9. Een korte literaire balans

Het is goed om nu een korte balans op te maken van de literatuur der laatste 15 jaren, voor zover dit althans mogelijk is.

1. In de eerste plaats is er dus het realisme, dat we in een ontstellend onzedelijk dieptepunt verwoord zien door Anja Meulenbelt.

Evenals van Ik Jan Cremer is van dit boek maar één woord te zeggen: vuilschrijverij, waarmee we ons belachelijk maken wanneer we het 'literair" zouden noemen. Het is alleen zo ernstig, dat zó velen, zoals zij althans zegt, zich in dit boek herkennen!

Als pessimistisch realist moet zeker ook Mensje van Keulen genoemd worden met haar roman Bleekers zomer (1972) en de verhalenbundel Allemaal tranen (1972), evenals de al genoemde Ger Verrips.

2. Naast dit realisme zijn er in het jongste proza drie tendenzen te bespeuren.

a. Bij een aantal auteurs komt er een brok romantiek in de beschrijving van de werkelijkheid. Genoemd kunnen worden: Maarten 't Hart, F.B. Hotz en J.M.A. Biesheuvel. Op Maarten 't Hart willen we in hoofdstuk 10 zo dadelijk terugkomen.

b. Rond het literaire blad De Revisor is een aantal auteurs verzameld die vooral aandacht hebben voor de verteltechniek en aan het "anekdotisch" karakter van het werk trachten te ontkomen. Er gebeurt over 't algemeen erg weinig in hun verhalen. Des te meer echter wordt er nagedacht, ook al blijft men wel vaak erg sterk op zichzelf betrokken.

Dirk Ayelt Kooiman, Nicolaas Matsier, Frans Kellendonk en Doeschka Meijsing kunnen in dit verband genoemd worden.

Een kenmerkende uitspraak van Kellendonk: "Een schrijver is in de eerste plaats met taal en denken bezig. Hij dient ervoor te waken dat er zuiver geschreven en zindelijk gedacht wordt".

En Matsier: "Waar het om gaat is dat er niet wordt gegeneraliseerd, niet over één kam geschoren, dat men precies is en dat men gevoelig is en dan zijn hersens gebruikt. Literatuur dient er toe om zindelijkheid van denken en voelen en waarnemen te bevorderen."

Het is duidelijk dat dit soort auteurs, die zich bewust van het boeiende verhaal op zichzelf afkeren, geen groot publiek zal trekken.

Objectief beschouwd, kunnen we bovenstaande verklaringen positief ontvangen, al moet uiteraard wel direkt de vraag gesteld worden wat de inhoud van hun denken is. Oek de Jong, die min of meer met de groep verwant is, valt op dit punt zeker tegen, al is het "ethisch klimaat" in zijn roman Opwaaiende zomerjurken (1979) wel beter dan bijvoorbeeld bij Wolkers en Hermans. Ook is duidelijk dat hij in deze roman uitdrukkelijk vóór het leven kiest. Wel merk je dat de hoofdpersoon Edo Mesch op geen enkele manier rekent met God en christelijke waarden. Van Jan Wolkers kan gezegd worden dat hij op een vreselijke wijze heeft gestreden tegen de God van zijn gereformeerde vader; voor Oek de Jong speelt God geen enkele rol meer, zoals te zien is in de levenscrisis van zijn alter ego, Edo Mesch.

c. Tenslotte is er een stroming die men nadrukkelijk romantisch zou kunnen noemen. Te denken valt in dit verband aan Jan Siebelink, die debuteerde met een nogal onbekend gebleven verhalenbundel, maar algemeen erkenning gevonden heeft met zijn roman De herfst zal schitterend zijn (1980). De flaptekst spreekt van een "caleidoscopisch beeld van de onvervulde verlangens en ambities in het moderne bewustzijn: de ontoereikendheid van de liefde, het tekort aan warmte, de duizelingwekkende dromen". Ook de streng-orthodox en zelfs piëtistisch opgevoede Siebelink heeft echter geheel gebroken met het geloof van zijn vaderen.

Dat blijkt eveneens nog nadrukkelijker uit zijn in 1982 verschenen roman En joeg de vossen door het staande koren. De hoofdpersoon hierin heeft zich losgemaakt van milieu, opvoeding en religie, die als "toevalligheden" zijn identiteit naar zijn mening ten onrechte hadden bepaald.

3. Nieuwe ontwikkelingen in de jaren '80 zijn nog niet duidelijk aanwijsbaar. Wél is duidelijk, dat de ik-mentaliteit nog een belangrijke rol speelt, wanneer we letten op de populariteit van Oek de Jongs derde grote roman Cirkels in het gras (1985).

Het vinden van de eigen identiteit, het op-zoek-zijn naar zichzelf is daarin nog uiterst belangrijk. Toch lijkt de kentering zich aan te kondigen. Eén der essentiële thema's in bijvoorbeeld En joeg de vossen door het staande koren is: aan de kant blijven staan of zich engageren. Het komt op kiezen aan.

Overigens valt op dat de geschetste lijnen zich zonder moeite tot heden laten doortrekken. Alle genoemde auteurs publiceren nog regelmatig of worden pas nu werkelijk belangrijk.

Van de laatste categorie kan F.B. Hotz genoemd worden, bijvoorbeeld met zijn bloemlezing uit 1982 van al eerder verschenen verhalen: De tramrace en andere verhalen. Oudere auteurs als Harry Mulisch en Marga Minco verslaan in de jaren '80 hun tienduizenden met De Aanslag (1982) en De Val (1983). Hun boodschap is daarbij niet veranderd: de mens is - zonder God - aan het noodlot, het toeval onderworpen. In het beste geval probeert hij er iets van te maken, maar uiteindelijk is zijn bestaan uitzichtloos.

Opmerkingen

Het is mogelijk om het sfeerverschil tussen de (existentialistische) literatuur der jaren '50 en '60 én de literatuur der jaren '70 aan te tonen door de figuren Frits Egters uit De avonden te vergelijken met Edo Mesch uit Opwaaiende zomerjurken.

In Uitgelezen, deel 3 (blz. 69-78) wordt het werk van Mensje van Keulen goed besproken door H. van der Ent. Het christelijk perspectief ontbreekt daarbij niet. Ter illustratie kan het nuttig zijn elementen daaruit over te nemen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen