3. Racisme In De Huidige Tijd

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog is op wetenschappelijk niveau afgerekend met de mythe dat verschillen in aanleg van mensen verband houden met raskenmerken. Deze inzichten hebben er echter niet toe geleid dat het bestaan van rassenproblemen en racisme zijn verdwenen. Discriminerende wetten zijn in alle westerse landen inmiddels afgeschaft (tot in de jaren zestig bestond in grote delen van de Verenigde Staten officieel een vorm van apartheid en hadden Europese landen nog koloniën). Ook in landen als Zimbabwe en Zuid-Afrika hebben inmiddels grote omwentelingen plaatsgevonden. Toch is er in tal van landen nog steeds sprake van discriminatie van etnische minderheden (ethnos: volk, groep, ras, natie, stam). Al denken wellicht weinigen meer dat het blanke ras superieur is, dat wil niet zeggen dat het niet uitmaakt welke kleur je huid heeft.

In de Westerse landen zijn raciale minderheden (mensen uit de voormalige koloniën, gastarbeiders en vluchtelingen) heel vaak te vinden in de laagste lagen van de samenleving, met de minste ontwikkeling en de laagste inkomens. Dat heeft uiteraard iets te maken met het verleden. Het is nog niet zo lang geleden dat de blanken de enigen waren die het voor het zeggen hadden en de 65+ers onder ons zijn over het algemeen nog met de gedachte groot gebracht dat het zo hoort. Het spreekt vanzelf dat de verschillen in sociaal-economische ontwikkeling niet in enkele jaren worden ingelopen. Deze lage maatschappelijke positie is vervolgens weer van invloed op de beeldvorming. Aanzien hangt in onze samenleving in sterke mate samen met scholingsniveau en financiële positie. Dat brengt met zich mee dat ondanks het verdwijnen van het openlijk beleden racisme, het imago van gekleurde minderheden ten gevolge van hun maatschappelijke positie niet sterk is. Het is gezien het verleden niet verbazingwekkend dat die positie heel vaak een smeulend racisme in stand houdt, waardoor blanken niet onbevangen staan tegenover andersgekleurden. Dat leidt er echter toe dat die andersgekleurden. zeker als ze in de minderheid zijn, allerlei weerstanden ontmoeten, die blanken niet kennen en onacceptabel zouden vinden.

Gekleurde volken

Dat de kleur bepalend is gebleven voor het aanzien ondervinden ook die allochtonen, die wel voor maatschappelijk geslaagd moeten worden gehouden. De veelal geringe maatschappelijke positie van de groep waar ze uit voortkomen straalt, door de zichtbaarheid van hun kleur, direct op hen af. Blanken, die zich in dezelfde, lage, maatschappelijke situatie bevinden als de meeste allochtonen verzetten zich daarbij tegen acceptatie van allochtonen omdat zij er belang bij hebben dat kleur als negatief onderscheidingsteken blijft bestaan. Het blank zijn geeft hun in ieder geval nog aanzien, ze staan niet helemaal onderaan de maatschappelijke ladder. Hoe taai de blanke vooroordelen zijn blijkt goed in landen als Brazilië. Het volk van Brazilië kun je niet blank, bruin of zwart noemen. Net zoals in de andere Zuidamerikaanse landen leven de rassen dwars door elkaar heen en is sprake van vermenging op grote schaal. Hoewel in Latijns-Amerika ook culterele verschillen bestaan, is sprake van min of meer samenhangende volken. Toch is volkomen blank zijn het ideaal en heeft die kleur de hoogste status. Het is van belang om dat op te merken. Ook de Westerse landen "verkleuren" immers in een snel tempo. Rond 2050 zullen de blanken in de Verenigde Staten een minderheid vormen. In Europa is een soortgelijk proces gaande.

Allochtonen worden autochtonen

De mensen die nu als vreemdelingen de Westerse landen binnenkomen zullen na verloop van tijd geen vreemdelingen meer zijn. Dat gaat veel sneller dan wij denken. Het woord gastarbeider is al op zijn retour. Het zijn blijvers geworden, immigranten. Hun kinderen zitten al op de middelbare scholen en spreken over het algemeen vloeiend Nederlands. Ons land beschouwen zij al gauw als hun "vaderland". Net zo als kinderen van Nederlandse immigranten zich Canadees of Australiër voelen, al hebben hun ouders nog vaak een Nederlands paspoort. De culturele verschillen die nu nog vrij zichtbaar zijn, zullen minder worden en grotendeels verdwijnen. Door de komst van steeds nieuwe vreemdelingen lijkt dat proces minder snel te gaan dan dat het in werkelijkheid gaat. Dat komt omdat velen alleen kleur als onderscheidingsteken hanteren, zonder dat wordt beseft dat er naast de veelal gekleurde allochtonen, ook een grote groep gekleurde Nederlanders zijn. Mensen zijn niet alleen op grond van hun kleur alloch-toon. Dan zouden we alle blanken in de Verenigde Staten ook allochtonen moeten noemen. Slechts de indianen zijn daar autochtoon, hoewel zij ook op enig moment in de geschiedenis vreemdelingen waren op het Amerikaanse continent. Het is voor vele Nederlanders misschien wennen, het beeld van ons volk verandert onherroepelijk. Nederland is, nog afgezien van de vreemdelingen, al lang geen blank volk meer, hetgeen duidelijk wordt gesymboliseerd in het Nederlands voetbalelftal. De toekomst ziet er gekleurd uit. De kleur zal niet meer bepalen of iemand tot een etnische minderheid behoort. Eigenlijk kan dat nu al niet meer. Wel zal, zolang geen rasvermenging plaats vindt, aan de kleur zichtbaar blijven dat een deel van de Nederlanders elders zijn wortels heeft. Alleen daarin verschillen deze Nederlanders van bijvoorbeeld de afstammelingen van de hugenoten en andere Europeanen, die in de loop der eeuwen als vreemdelingen ons land zijn binnengekomen.

Groep

Velen denken dat er vandaag de dag alleen maar sprake is van het zogenaamde vreemdelingenprobleem. De buitenlanders zijn anders, gedragen zich anders, hebben eigen, afwijkende culturele gewoontes.

Daartegen bestaat verzet. De mens richt zich van nature op hetgeen "eigen" is, de zogenaamde "wijgroep". Dat is in de eerste plaats de familie en verder de klas, de stad, de generatie waartoe je behoort, de sekse. Anderen, die niet tot zo'n groep behoren worden beoordeeld vanuit de waarden, normen en gevoelens van de wij-groep. Die eigen culturele kenmerken worden als de vanzelfsprekende waarden, gevoelens en normen beschouwd, als de normale. Ze werken samenbindend. Groepen met afwijkende culturele kenmerken zijn in zekere zin abnormaal, worden al snel als minderwaardig gezien. Voor de eigen groep is men tolerant - een werkloze blanke wordt niet snel lui genoemd - voor anderen onverdraagzaam. Mensen zoeken bij voorkeur aansluiting bij een wij-groep. Vreemdelingen brengen mensen in verwarring. Want in hen zien we dat alles wat we tot voor hun komst als vanzelfsprekend aanvaarden, misschien helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Veel van onze gewoonten en waarden zijn "toevalligheden", het had ook anders gekund. Een vreemde stelt die gewoontes en waarden door zijn enkele verschijning ter discussie Dit kan leiden tot onzekerheid en verkrampt reageren, terwijl dat eigenlijk helemaal niet nodig is, vooropgesteld dat de vrijheid om naar eigen waarden en normen te leven onaangetast blijft. Niet iedereen blijkt met dit soort onzekerheden te kunnen en te willen leven. Sommigen pleiten openlijk voor het sluiten van de grenzen en gedragen zich onhebbelijk, op zijn zachtst gezegd, tegenover de vreemdelingen die we als erkende vluchtelingen of om andere redenen tot ons land hebben toegelaten. Anderen eisen directe integratie en volkomen aanpassing. Racisme zou een verschijnsel van het verleden zijn. Het probleem van nu de vreemdelingenhaat. Achter veel vreemdelingenhaat smeult echter nog steeds het racisme, al is dat moeilijker te onderkennen dan voorheen.

Vooroordelen

Weerstanden en vooroordelen tegen vreemdelingen hoeven natuurlijk ook niet altijd op racisme te duiden.

Vreemdelingen van hetzelfde ras ontmoeten eveneens vooroordelen, zoals in Nederland heel duidelijk blijkt bij Duitsers. Het is echter de vraag of Duitsers dezelfde denigrerende behandeling ten deel valt, waar gekleurde Nederlanders vaak over klagen. Uit de werkloosheidscijfers blijkt, dat raskenmerken nog steeds een belangrijke negatieve rol spelen. Onder de geregistreerde beroepsbevolking bedroeg in 1990 de werkloosheid onder de autochtone Nederlanders 4%, onder Surinamers 23%, onder Antillianen 18%, onder Turken 28% en onder Marokkanen 26%. De werkloosheid onder allochtonen is ruim vier maal zo hoog. Die verschillen zijn maar ten dele te verklaren door taal- en onderwijsachterstanden. Bij de Antillianen zijn dergelijke achterstanden bijvoorbeeld slechts in geringe mate aanwezig, terwijl er desalniettemin een aanzienlijke kloof gaapt tussen hun deelname aan het arbeidsproces en de deelname van de autochtone Nederlanders. In het licht van deze cijfers hoeven we niet verbaasd te zijn als de criminaliteitspercentages onder deze bevolkingsgroepen hoger liggen. Weliswaar mag crimineel gedrag niet worden gerechtvaardigd door een gebrek aan maatschappelijke vooruitzichten, maar dat soort gedrag hangt wel degelijk met die vooruitzichten samen. Net zo goed als het samenhangt met de al dan niet negatieve wijze waarop mensen door hun omgeving worden behandeld. Daarin onderscheiden de gekleurde rassen zich niet van het blanke ras.

Blijkbaar zijn rasvooroordelen ook in de Nederlandse samenleving nog diep verankerd. Het heeft er alles van weg dat de huidige golf van vreemdelingenhaat in het bijzonder mensen raakt, die op grond van raskenmerken te onderscheiden zijn. In ieder geval spelen racistische motieven daarbij een (belangrijke) rol. Anders valt moeilijk te verklaren dat gekleurde autochtonen, die zijn er immers ook, evenzeer te lijden hebben van de weerstand tegen vreemdelingen. De enige reden waarom deze mensen, die zich cultureel in nagenoeg niets onderscheiden van blanke Nederlanders, als vreemd worden ervaren, is het niet te ontlopen rasverschil. Alleen daaraan worden soms eeuwenoude vooroordelen verbonden. "Ik, Ali", zo heet een onthullend boek van een Duitse schrijver, die door zijn uiterlijk van Turkse afkomst zou kunnen zijn. Nadat hij met behulp van donkere contactlenzen en een bepaalde haardracht voor een volkomen gelijkenis had gezorgd, moest hij tot zijn ontsteltenis aan den lijve ervaren wat discriminatie feitelijk voor het slachtoffer betekent. Het is van belang onszelf van dit aspect van vreemdelingenhaat goed bewust te zijn. Een deel van dat verschijnsel hangt samen met het (nog steeds) minderwaardig achten van andere rassen, waardoor men discriminatie gerechtvaardigd acht. Bewustwording van dit, volstrekt irrationele, vooroordeel is noodzakelijk om het te bestrijden, ook, zo nodig, bij jezelf. De geschiedenis van het antisemitisme stemt daarbij tot ernstige waarschuwing. De joden in Nazi-Duitsland waren geen culturele minderheid, velen waren christen. Hoewel van duidelijke raskenmerken veelal geen sprake was, werden ze toch als een ander "soort" beschouwd. Het is al te gemakkelijk om dit als een Duits probleem af te doen. Antisemitisme was en is een algemeen Europees verschijnsel. De Holocaust mag dan in Duitsland zijn gesitueerd, Middelburg, om maar een Nederlandse stad te noemen, is rijk geworden van de slavenhandel. Is het niet onbegrijpelijk dat in 1994 blanke mensen weglopen uit hun kerk omdat negers lid kunnen worden? Hoe zouden gekleurde kinderen en leden van onze gemeenten zich voelen bij het lezen van zo'n bericht? Hoe zou je zelf zo'n fundamentele afwijzing ervaren?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen