3. Vluchtelingen en hun problemen

De voortdurende strijd in Zuid-Oost-Azië, de inval van de Sowjet-Unie in Afghanistan en de talloze oorlogen in Afrika hebben het wereldomvattend probleem van de vluchtelingen opnieuw onder de aandacht gebracht. Als we de cijfers lezen die het Hoge Commissariaat van de V.N. voor vluchtelingen in augustus 1979 publiceerde, dan bekruipt ons de gedachte dat we hier met een probleem te maken hebben dat de wereld tot aan haar einde zal blijven teisteren.

Verspreid over de verschillende landen zijn de volgende cijfers te geven (we noemen een aantal belangrijke koncentraties):

Birma        165.000         Zaïre                 290.000

Cyprus      200.000        Kameroen         30.000

Ethiopië   500.000        Angola                 61.000

Libanon 1.000.000        Zambia               80.000

Laos             70.000        Tanzania           160.000

Vietnam    150.000         Mozambique  120.000

Soedan     330.000         Boeroendi         50.000

Somalië    380.000         Oeganda           110.000

Djiboeti       20.000        Thailand           450.000

Op 30 oktober 1979 bevonden zich in Thailand, Maleisië, Singapore, Indonesië, Hong Kong, de Filippijnen, Taiwan en Japan ca. 2 miljoen vluchtelingen uit Vietnam, Laos en Cambodja. De helft van deze groep waren bootvluchtelingen. De stroom vluchtelingen uit Cambodja in Thailand groeide in november 1979 aan tot meer dan 650.000, waarvan er 165.000 opgenomen werden in vluchtelingenkampen, terwijl er ongeveer 500.000 tot nu toe nog steeds als rechtelozen in het grensgebied tussen Thailand en Cambodja verkeren.

Het totale aantal vluchtelingen werd door het Hoge Commissariaat medio augustus 1979 geschat op 15 miljoen. Sinds die tijd zijn er volgens een opgave van de V.N. dagelijks zesduizend vluchtelingen verspreid over de wereld bijgekomen.

Menselijke tragiek

"Men kan de konflikten die van deze stroom vluchtelingen de oorzaak waren, schilderen in politieke of militaire termen, met behulp van onderhandelaars, presidenten of ook infanteriedivisies en tanks. Dat is de realiteit. Maar achter die politici en legers heeft men te doen met mensen. Mensen van vlees en bloed, met hun vreugde en verdriet, medeschepselen Gods. En juist vanwege dat laatste voelen we ons verbonden met die in een gat in de grond weggedoken moeder in Cambodja. Een moeder die op haar vlucht, wellicht tevergeefs, het laatste verdedigt wat ze nog heeft: haar niet-begrijpende kinderen. We moeten denken aan het leven van mevrouw Ly Thi Van, één van de velen wier leven in feite werd verwoest. Een korrespondent van de New York Times ontmoette haar half maart 1975 in Zuid-Vietnam.

"Mevrouw Ly Thi Van leunde tegen de deurpost, een baby op de arm. Ze keek naar het voorbijrazende verkeer, echter zonder het te zien.

Er was teveel gebeurd. Deze zuidvietnamese vrouw was nauwelijks meer aanspreekbaar. Wanneer ze iets wilde vertellen, begon ze al gauw te huilen. Ze was een vluchtelinge uit één van de noordelijke steden van Zuid-Vietnam, Ban Me Thuot, waar ze reeds een jaar eerder haar echtgenoot had verloren. Hij diende als sergeant in het leger en werd tijdens een patrouille gedood. "Hij was een rustige man en praatte niet veel. Hij hield van de kinderen en speelde met ze..."

Sedert die tijd leeft Ly Thi Van samen met haar zuster, niet ver van de kommandopost van het zuidvietnamese leger in Ban Me Thuot. Maar begin maart 1975 lanceerden de Noordvietnamezen plotseling een raketaanval, midden in de nacht. "We wisten niet wat we moesten doen. We pakten alles op wat we konden dragen. Allen huilden. We renden naar het vliegveld waar helikopters waren. We renden en sloten onze ogen, want overal zagen we lijken. De granaten vlogen over ons heen en ik dacht dat ik ging sterven. Op weg naar het vliegveld merkten we dat er daar zo hard werd gevochten, dat we moesten terugkeren. We kwamen toen midden tussen een groep leden van de Vietcong (in Zuid-Vietnam vechtende kommunisten) terecht. Die waren ook in paniek geraakt. Eén riep vanuit de jungle: vuur op ze. Maar een ander riep terug: nee, vuur niet, het zijn burgers. Maar toen ging er iets mis, want plotseling waren er overal explosies. Er werd toch op ons geschoten. Ik zag opeens het verkoolde lichaam van mijn zesjarig zoontje naast een bus liggen. Toen sloeg ook mijn negenjarig zoontje tegen de grond. Ik pakte hem op en begon weer te rennen. Hij riep maar steeds: mijn borst, mijn borst staat in brand. Wat kon ik doen? Zijn borst brandde. Toen hield hij op met huilen en ik keek naar hem. Zijn lippen werden donkerder en donkerder. Hij stierf."

(Nederlands Dagblad 29 mei 1975)

De oorlog eiste veel van deze vrouw. Eerst haar man en nu haar kinderen. Vluchtend bereikte ze Saigon. Wat er van haar geworden is weten we niet.

Wel weten we dat kort daarna ook Saigon door de Noordvietnamezen veroverd werd. Zou zij opnieuw gevlucht zijn?

Wat zijn vluchtelingen

Waarom tracht iemand, vaak met levensgevaar, z'n land te verlaten om elders een nieuw bestaan op te bouwen?

In het algemeen vlucht iemand omdat hij zich niet meer veilig voelt. Een gevoel van veiligheid is heel belangrijk voor de mens. Het is zelfs onmisbaar voor een rustig en ordelijk bestaan. De Bijbel leert ons dat wij voor de overheid moeten bidden opdat wij een stil en gerust leven mogen leiden in alle godzaligheid en eerbaarheid (1 Tim. 2 : 2). Stil en gerust, d.w.z. zonder vrees voor vervolging, zonder een knagend gevoel van onveiligheid.

De hele geschiedenis door zijn mensen zich onveilig gaan voelen omdat zij bedreigd werden vanwege hun geloofsovertuiging, hun politieke opvattingen, hun huidskleur, vanwege het behoren tot een stam die niet aan de macht was. Hoe vaak was de politieke willekeur van een diktator niet bepalend voor leven of dood van vele van zijn onderdanen. We hoeven de naam van Idi Amin maar te noemen en alle herinneringen aan zijn schrikbewind komen weer boven. Steeds weer blijkt dat vage verdenkingen of beschuldigingen een reden zijn om mensen gevangen te zetten, te martelen, te doden.

We geven het verhaal van Jacinta uit Equatoriaal Guinee. Dit verhaal is overgenomen uit "Vluchtelingen", een uitgave van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking (VDO).

Jacinta is veilig in Libreville

De 19-jarige Jacinta woont al weer 11 jaar in een voorstad van de gabonese hoofdstad Libreville.

Ze was acht jaar toen ze met haar moeder en haar kleine zusje lopend door het oerwoud uit haar geboorteland Equatoriaal Guinee wegvluchtte.

Haar vader Martin, die parlementslid was, had de 'onvergeeflijke misdaad' begaan lid van de oppositie te zijn. Jacinta werd op een maartse dag in 1969 voor het eerst gekonfronteerd met de geneugten van het regime van president Macias. Haar vader werd vlak voor de huisdeur door soldaten in elkaar geslagen, naakt in een vrachtwagen gesleept en vervolgens afgevoerd.

Een paar weken later mocht ze hem samen met haar moeder in de gevangenis opzoeken, waar ze de schrik van haar leven kreeg. Als Martin zijn hand niet zwakjes zou hebben opgestoken, had ze hem waarschijnlijk niet herkend met zijn baard van 15 dagen en de open wonden op zijn gezicht.

Na maanden mocht hij naar huis met de opdracht om onmiddellijk met zijn gezin in ballingschap te gaan naar een gebied op 300 kilometer van hun woonplaats Bata. Toen hij de autoriteiten meedeelde nog niet te kunnen verhuizen omdat hij rugklachten had, werd hij opnieuw naar de gevangenis gebracht, een leven van dagelijks martelingen en 14 uur dwangarbeid.

Ondanks zijn zwakte zag hij op een goede dag kans om samen met drie medegevangenen uit te breken. Nog diezelfde avond kreeg Jacinta van haar moeder te horen dat ze er de volgende dag vandoor zouden gaan. Nog voor zonsopgang stortten zij zich in het oerwoud waar Jacinta's moeder gelukkig de weg kende.

Eenmaal in Gabon gingen zij verder naar een dorp waar een tante van Jacinta woonde.

Het duurde niet lang voordat Martin zich daar bij hen voegde!

Als we over vluchtelingen spreken, moeten we goed beseffen waar we het over hebben.

In het vluchtelingenverdrag van Geneve van 1951 is omschreven wie politieke vluchteling is: "... elke persoon die ... uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde groep of zijn politieke overtuiging zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit en die de bescherming van dat land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen, of die, indien hij geen nationaliteit bezit en verblijft buiten het land waar hij vroeger zijn gewone verblijfplaats had, daarheen niet kan of, uit hoofde van bovengenoemde vrees niet wil terugkeren". Het zijn deze politieke vluchtelingen die door het Hoge Commissariaat van de V.N. worden bijgestaan. Hieronder vallen dus niet de zg. ekonomische vluchtelingen, zij die wegens hongersnood elders een goed heenkomen zoeken. Zo krijgen de tienduizenden die in de jaren zeventig uit de Sahellanden gevlucht zijn vanwege de ontzaglijke droogte daar, geen steun van de Hoge Commissaris.

Andere organisaties zoals bijvoorbeeld Unicef trekken zich het lot van deze ontheemden aan.

De omschrijving zoals die in het vluchtelingenverdrag staat, betekent ook dat niet als politiek vluchteling worden erkend zij die zich nog binnen de eigen landsgrenzen bevinden. Met andere woorden de vele politieke gevangenen of onderdrukten in veel landen in de wereld (we noemen slechts Uruquay, Chili, de Sowjet-Unie, Indonesië en Tsjecho-Slowakije) vallen buiten het mandaat van de Hoge Commissaris. We moeten dus wel beseffen dat de cijfers zoals die door het Hoge Commissariaat gepubliceerd zijn, een zeer onzuivere aanduiding geven over de schaal waarop vervolgingen en onderdrukkingen plaatsvinden.

De vlucht

Vaak is ook de vlucht zelf een levensgevaarlijke onderneming. We laten dominee Lutam uit Laos aan het woord. Hij is een van de predikanten onder de Hmongs in het vluchtelingenkamp Vinai in Thailand. Hij reisde in een groep van 800 mensen. Van deze groep zijn er 243 in heel slechte gezondheidstoestand in Thailand aangekomen. Het grootste obstakel is het oversteken van de Mekongrivier en velen halen het niet.

"Mijn gezin en ik waren onder de 243 mensen die in Thailand aankwamen. Veel vluchtelingen vluchtten terug naar de bergen waar ze door kommunistische troepen gevangen genomen werden. Velen stierven van de honger en ziekte gedurende de vlucht. Deze verschrikkelijke ervaring, onze vlucht en de afschuwelijke vrees om te verdrinken tijdens het oversteken van de Mekong, heeft ons dichter bij God gebracht. God heeft ons laten zien dat Hij het onmogelijke kan doen. Meer dan ooit hebben we ons vertrouwen op God gesteld. En iedere dag geef ik mijn gezin en de toekomst van mijn gezin over in Zijn handen."

Massaliteit

Het toenemende massale karakter van het vluchtelingenprobleem is een nieuwe ontwikkeling die het Hoge Commissariaat van de V.N. voor grote problemen stelt.

De vergelijkenderwijs meer individuele gevallen van vluchtelingen uit Zuid-Amerika maakt dat opname van deze mensen in de vrije wereld veelal te realiseren is.

Het grote aantal vluchtelingen in Afrika (4 miljoen) wordt merendeels op het eigen kontinent opgevangen, ook al vereist dat heel erg veel geld en organisatie.

De zuidoostaziatische vluchtelingen kunnen in de eigen regio echter nauwelijks opgevangen worden. Zij zitten opgepakt in vluchtelingenkampen (vaak achter prikkeldraad), waar ze al jaren wachten op een opvangmogelijkheid in de westerse wereld. Op dit moment zijn er zo'n 350.000 vluchtelingen uit Zuid-Oost-Azië in een nieuw vaderland opgevangen. Op een totaal van ruim 2,5 miljoen (een aantal dat overigens nog steeds groeit) is het echter nog geen zevende deel, dat zo weer een nieuw levensperspektief is geboden.

Het vluchtelingenbeleid van de Nederlandse regering

Van oudsher staat Nederland bekend als een toevluchtsoord voor onderdrukten. Als we denken aan de portugese Joden, de Hugenoten, de Belgen (W.O.I) en de Hongaren (1956), dan kunnen we ons land op goede gronden gastvrij noemen. Een zwarte bladzij in onze (maar ook in de internationale) geschiedenis vormt onze houding tegenover de duits-joodse vluchtelingen in de jaren 1933 - 1940. Vooral vanaf maart 1934 werd een zeer restriktief toelatingsbeleid gevoerd, officieel om ekonomische redenen: er was voor de gevluchte Joden geen plaats op de arbeidsmarkt. Na de "aansluiting" van Oostenrijk bij Duitsland werd de grens vrijwel gesloten, hetgeen nog eens bevestigd werd op de beruchte konferentie in juli 1938 te Evian, bijeengeroepen om het joodse vluchtelingenvraagstuk op te lossen! Daar lieten vrijwel alle aanwezige landen het volledig afweten, en dat alles uiteindelijk uit angst voor het in gevaar brengen van de neutraliteit en vanwege allerlei vooroordelen over het zedelijk en geestelijk gedrag van de Jood.

Ten aanzien van de huidige vluchtelingenproblematiek laat de nederlandse regering zich voornamelijk leiden door twee principes. In de eerste plaats acht de overheid het werk van het Hoge Commissariaat van groot belang voor een gekoördineerde, internationale aanpak. Zij ondersteunt dit werk met name door het geven van financiële bijdragen.

Daarnaast werkt onze regering met het Hoge Commissariaat en zijn vertegenwoordiger in Nederland samen orn de opvang van vluchtelingen in ons land en elders mogelijk te maken. Er wordt naar gestreefd dat vluchtelingen worden opgenomen in landen waar de klimatologische omstandigheden en het kultuurpatroon het meest overeenstemmen met de hunne. In feite houdt dit in dat zoveel mogelijk wordt gezocht naar opvang in de eigen regio.

Uiteraard neemt Nederland zelf ook vluchtelingen op, hetzij groepsgewijs op verzoek van de Hoge Commissaris, hetzij hen, die individueel hierheen komen en voor asiel in aanmerking komen.

Deze twee beleidslijnen betekenen in de praktijk dat Nederland t.a.v. de opvang van vluchtelingen in eigen land slechts een bescheiden rol speelt. Het overgrote deel der vluchtelingen heeft klimatologisch en kultuur-historisch geen enkele binding met ons land. Daar komt nog bij dat langzamerhand de mening is gaan postvatten dat Nederland sociaal-ekonomisch gezien niet veel buitenlanders meer kan toelaten.

Verschillende oorzaken zijn daarvoor aan te wijzen. 

In de eerste plaats neemt het aantal werklozen nog steeds toe, m.a.w. er zou voor de vluchtelingen geen plaats zijn op de nederlandse arbeidsmarkt. Bovendien hebben zich de laatste decennia ontzaglijk veel buitenlandse werknemers hier gevestigd.

Ook is als nevenverschijnsel van het onafhankelijk worden van Suriname een grote stroom rijksgenoten naar Nederland gekomen. Voeg daar nog bij de door verscheidene gijzelingsakties opnieuw in het volle daglicht geplaatste aanwezigheid van de Zuidmolukkers en het is te verklaren dat er in ons land een zekere terughoudendheid t.a.v. de opvang van vluchtelingen is ontstaan.

Met name bleek dit in de periode voorafgaand aan de Konferentie van Geneve van juli 1979, gehouden om het enorme indochinese vluchtelingenprobleem voor de zuidoostaziatische landen mee te helpen oplossen.

Het volgende staatje, gepubliceerd door de UNHCR (Hoge Commissariaat voor Vluchtelingen) in november 1979, laat zien dat Nederland in vergelijking met andere landen bepaald niet veel vluchtelingen heeft opgenomen.

Landen waar vluchtelingen uit Indo-China werden opgenomen: 

2e kolom: Totaal per 31-8-79                         

3e kolom: Op de konferentie van Geneve werd op 31-7-79 aangeboden de volgende aantallen vluchtelingen op te nemen 

Australië                                               24.551                            14.000 

Oostenrijk                                                 346                                 580 

België                                                      1.506                              2.000 

Brazilië                                                         37                                       -

Canada                                                 18.872                            30.000 

Denemarken                                           570                                   500 

Frankrijk                                              55.786                              10.000 

West-Duitsland                                    5.563                              10.000 

Griekenland                                                52                                    150 

Hong Kong                                            9.280                                         . 

Israël                                                           168                                   200 

Italië                                                          1.477                                1.000 

Luxemburg                                                  51                                      55 

Maleisië                                                    2.137                                        -

Nederland                                                  702                                 1.360 

Nw Zeeland                                             1.258                                 1.050 

Noorwegen                                             1.079                                3.000 

Paraquai                                                        31                                        -   

Zweden                                                       275                               2.000 

Zwitserland                                            2.669                                2.000 

Groot Brittanië                                      3.240                               10.000  

Ver. Staten                                            114.167                              161.000 

Overigen                                                  1.029                               16.000 

Totaal                                                  244.846                               260.00

Wat financiële bijdragen betreft, staat Nederland veel hoger genoteerd, hetgeen de volgende staatjes laten zien.

                                                                         A 1978           B 1979                        C 

Nederland                                               8.580.048      7.434.319                6.657.812 

Australië                                                    5.926.653      3.885.513                3.393.741 

België                                                           2.115.125         800.210                               -

Bondsrepubliek Duitsland                    7.027.134      5.654.626                6.116.037 

Canada                                                      2.407.021        2.613.701               1.028.956 

Denemarken                                           8.028.858       9.186.330              1.889.466 

Finland                                                         396.025          561.242              1.000.000 

Frankrijk                                                       628.777           743.182                             -

Griekenland                                                  55.000             58.000                            -

Ierland                                                           136.380               19.881              400.000 

Italië                                                                 59.524           842.524             1.235.006 

Luxemburg                                                     13.893              70.862                            -

Nieuw Zeeland                                             92.684             209.180                209.180 

Noorwegen                                               9.222.060         5.467.780            1.960.784 

Oostenrijk                                                       73.874              55.000                  75.188 

Spanje                                                           943.662                          -                50.000 

Verenigd Koninkrijk                               13.853.402          9.105.839                           -

Verenigde Staten                                   47.787.481         41.310.000          41.500.000 

Zweden                                                       11.169.410         11.303.364            2.544.496 

Zwitserland                                                3.153.393           1.245.550              3.102.354 

EEG (Communautaire bijdrage)         14.624.078         19.180.368            31.236.678 

A + B: Overzicht van regeringsbijdragen van westerse landen aan UNHCR over 1978 en 1979, ten behoeve van algeheel programma (in amerikaanse dollars, situatie per 30 juni 1979).

C:        Overzicht van regeringsbijdragen van westerse landen aan UNHCR over 1979, ten behoeve van Zuid-Oost-Azië-programma (in amerikaanse dollars per 30 september 1979).

Opvang en begeleiding van vluchtelingen

Als de vluchteling de vrije wereld bereikt heeft, zijn de problemen echter vaak nog niet voorbij. Blijven deze problemen vrij beperkt als de vluchteling in een land terecht komt dat wat kultuur en klimaat betreft redelijk aansluit bij het land van herkomst, veel groter worden de moeilijkheden als twee totaal verschillende kulturen op elkaar botsen. In Nederland doet dit zich vooral voor bij de Vietnamese vluchtelingen. Als het eerste enthousiasme om in een vrij land te zijn, is weggeëbd, dan blijken er levensgrote problemen te bestaan.

In de eerste plaats is daar de niet gemakkelijk te nemen taalbarrière. Hoewel de vluchtelingen in het eerste jaar van opvang plm. 400 taallessen krijgen, blijven er toch vele Vietnamezen die de taalbarrière niet overwinnen.

Een ander probleem is dat van de totaal andere verhoudingen van jongens en meisjes, en mannen en vrouwen onder elkaar.

Een vluchteling vertelde dat hij heel erg schrok, toen hij, net aangekomen op Schiphol, een jong stel nogal innig afscheid van elkaar zag nemen. Voor hem was dit in het openbaar zo ongehoord, zo ontzettend onfatsoenlijk, dat hij deze jonge mensen voor een stel zedelijk verwilderden hield.

Verder is bekend dat politieke vluchtelingen heel erg gevoelig zijn voor geluiden die lijken op de ideologie waarvoor ze gevlucht zijn. Daar ligt een wereld van ellende achter, die psychisch diepe sporen heeft achtergelaten. Tijdens de vaak ontstellende angsten die zij hebben doorstaan, zijn allerlei afweermechanismen ontstaan zoals bijvoorbeeld ja en amen zeggen op alles, nooit iemand meer in vertrouwen nemen, voortdurend een spelletje spelen met je tegenstander, en dat alles om het er levend van af te brengen. Komt nu een Chileense vluchteling in handen van een hulpverlener die laat blijken niet geheel afwijzend te staan tegenover het regime van Pinochet, dan steken al deze afweermechanismen onmiddellijk weer de kop op. Hetzelfde geldt natuurlijk voor een Vietnamese vluchteling die in handen valt van een linkse maatschappelijk werker. Dit betekent echter wel dat het voor die hulpverleners onmogelijk wordt om nog ooit het vertrouwen van de vluchteling te krijgen, waardoor de hulpverlening in feite is mislukt. In de praktijk blijkt dat deze zeer ernstige kommunikatiestoornissen zich vaak voordoen.

Kortom, er is dan een klimaat ontstaan waarin de poging tot integratie van de vluchteling in de nederlandse samenleving een heel moeilijke, ja nogal eens een onmogelijke weg is.

Totale vereenzaming en een diep geworteld gevoel van wantrouwen kunnen het resultaat zijn, met als gevolg vaak een bepaalde vorm van agressief gedrag.

Tenslotte

In de overweldigende verschrikkingen die vele vluchtelingen moeten ondergaan, ligt een ernstige waarschuwing voor ons en voor ons volk. Jezus Zelf spreekt in Lukas 13 : 4 en 5: "... meent gij, dat deze schuldenaars zijn geweest, boven alle mensen, die in Jeruzalem wonen? Ik zeg u: Neen zij; maar indien gij u niet bekeert, zo zult gij allen insgelijks vergaan."

Laten wij ons dan haasten en spoeden om ons levenswil.

Maar laten wij ook deze arme ontheemden niet vergeten.

Bid en werk!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen