als de één het homohuwelijk onaanvaardbaar vindt en de ander er geen kwaad in ziet of dit zelfs als een noodzakelijke verworvenheid ziet? Hieruit blijkt duidelijk dat het geweten niet altijd duidelijkheid schept in een discussie overwaarden en normen.

De meerderheid beslist
Om toch tot gemeenschappelijke afspraken te kunnen komen, wordt bij het vaststellen daarvan gezocht naar wat in de maatschappij algemeen aanvaard is. Hierbij beslist de meerderheid. Vandaag vindt de meerderheid dat je je in het verkeer zo moet gedragen dat er geen gevaarlijke situaties ontstaan. De meerderheid heeft er geen moeite mee dat een 'huwelijk' tussen twee mensen van hetzelfde geslacht gelijk staat aan het huwelijk tussen man en vrouw. Verder vindt men dat er op basis van gezagsverhoudingen respect moet zijn. Men vindt het daarom niet meer dan normaal dat een leraar gezag heeft over zijn leerlingen. En een agent moet mensen op hun gedrag kunnen aanspreken. Ook vindt men dat je je eigen troep moet opruimen om vervuiling te voorkomen. Kinderporno wordt door het grootste deel van de samenleving als onaanvaardbaar beschouwd. Aan de andere kant vindt men het vanzelfsprekend dat het aantal bordelen toeneemt. Zo zou deze opsomming verder uitgebreid kunnen worden. Over elk vraagstuk geeft de mening van de meerderheid duidelijkheid.

Bij dit alles moeten we ons bewust zijn van het feit dat de norm van de meerderheid geen vaststaand gegeven is. Zo dacht de meerderheid zo'n vijftig jaar geleden heel anders over het huwelijk dan vandaag. Wat gisteren algemeen aanvaard was, is vandaag niet langer vanzelfsprekend. Wat vandaag normaal is, is morgen niet langer gewoon. Wie op basis van wat maatschappelijk algemeen aanvaardbaar is, waarden en normen wil vaststellen, zal er rekening mee moeten houden dat ze tijdgebonden zijn. Andere tijden zullen om andere waarden en normen vragen.

Gods Woord als norm
Ook verschillende kerken laten van zich horen nu waarden en normen in de belangstelling staan. Het is duidelijk dat zij een belangrijk aandeel in de discussie kunnen hebben. De kerk is per slot van rekening een plaats waar de overdracht een belangrijke rol speelt. "We hebben uw denkkracht nodig", wordt vanuit de overheid richting de kerken gezegd. Hieraan geven deze graag gehoor.

In de discussie over waarden en normen neemt de kerk niet de mens, maar Gods Woord als uitgangspunt. Bij alle vraagstukken gaat een christen na wat de Bijbel ervan zegt. Neem het voorbeeld van euthanasie, waaraan de samenleving meer en meer gewend raakt. Het kan zijn dat een arts geen gewetensbezwaren heeft om hieraan mee te werken. Het kan zijn dat de meerderheid van de samenleving er ook geen moeite mee heeft. Maar in de Bijbel staat: "Gij zult niet doodslaan". Dit gebod, iemand wederrechtelijk - tegen het recht in - van het leven beroven, is voor een christen het eind van alle tegenspraak. Deze en andere normen zijn niet tijdgebonden, maar gelden altijd, overal en voor iedereen. En dat niet alleen 'omdat God het wil', maar "opdat het u welga" (Deut. 5 : 16, 6 : 3, 6 : 18, 22 : 7). Het is tot heil, ook van een natie, om de geboden van de Heere te houden.
Vanuit verschillende kerken wordt opgeroepen om in de discussie de Tien Geboden een wezenlijke plaats te geven. Mensen hebben niet alleen verantwoordelijkheden ten opzichte van hun naaste, maar allereerst ten opzichte van God. De Bijbel geeft aan dat de Heere Zijn zegen geeft ais Zijn wet wordt onderhouden. "Welgelukzalig zijn de oprechten van wandel, die in de wet des HEEREN gaan. Die Uw wet beminnen, hebben groten vrede en zij hebben geen aanstoot" (Psalm 119 : 1, 165).
Leven volgens de normen van de Tien Geboden betekent ook leven en handelen in de navolging van Christus. Bij en in Hem is de Wet in goede handen. De Heere jezus geeft in de bergrede een praktische invulling van het liefhebben van God en het liefhebben van je naaste. Over het liefhebben van God boven alles zegt Jezus onder andere: "Zalig zijn de reinen van hart; want zij zullen God zien" (Matth. 5 : 8). Duidelijk blijkt ook uit de bergrede hoe mensen met elkaar om moeten gaan. "Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt" (Matth. 7 : 1). En: "Alle dingen dan, die gij wilt dat u de mensen zouden doen, doet gij hun ook alzo; want dat is de Wet en de Profeten" (Matth. 7 : 12). Een gelovige zal dus - met vallen en opstaan - uit dankbaarheid in praktijk brengen wat jezus ons voorhoudt in de bergrede.

De kerk heeft de plicht dit getuigenis door te geven. Allereerst vindt dit 's zondags plaats, als Gods Woord in de gemeente wordt verkondigd. Leden van christelijke gemeenten worden hierdoor opgeroepen om God te dienen en op alle terreinen van het leven Zijn eer te zoeken. Gods Woord moet overal en altijd uitgangspunt zijn voor wat mensen doen en laten.
De bijbelse boodschap wordt niet alleen binnen, maar ook buiten de christelijke gemeenten uitgedragen, bijvoorbeeld in de vorm van evangelisatie. Daarnaast moet worden gezocht naar andere gelegenheden om de waarden uit de Bijbel door te geven. De grote aandacht voor waarden en normen is zo'n gelegenheid die moet worden aangegrepen.
Overigens moet een bijdrage in deze discussie niet verward worden met evangelisatie. Bij evangelisatie staat het uitdragen van de naam van Christus centraal, bij de discussie over waarden en normen het goede van Gods geboden voor alle mensen. Opdat het hen wel ga.

NORMEN OP HUN WAARDE GESCHAT
HET PLATFORM WAARDEN EN NORMEN, WAARIN VIJFTIG CHRISTELIJKE ORGANISATIES PARTICIPEREN, ORGANISEERDE OP 11 SEPTEMBER 2003 HET CONGRES 'NORMEN OP HUN WAARDE GESCHAT'. OP DIT CONGRES SPRAK MINISTER-PRESIDENT J.P. BALKENENDE ONDER ANDERE OVER DE TANENDE ROL VAN DE KERK IN DE SAMENLEVING. "WIE WEKELIJKS EEN SPIEGEL KRIJGT VOORGEHOUDEN VAN EEN PREDIKANT, HEEFT WEKELIJKS DE GELEGENHEID OM ZIJN WAARDEN EN NORMEN WEER OP TE LADEN. EEN CDA-COLLEGA ZEI ALTIJD: "VROEGER HADDEN DE MENSEN HET GEVOEL DAT GOD MEEKEEK NAAR HUN DADEN. NU HEBBEN WE DAARVOOR IN DE PLAATS EEN CAMERA NODIG."" TIJDENS DITZELFDE CONGRES KRUISTE DR. IR. J. VAN DER GRAAF DE DEGENS MET PROF. MR. P.B. CLITEUR. CLITEUR, DIE ZICH VERWANT VOELT MET HET CONSERVATISME, BEPLEIT EEN SECULIERE STAAT EN EEN SECULIERE PUBLIEKE MORAAL. RELIGIE MOET GEEN GRONDSLAG VOOR DE MORAAL ZIJN. HET ALLEEN MAAR OPPOETSEN VAN DE KLASSIEKE DEUGDENLEER UIT DE OUDHEID BIEDT GEEN SOELAAS, VINDT VAN DER GRAAF. "EEN ECHT REVEIL BESTAAT NIET LOUTER IN DE INVOERING VAN REGELS EN GEBODEN, MAAR VRAAGT EEN DIEPER, WANT GEESTELIJK REVEIL. HET VRAAGT OM INNERLIJKE REINIGING. DIE VINDEN WE BIJ HEM DIE MEER IS DAN FILOSOFEN OF SCHRIJVERS UIT DE ANTIEKE CULTUUR, BIJ HEM DIE MEER IS DAN PLATO." IN DEBATTEN TUSSEN CHRISTENEN EN ANDERSDENKENDEN OVER MORAAL IS HET WEL OF NIET GELOVEN IN GOD - "HET METAFYSISCHE"- ALS HET PUNTJE BIJ HET PAALTJE KOMT HÉT GROTE GESCHILPUNT, VERZUCHTTE VAN DER GRAAF.

Het is jammer dat het getuigenis van de kerk vaak ontkracht wordt door slapheid onder christenen. Welk recht van spreken heb je als je je zelf niet aan de waarden en normen houdt die de Bijbel ons voorhoudt. Denk daarbij aan het debat rond het homo'huwelijk'. Het werd bijbelgetrouwe kamerleden voor de voeten geworpen: "Namens welke christenen spreken jullie eigenlijk?". Inmiddels zegenen verschillende kerken homo'huwelijken' in. Het kan ook dichterbij. Als je zelf doorrijdt terwijl het verkeerslicht op rood staat, of afval op straat achterlaat, hoe geloofwaardig ben je dan nog om te 'strijden voor de waarheid'?
Ook deze discussie dringt dus tot bekering. Het vraagt allereerst persoonlijke gehoorzaamheid aan Gods geboden en het volgen van Christus en vervolgens dat de bijbelse waarden en normen uitgedragen worden in de maatschappij.

Verschillende uitgangspunten
Het vaststellen van waarden en normen is niet eenvoudig, 't Is maar net wat je belangrijk vindt. Wie uitgaat van de mening van de meerderheid zal op verschillende punten zeker afwijken van de norm van Gods Woord. Niet iedereen zal de Bijbel als norm accepteren. Toch wordt vanuit verschillende kerken meegedacht in de discussie over waarden en normen. Dan is het wel belangrijk dat christenen weten waar ze voor staan. Dat ze duidelijk kunnen maken hoe jongeren en ouderen de Bijbel als uitgangspunt nemen. Dat ze een eensluidende boodschap doorgeven. Dat het duidelijk is dat het zoeken van Gods eer bovenaan staat. En dat dit ook zichtbaar en merkbaar is in de manier waarop je in het leven van alledag omgaat met de ander.

KERKEN WIJZEN OVERHEID OP TIEN GEBODEN
DE OVERHEID EN DE SAMENLEVING MOETEN NIET BLIJVEN STEKEN IN REGELS VAN FATSOEN, MAAR GODS GEBODEN ALS UITGANGSPUNT NEMEN. DAT IS EEN VAN DE AANBEVELINGEN DIE EEN INTERKERKELIJKE WERKGROEP UIT DE REFORMATORISCHE KERKEN WOENSDAG DOET OVER WAARDEN EN NORMEN. DONDERDAGMORGEN 11 SEPTEMBER 2003 BOOD DEPUTAAT HOGE OVERHEID DS. W. SlLFHOUT NAMENS DE KERKEN DE BROCHURE AAN PREMIER BALKENENDE AAN.
"GERECHTIGHEID EN WELZIJN" HEET DE BROCHURE, DIE ALS ONDERTITEL "EEN BOODSCHAP VAN DE KERKEN OVER WAARDEN EN NORMEN" HEEFT. AAN HET EIND VAN HET DOCUMENT DOEN DE KERKEN EEN OPROEP, IN DE EERSTE PLAATS GERICHT TOT DE EIGEN LEDEN, DIE GETUIGEND IN DE WERELD MOETEN STAAN EN EEN CHRISTELIJKE LEVENSWANDEL DIENEN TE VERTONEN, OOK TEGENOVER HEN DIE ONKERKELIJK ZIJN. DE KER- KEN ROEPEN DE SAMENLEVING EN DE OVERHEID ERTOE OP TERUG TE KEREN NAAR GODS WOORD IN PLAATS VAN TE BLIJVEN STEKEN IN REGELS VAN FATSOEN. ZIJ DOEN DEZE OPROEP VANUIT DE INNERLIJKE OVERTUIGING DAT ALLEEN OP HET ONDERHOUDEN VAN GODS GEBODEN ZEGEN TE VERWACHTEN IS.

3. Het is heel eenvoudig

WAARDEN EN NORMEN... "HET IS HEEL EENVOUDIG. ALS JE EEN SPEL OF EEN BEPAALDE SPORT DOET, DAN ZIJN ER SPELREGELS. WIE ZICH DAAR NIET AAN HOUDT, KRIJGT STRAFPUNTEN. ZO IS HET OOK IN DE SAMENLEVING. MET ELKAAR MAKEN WE AFSPRAKEN OVER WAT MAG EN WAT NIET MAG. ANDERS WORDT HET EEN CHAOS."
REFORMATORISCH DAGBLAD, 18 IANUARI 2003

Er is al veel gediscussieerd over waarden en normen. Meer woorden dan daden, zo lijkt het. Terwijl het toch op dit laatste aankomt. Het is van groot belang dat mensen hun verantwoordelijkheden kennen. In de discussie over waarden en normen wordt een beroep gedaan op de verantwoordelijkheid die we in onze samenleving voor elkaar hebben. Vandalisme, wangedrag op straat, een onverantwoorde rijstijl, zinloos geweld...
Mensen gaan hun eigen gang. Hierbij wordt met de ander geen rekening gehouden. Vernielzucht kost geld, wangedrag op straat en in het verkeer roept irritatie op, zinloos geweld kost soms zelfs mensenlevens. Het is duidelijk dat hier iets aan gedaan moet worden. De discussie over waarden en normen wil hieraan een bijdrage leveren.

TIEN GOUDEN STADSREGELS
IN VERSCHILLENDE STEDEN IS SERIEUS NAGEDACHT OVER EEN OPLOSSING VAN DE HUIDIGE PROBLEMEN. ZO HEBBEN DE INWONERS VAN GOUDA SAMEN TIEN REGELS OPGESTELD. DE BEDOELING IS DAT IEDEREEN ZICH AAN DEZE REGELS HOUDT EN OP HET NALEVEN ERVAN KAN WORDEN AANGESPROKEN. DE VOLGENDE REGELS ZIJN OP PAPIER GEZET:
1. WAT JE STUK MAAKT, MOET JE ZELF BETALEN
2. GEBRUIK GEEN GEWELD
3. RUIM JE AFVAL ZELF OP
4. INTIMIDEREND RONDHANGEN IS A-SOCIAAL
5. SPREEK NEDERLANDS, DAN BEGRIJPEN WE ELKAAR
6. HARD RIJDEN is BLOEDLINK, DUS DOE NORMAAL
7. RESPECTEER ELKAAR ALTIJD
8. OUDERS VOEDEN ZELF HUN KINDEREN OP
9. PEST, PLAAG EN DISCRIMINEER NIET
10. AGENTEN ZIJN ER VOOR ONS ALLEMAAL, RESPECT GRAAG

Verantwoordelijkheid tegenover de ander
Fatsoen moet worden aangeleerd, vinden verschillende politieke partijen. Waarden en normen kunnen in de opvoeding worden overgedragen. Ouders hebben de verantwoordelijkheid om hun kinderen waarden en normen bij te brengen.
Ook het onderwijs kan hierin een belangrijke rol spelen. Op school moeten leerlingen ge stimuleerd worden kritisch na te denken over waarden en normen. Vernielzucht, (zinloos) geweld, gebrek aan respect voor gezagsdragers en taaiverruwing vormen in onze samenleving een groot probleem, in het vervolg van dit hoofdstuk wordt op deze problemen ingegaan.

BURGEMEESTER MET BEZEM
DE BURGER KAN NIET ALLES VERWACHTEN VAN DE OVERHEID, MAAR MOET ZELF OOK DE HANDEN UIT DE MOUWEN STEKEN VOOR EEN VEILIGER SAMENLEVING, ZEGT DE MAASTRICHTSE BURGEMEESTER G. LEERS. HII VERTELT HOE HIJ PAS VAN VAKANTIE THUISKWAM EN BIJ EEN HANGJONGERENPLEK IN DE BUURT EEN BERG VUIL AANTROF. „HET IS NIET OM TE POCHEN, MAAR IK HEB EEN HARK EN EEN GROTE PLASTIC ZAK GEPAKT EN BEN DE BOEL GAAN OPRUIMEN. NAARMATE DE TIJD VERSTREEK, KWAMEN ER STEEDS MEER MENSEN MET EEN ZAK AANLOPEN. DE JONGEREN ZELF HEBBEN WE OOK EEN BEZEM IN DE HAND GESTOPT. ZO GINGEN WE MET Z'N ALLEN AAN DE SLAG."

Vernielzucht
Hoe ga je met spullen van een ander om? En hoe ga je met anderen om? Deze vragen leven. Niet alleen in de stad Gouda, maar ook in tal van andere gemeenten. Ook op scholen en in andere leefgemeenschappen is het belangrijk hierover samen afspraken te maken. Het kan een grote chaos voorkómen. Aula's of kantines vervuilen niet van de één op de andere dag. Het begint met die ene boterham naast de prullenbak. Duidelijke afspraken kunnen erger voorkomen.

Het slopen van spullen van een ander - de fiets van een klasgenoot, bushokjes, autospiegels, speeltoestellen op pleintjes - wordt vaak door groepen gedaan. Grote schade kan worden voorkomen als je elkaar binnen een vriendengroep op wangedrag aanspreekt. Hiervoor is wel moed nodig.
Bescherming van het eigendom van anderen is niet alleen een afspraak tussen mensen onderling, maar ook een bijbelse opdracht. Aan het volk Israël gaf de Heere hierover richtlijnen (zie onder andere Exodus 22 : 1-15). Duidelijk is dat de Heere straft als mensen opzettelijk schade toebrengen aan het eigendom van anderen.

EN DE VOLGENDE DAG LAG ER WEER EEN BERG VUIL?
„EEN KLEINERE BERG. EN OP DE LANTAARNPAAL STOND "LEERS" MET DAARONDER EEN LELIJK WOORD. IT'S ALL IN THE GAME. WAT IK WIL ZEGGEN: WACHT NIET OP DE VEEGPLOEG VAN DE GEMEENTE, MAAR TOON ZELF INITIATIEF."

(Zinloos) geweld
Vernielde spullen kunnen worden vervangen, hoewel het soms veel geld kost. In de omgang met mensen kunnen dingen gebeuren die niet meer zijn te herstellen. Een voorbeeld hiervan is zinloos geweld, dat verwondingen of zelfs de dood tot gevolg kan hebben. Zo probeerde Meindert Tjoelker met een groepje vrienden te voorkomen dat een fiets gestolen werd. Een groep van vier mannen begon hem te schoppen. Op weg naar het ziekenhuis overleed hij. Sinds zijn dood op 13 september 1997 zijn er verschillende organisaties opgericht tegen openbaar en zinloos geweld zoals Stichting Tegen Zinloos Geweld en Stichting 'Kappen Nou!'. Het doel van deze stichtingen is om mensen er bewust van te maken dat geweld in veel gevallen zinloos is en dat het veel schade aanricht.
Onderzoekers schatten dat er in Nederland 22 keer per dag zinloos geweld wordt gepleegd. Grote verontwaardiging, het houden van stille tochten en de oproep om zinloos geweld een halt toe te roepen zijn signalen die serieus genomen moeten worden.
De waarde van het leven is groot. Het is een gave van God. De Heere gebiedt dat met deze gave zorgvuldig wordt omgegaan. "Wanneer ook iemand het oog van zijn dienstknecht of het oog van zijn dienstmaagd slaat en verderft het, hij zal hem vrij laten gaan voor zijn oog. En indien hij den tand van zijn dienstknecht of den tand van zijn dienstmaagd uitslaat, zo zal hij hem vrijlaten voor zijn tand" (Exodus 21 : 26 en 27). "Wie iemand slaat, dat hij sterft, die zal zekerlijk gedood worden" (Exodus 21 : 12).

Ook minder ernstige vormen van geweld of wangedrag ten opzichte van anderen kunnen negatieve gevolgen hebben. Het dwarszitten van een klasgenoot of een collega, wat ooit begon met een paar onschuldige plagerijtjes, kan bij die ander veel kapot maken. Verantwoordelijkheidsbesef voor mensen om je heen kan veel betekenen. Zo heeft de directie van een scholengemeenschap een actie gestart om pesten tegen te gaan. In de hal van het schoolgebouw hangt een 'schandbord'. Als een pester drie waarschuwingen heeft gehad, komt zijn of haar naam op het bord. Als je naam op het bord belandt, moet je een opstel schrijven over pestgedrag en een videofilm bekijken over pesten op school. Het doel hiervan is dat pesters nadenken over hun gedrag en het effect op degene die wordt gepest.

EEN KOGEL VOOR EEN SNEEUWBAL
"HIJ GOOIDE MET SNEEUWBALLEN EN MOEST DAT MET DE DOOD BEKOPEN. DE 13-JARIGE SEDER SOARES KREEG BIJ HET METROSTATION SLINGE IN ROTTERDAM-CHARLOIS EEN KOGEL DOOR ZIJN HOOFD GEJAAGD. WEER BLOEMEN, WEER STILLE TOCHTEN, WEER EEN VERONTWAARDIGDE BURGEMEESTER. EÉN VAN DE TEKSTVELLEN TUSSEN DE HONDERDEN BOEKETTEN VAT DE MACHTELOOSHEID SAMEN: "WAAR GAAT HET NAAR TOE IN DEZE WERELD? JE KAN NIET EENS MEER SNEEUWPRET MAKEN. GEWOON TE GEK VOOR WOORDEN." AANGRIJPENDER IS MISSCHIEN NOG HET ONBEHOLPEN GEKRABBEL VAN EEN KIND: "IK VIND HET NIET LEUK DAT JE ER NIET MEER BENT, WANT ER IS EEN EIND AAN JE LEVE GEKOMEN."
"HET TRAGISCHE INCIDENT TOONT EENS TE MEER DE NOODZAAK AAN VAN EEN GRONDIGE BEZINNING OP WAARDEN EN NORMEN, OOK OP SCHOOL", ZEGT ROODVOETS (RECTOR VAN DE SCHOOL WAAR SEDER SOARES OP ZAT). "JE ZIET DE SAMENLEVING VERRUWEN. WIJ WILLEN DIE KANT NIET OP. WIJ WILLEN DE LEERLINGEN BEWUST MAKEN VAN DE OMGANG MET ELKAAR. OVER GEDRAG OP SCHOOL. DAN GAAT HET OVER SIMPELE DINGEN ALS AFVAL OP DE VLOER GOOIEN".
REFORMATORISCH DAGBLAD, 8 FEBRUARI 2003

Gezagsverhoudingen
Gebrek aan respect voor gezagsdragers is ook een belangrijk kenmerk van de huidige omgang met de ander. De verhouding tussen ouders en kinderen, leraren en leerlingen, werkgevers en werknemers is anders dan een aantal jaar geleden. Er is meer ruimte voor overleg gekomen. Deze verandering heeft positieve kanten. Het is goed als ouders laten merken dat ze openstaan voor een gesprek en kritische vragen niet uit de weg gaan. Ideeën van teerlingen kunnen voor leraren een verrijking zijn. Werkgevers die een luisterend oor willen bieden, worden gewaardeerd. De veranderde verhoudingen hebben ook negatieve kanten. De grens van respect en fatsoen wordt gemakkelijker overschreden. Het is vandaag vrij normaal om voor je rechten op te komen, terwijl plichtsbesef soms ontbreekt. Het is van belang om rechten en plichten naast elkaar te laten staan. Opkomen voor jezelf mag niet ontaarden in egoisme en verwaarlozing van je plichten.
Aandacht voor gezagsverhoudingen is niet alleen een uiting van goed fatsoen, maar ook van gehoorzaamheid aan Gods geboden. "Gij kinderen, zijt uw ouders gehoorzaam in den Heere; want dat is recht. Eert uw vader en moeder (hetwelk het eerste gebed is met een belofte), opdat het u welga en gij lang leeft op de aarde" (Efeze 6 : 1-3). "De dienstknechten, zovelen als er onder het juk zijn, zullen hun heren alle eer waardig achten, opdat de Naam Gods en de leer niet gelasterd worde" (1 Timotheüs 6 : 1).

Taalverruwing
In een samenleving waarin velen Gods Woord niet meer lezen kan een discussie over bijbelse waarden en normen weerstand oproepen. Dit bleek bijvoorbeeld tijdens een 'commissievergadering burger en overheid' die in Katwijk werd gehouden. Tijdens deze vergadering kwam het punt van taaiverruwing ter sprake. De SGP stelde een vloekverbod voor. "Het gaat niet alleen om beleefdheidsvormen of een gedragscode, het gaat om de Tien Geboden. Vroeger hadden we een vloekverbod in de algemene plaatselijke verordening. Met vier christelijke partijen in de gemeenteraad moet het toch lukken om dat er weer in te krijgen?"
De meeste aanwezigen wezen een vloekverbod af. Hiervoor waren verschillende argumenten. Sommigen vonden dat je zulke regels niet kunt opleggen, "Het is moeilijk om jongeren wijs te maken wat ze wel of niet mogen zeggen." Een ander gaf aan dat leefregels niet op christelijke waarden en normen gebaseerd hoeven te zijn.
Toch vond het merendeel het wel belangrijk om aandacht te vragen voor taalverruwing. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden, zoals het beschikbaar stellen van reclameruimte in bushokjes voor de Bond tegen het vloeken en het aangaan van gesprekken met het onderwijs, voetbalverenigingen en andere organisaties.

Liefde tot de naaste
Bij een concrete invulling van waarden en normen gaat het niet alleen om goed fatsoen in de omgang met anderen. De kleine christelijke politieke partijen, de Christenunie en SGP, vinden dat thema's zoals drugsbeleid, prostitutie, zorg voor zwakkeren en zorg voor verre naasten ook een plaats moeten krijgen binnen de discussie. Vanuit de Bijbel zijn duidelijke lijnen te trekken naar een concrete uitwerking van waarden en normen. In de tijd van het Oude Testament maakte de Heere het volk Israël al duidelijk dat ieder mens verantwoordelijk is voor zijn naaste in nood. In de wetten die het volk van God kreeg, waren duidelijke richtlijnen gegeven. Deze wetten boden bescherming. Zo gebood de Heere het volk: "Indien gij Mijn volk dat bij u arm is, geld leent, zo zult gij tegen hetzelve niet zijn als een woekeraar; gij zult op hetzelve geen woeker leggen" (Exodus 22 : 25). Vanuit de norm "Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf" kan worden nagedacht over geldbesteding, de opvang van mensen 'in de goot' en andere mogelijkheden om de door God geboden naastenliefde gestalte te geven.
Het is niet mogelijk om anderen te dwingen om zich aan Gods Woord te onderwerpen. De Heere wordt niet uit dwang, maar uit liefde gediend. Hoewel anderen niet gedwongen kunnen worden om naar Gods geboden te leven, kan hen wel duidelijk worden gemaakt dat het onderhouden van de Tien Geboden tot welzijn leidt. "Bedenk maar eens een heilzame waarde die niét uit de Tien Geboden komt. Dat lukt je niet." Tot deze conclusie kwam de directeur van de Reformatorisch Maatschappelijke Unie (RMU), P. Schalk bij het maken van een folder over waarden en normen, de "Waarden & Normen Wijzer". In deze folder, die je opgevouwen zo in je binnenzak kunt stoppen, worden de Tien Geboden in korte zinnen weergegeven. Daarachter staan de waarden die uit de geboden kunnen worden afgeleid. Zo gaat het vijfde gebod "over eerbied voor de ouders en andere gezagsdragers". Waarden die uit dat gebod volgen? "Trouw, respect, gezag, loyaliteit, dienstbaarheid, solidariteit." Doel van de "Waarden & Normen Wijzer" is om een bijdrage te leveren aan de bezinning op waarden en normen.

De Heere roept ons op om Zijn Woord uit te dragen in de samenleving, tot heil van onze naasten. Dit getuigenis kan niet zonder door de Heilige Geest ontdekt te zijn aan onze zonde en schuld, ook op het terrein van waarden en normen. We staan schuldig aan al Gods geboden. Er is er Eén die alle waarden en normen volmaakt in praktijk heeft gebracht: de Heere Jezus. Alleen door bekering en het geloof in Hem kunnen we in onze woorden en daden laten blijken dat het leven naar Gods geboden heilzaam is. De Heere Je zus wees Zijn discipelen op deze verantwoordelijkheid: "Gij zijt het zout der aarde; Gij zijt het licht der wereld; een stad boven op een berg liggende, kan niet verborgen zijn. Noch steekt men een kaars aan en zet die onder een korenmaat, maar op een kandelaar, en zij schijnt allen die in het huis zijn. Laat uw licht alzo schijnen voor de mensen, dat zij uw goede werken mogen zien, en uw Vader, Die in de hemelen is, verheerlijken." (Mattheüs 5 : 13-16).

EEN LICHTEND LICHT
IN ELKE STRAAT EEN POSTER VAN DE TIEN GE-BODEN... EEN GOED IDEE? DEZE VRAAG WERD TIJDENS DE JAARVERGADERING IN 2003 AAN EEN AANTAL JONGEREN VOORGELEGD.
"JA, IK DENK VAN WEL. WAT VOOR ARGUMENTEN ZIJN ER OM HET NIET TE DOEN? (...) ALS JE DE TIEN GEBODEN OPSCHRIJFT ZOALS DIE IN DE BIJBEL STAAN, DENK IK DAT NIET IEDEREEN DAT ZAL BEGRIJPEN. MISSCHIEN IS HET BETER DE TIEN GEBO- DEN OM TE ZETTEN IN MAKKELIJKERE EN BEGRIJPELIJKER TAAL, ZODAT IEDEREEN OOK ECHT BEGRIJPT WAT ER BEDOELD WORDT. ALS DE POSTER OPGEHANGEN WORDT, DENK IK DAT ER MENSEN ZIJN DIE HET ZULLEN LEZEN. JE ZOU OOK BORDEN MET EEN ENKEL GEBOD EROP LANGS DE SNELWEG KUNNEN NEERZETTEN. DAAR KOMEN ELKE DAG HEEL VEEL MENSEN LANGS. HET IS OOK EEN VORM VAN EVANGELISEREN, EN ALS CHRISTEN IS DAT TOCH OOK JE PLICHT?"
EEN ANDER REAGEERDE: "HET LIJDT GEEN TWIJFEL DAT GODS GEBODEN HEILZAAM ZIJN VOOR DE SAMENLEVING EN DAT DE ONDERHOUDING ERVAN BELOOND WORDT. MAAR OM NU IN ELKE STRAAT EEN POSTER OP TE HANGEN MET DE TIEN GEBODEN LIJKT MIJ NIET HELEMAAL DE GOEDE MANIER OM DE CHRISTELIJKE WAARDEN EN NORMEN ONDER DE AANDACHT VAN ONS VOLK TE BRENGEN. WIJ ALS CHRISTENEN MOETEN EEN LICHTEND LICHT EN EEN ZOUTEND ZOUT ZIJN IN ONZE SAMENLEVING. DAN KUNNEN WE OOK ZONDER POSTERS DE BOOD- SCHAP VAN DE CHRISTELIJKE WAARDEN NORMEN DOORGEVEN, DAN ZIJN WE ZELF EEN 'PRAATSTUK'."
UIT: DANIËL NR. 9, JAARGANG 57

De verenigingsavond

Een avond over waarden en Normen kan heel boeiend ingevuld worden. Zowel in de opzet van de avond ais in de verwerking is van alles mogelijk. Gebruik daarvoor de 'Verwerkingsmap +16', uitgegeven door de JBGG. De JeV heeft een exemplaar in bezit.
Het is wel heel belangrijk dat het goed voorbereid wordt en dat de inleider(s) en voorzitter(s) eenzelfde idee hebben over wat waarden en normen precies zijn. De schets is daarvoor een goed uitgangspunt.

Opzet
Begin bijvoorbeeld met een associatieopdracht, een mini-enquête of een casus. Daarmee roep je herkenning op, zet je mensen op scherp en laat je het nut van een avond overwaarden en normen zien.

Voorbeelden van vragen voor mini-enquête:
Wat zijn waarden en normen?
Welke waarden en normen ken jij?
Wat vind je van de discussie over waarden en normen?

Voorbeeldcasus
Van een steen door de ruit wordt René Boers niet meer warm of koud. Wel als er pc's uit het klaslokaal worden gestolen en de kabels zijn doorgesneden. „Dan kan ik me ontzettend kwaad maken", zegt de 53-jarige conciërge van de Goudse basisschool Het Schateiland. De stadsregel die door de inwoners van Gouda een jaar geleden met stip op nummer één werd geplaatst, hangt voor het raam, pal naast de entree van de basisschool. „Wat je stukmaakt, moet je zelf betalen." Veel indruk maakt de regel tot nu toe niet, in elk geval niet op de jongeren die in de weekenden in de buurt van de school rondhangen. Geregeld gaat er een stoeptegel door de ruit. De vijver in de patio staat droog. Niet door de droogte van de afgelopen weken, maar door een messteek in het rubber. De glazuren tegeltjes op het bordes zijn stuk. „Gewoon kapotgehakt", aldus Boers. En dan de fietsenstalling. Vlak voor de zomervakantie werd een complete muur tegen de vlakte gewerkt. Hij staat weer overeind, maar voor hoelang weet niemand. Aan het eind van het vorige schooljaar werden uit een kluis alle schoolfoto's gestolen. Alle 180 leerlingen konden naar hun foto's fluiten. Zoiets is niet leuk."
Bron: RD, 8 september 2003

Verwerking

• Verschillende opdrachten en stellingen kunnen creatief verwerkt worden op een verenigingsavond. Te denken valt aan presentaties met behulp van uitbeelden, tekenen, of een soort 'rollenspel'.
• Er kan ook een discussie of forum over waarden en normen voorbereid worden waarbij jongeren tegengestelde meningen naar voren brengen. Dit oefent je in het verwoorden van een bijbels verantwoorde mening over dit onderwerp. Verschillende vormen staan eveneens in de 'Verwerkingsmap +16' beschreven.
• Nodig een spreker uit, bijvoorbeeld van de Reformatorisch Maatschappelijke Unie uit Veenendaal. Telefoonnummer 0318-543030 of e-mail info@rmu.org.

1. Opdracht
Gebruik voor deze opdracht de brochure 'Gerechtigheid en welzijn' (zie literatuurlijst) en de catechismuszondagen 34-44.
De tien geboden zijn voor christenen uitgangspunt voor waarden en normen. Ga voor elk gebod na wat:
a. de kern van het gebod is;
b. de waarde is die uit het gebod voortkomt.

Geboden gericht op (het liefhebben van) God 
Gebod             Kern                 Waarden 
1^e gebod 
2^e gebod
3^e gebod 
4^e gebod 

Geboden gericht op (het liefhebben van) de naaste 
5^e gebod 
6^e gebod 
7^e gebod 
8^e gebod 
9^e gebod 
10^e gebod

De gevonden waarden per gebod kun je betrekken op onze relatie tot (1) de schepping, (2) de medemens en (3) de maatschappij, zogenaamde kernwaarden (waarden die een aantal waarden samenvatten onder één noemer).

c. Probeer dit in te vullen vanuit 1a en b.
d. Kun je voor 'schepping', 'medemens' en 'maatschappij' ook normen verzinnen?

Kernwaarde          Waarden              Normen 
Schepping 
Medemens 
Maatschappij

e. Kun je, met wat je hierboven gevonden hebt, je medemens benaderen die niet van de Tien Geboden uitgaat?
Bron: 'Waarden&Normen Wijzer', RMU

2. Stel: je zit in je uppie te wachten op de bus. Naast het bushokje is een fietsenstalling. Er komen twee jongens aangelopen en die beginnen zomaar een fiets te slopen. Wat doe je?
a. Je blijft zitten waar je zit en je verroert je niet.
b. Je trekt je mobieltje tevoorschijn en belt de politie.
c. Je stapt erop af en zegt: "Doe effe normaal."

3. "Niet alleen de overheid, maar ook burgers moeten hun verantwoordelijkheid nemen" (J.P. Balkenende).
a. Wat moet de overheid volgens jou concreet doen?
b. Wat moeten burgers (jullie!) concreet doen?
c. Stel dat overheid en onderdaan doen wat jullie voorstellen, zou het echt ten goede veranderen in Nederland?

4. Stellingen
a. Refo-jongeren geven het goede voorbeeld als het gaat om waarden en normen.
b. Binnen het jeugdwerk - op de JeV- is er onvoldoende aandacht voor waarden en normen.
c. Op elke hoek van de straat zouden de Tien Geboden moeten hangen.
d. Waarden en normen hoeven niet op christelijke waarden en normen gebaseerd te zijn.
e. Als God niet bestaat, is alles geoorloofd.

5. De gezamenlijke kerken hebben de minister-president een brochure 'Gerechtigheid en welzijn' aangeboden.
a. Is daarmee de roeping van de kerk vervuld?
b. Wat zou de kerk op dit terrein nog meer kunnen betekenen in de samenleving, bijvoorbeeld plaatselijk?
c. Wat kun jij betekenen? Wees concreet!

6. Een discussie over waarden en normen is iets anders dan evangelisatie.
a. Leg het verschil uit.
b. Kun je daarom met medemensen eerder over waarden en normen praten dan over het Evangelie?
c. Waaróm zou jij je naaste ervan willen overtuigen dat de Tien Geboden goed zijn om na te volgen?
d. Kan dat - voor jou persoonlijk - zonder bekering?
e. Verplaats je in een ongelovige. Hoe kun je iemand zó benaderen dat hij of zij je verhaal ook serieus neemt? Kun je iemand ook overtuigen?

7. Wat vind je dat er rondom waarden en normen concreet moet gebeuren op de volgende terreinen (kies er een paar uit die je belangrijk vindt):
a. Politiek
b. Recht en veiligheid
c. Media (krant, internet, enz.)
d. Zorg (ziekenhuizen, verzorgingsinstellingen, enz.)
e. Opvoeding (gezin)
f. Kerk (JeV)
g. Onderwijs

8. Bijbelstudie
Mattheüs 5 : 13-18
13 Gij (a) zijt het zout der aarde (b); indien nu het zout smakeloos (c) wordt, waarmede zal het gezouten worden? Het deugt nergens meer toe, dan om buiten geworpen, en van de mensen vertreden te worden.
14 Gij zijt het licht der wereld (d); een stad boven op een berg liggende, kan niet verborgen zijn.
15 Noch steekt men een kaars aan, en zet die onder een koornmaat (e), maar op een kandelaar, en zij schijnt allen, die in het huis zijn;
16 Laat uw licht alzo schijnen voor de mensen, dat zij uw goede werken (f) mogen zien, en uw Vader, Die in de hemelen is, verheerlijken (g).
17 Meent niet, dat Ik gekomen ben, om de wet of de profeten te ontbinden; Ik ben niet gekomen, om die te ontbinden, maar te vervullen (h).
18 Want voorwaarzeg Ik u (i): Totdat de hemel en de aarde voorbijgaan, zal er niet een jota noch een tittel van de wet voorbijgaan, totdat het alles zal zijn geschied.

(a) Wie zijn die 'Gij'?
(b) Wat betekent 'het zout der aarde'?
(c) Geef concrete voorbeelden van smakeloos geworden zout.
(d) Kun je zonder geloof 'licht der wereld' zijn?
(e) Wat is een koornmaat?
(f) Goede werken... betrek dat eens op waarden en normen?
(g) Wat kunnen wij door Gods genade betekenen voor onze naasten?
(h) Wat heeft het houden van de Tien Geboden met (het geloof in) de Heere Jezus te maken? Hoe zit dat in jouw leven?
(i) De Heere Jezus benadrukt deze tekst. Wat betekent deze tekst voor de discussie over waarden en . normen in onze tijd?

Literatuursuggesties rondom waarden en normen 

• Over dit actuele onderwerp is vooral in de krant veel geschreven. Niet alleen berichten over (zinloos) geweld, afval op straat enzovoort, maar ook bezinnende artikelen die goed bruikbaar zijn voor een JeV-avond over dit thema. Zie bijvoorbeeld het dossier 'ND/RD wedstrijd' over waarden en normen op www.refdag.nl. 

• Het Platform Waarden en Normen heeft onder redactie van dr. ir. J. van der Graaf een bundel uitgebracht over 'Normen op hun waarde geschat'. In tien opstellen wordt ingegaan op de vraag welke waarden en normen de basis moeten zijn voor: politiek, media, zorg, recht en veiligheid, economie, kerk, gezin, onderwijs en vorming. Uitgeverij Groen, Heereveen, 2003 

• Een interkerkelijke werkgroep heeft een brochure samengesteld met een boodschap van de kerken over waarden en normen: 'Gerechtigheid en welzijn'. Te bestellen bij: KBGG Woerden, 0348-489900, kbgg@cbgg.nl. 

• De RMU heeft een 'Waarden & Normen Wijzer' uitgegeven. In deze folder, die je opgevouwen zo in je binnenzak kunt stoppen, worden de Tien Geboden in korte zinnen weergegeven. Te bestellen bij: RMU Veenendaal, 0318-543030, info@rmu.org. 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen