2. De Amish en hun emigratie naar Amerika

Naar het oosten

Vanuit Zwitserland verspreidde de doperse beweging zich over grote delen van Europa. Door hun weigering de overheid te erkennen werden de dopersen vaak feller dan de andere protestanten vervolgd. Hun kleine gemeenschappen werden keer op keer verwoest. Elders ontstonden uit vluchtelingen echter weer nieuwe gemeenten.

Sommigen trokken naar het oosten, waar bijvoorbeeld in Moravië, het tegenwoordige Tsjechië en Slowakije, door Jacob Hutter religieuze leefgemeenschappen werden gesticht.

Vandaar trokken ze onder druk van nieuwe vervolgingen naar Hongarije en kwamen via Roemenië tenslotte terecht in Rusland. Daar sloten mennonieten, die uit de Oostzeelanden waren verdreven, zich bij hen aan en namen hun levensstijl over.

Uiteindelijk zijn deze zogenaamde "Hutterites" geëmigreerd naar Amerika, waar nog ongeveer 20.000 van hen voortleven in hun traditionele communes. De laatste keer dat ze noodgedwongen een nieuw thuisland moesten zoeken, was gedurende de Eerste Wereldoorlog. De Amerikaanse regering wilde hun pacifisme en de daaruit voortkomende dienstweigering niet accepteren. Zodoende zijn tussen 1918 en 1920 ook een aantal kolonies gesticht in de Canadese provincies Alberta en Manitoba. Tot na de Tweede Wereldoorlog hebben daar nieuwe Russische vluchtelingen rust gevonden.

Naar het noorden

Andere wederdopers vonden hun weg naar het noorden. In de Duitse gebieden tot aan de Oostzeekust ontstonden gemeentes. In Emden werden bijvoorbeeld in 1578 godsdienstgesprekken georganiseerd met de gereformeerden uit de Nederlanden.

In 1571 had Petrus Datheen in Frankenthal in de Rijnland-Palts op uitnodiging van keurvorst Frederik III aan een soortgelijk gesprek deelgenomen. In de Nederlanden werd het anabaptisme (een andere naam voor de wederdopers) een echte volksbeweging. Dit in tegenstelling tot andere landen in Europa, waar de dopersen nooit meer dan een kleine minderheid hebben gevormd. Hier te lande bleken velen gevoelig voor de radicale boodschap van de wederdopers over een godsrijk op aarde. Het waren grotendeels verarmde wevers, vissers en ambachtslieden. Sommigen van hen riepen in

Sommigen van hen riepen in 1534/35 Gods Koninkrijk op aarde uit in de Westfaalse plaats Munster. Daar gold gemeenschap van goederen, maar ook veelwijverij. Na de herovering van de stad door de verdreven bisschop eindigt het koninkrijk in een bloedig strafgericht. Tot zulke revolutionaire activiteiten is het nadien nooit meer gekomen. Onder leiding van Menno Simons worden de wederdopers uit deze streken, net als hun Zwitserse en Zuidduitse broeders, "stillen in den lande".

Gedachtengoed

Intussen vond hun gedachtengoed vorm in eigen belijdenisgeschriften als die van Schleitheim uit 1527 en die van Dordrecht uit 1632. Met ondermeer de verzamelde werken van Menno Simons bevatten deze belijdenisgeschriften de kern van de geloofsleer van de mennonieten.

Tot blijvende eenheid hebben deze geschriften maar ten dele bij kunnen dragen. De Amish scheidden zich af aan het eind van de zeventiende eeuw. Ene Jacob Ammann, vertrok rond 1693 vanuit Zwitserland naar de Elzas. Al spoedig na zijn komst aldaar begon hij te leren dat het Heilig Avondmaal niet eenmaal, maar tweemaal per jaar gevierd diende te worden. Dat was onder de Zwitserse broeders nooit het geval geweest. Kort daarop verlegde hij de aandacht

Kort daarop verlegde hij de aandacht naar de zogenaamde "Meidung". Dit Duitse woord betekent "iemand mijden" . Met een beroep op teksten als Rom. 16: 17, 1 Kor. 5: 9-11 en 2 Thess. 3: 14 was in het belijdenisgeschrift van Dordrecht als voorschrift opgenomen, dat niet mocht worden omgegaan met degenen die in zonden waren gevallen en ten aanzien van wie tuchtmaatregelen waren getroffen. Tucht had zodoende niet alleen gevolgen voor de deelname aan het avondmaal, maar doortrok ook het maatschappelijke leven. In de Elzas werd onder de dopersen aan dit gebruik de hand gehouden, ook in geval het naaste familieleden of echtgenoten betrof. In Holland kwam het zelfs voor dat partners met geweld uiteen gehaald werden en elkaar nooit meer terugzagen. Alleen in geval van plotselinge gevaren mocht hulp geboden worden. Dit sociale isolement had als doel de betreffende persoon alsnog tot boetedoening te bewegen. Dan alleen kon hij of zij weer in de kring van de gemeente worden opgenomen. Op grond van 2 Thess. 3:15 bleef men de overtreders vooralsnog als broeders beschouwen.

De Amish hebben hun naam te danken aan deze Ammann. Ammann trok de Zwitserse gemeenten door om op de noodzaak van deze Meidung te wijzen. Een ander typisch dopers gebruik was de voetwassing. Het was een tweede punt dat Ammann aanroerde. De regel dat Avondmaalgangers bij de viering van het sacrament eikaars voeten moesten reinigen, was eveneens opgenomen in het belijdenisgeschrift van Dordrecht. Daarin wordt verwezen naar Joh. 13: 5-17 en 1 Tim. 5: 10. Scherp ondervroeg Ammann de diverse Zwitserse gemeenten of zij deze leerstellingen onderschreven en in acht namen.

Al spoedig begonnen ook andere vragen een rol te spelen. Zo meende de rechtlijnige Ammann dat de zaligheid enkel de ware gelovigen ten deel zou vallen en niet bijvoorbeeld diegenen, die met de doopsgezinden sympathiseerden zonder zich bij hen aan te sluiten. Over de verlossing van deze 'halve-wederdopers' werd verschillend gedacht. Dit gold eveneens voor de vraag hoe snel in bepaalde gevallen de ban moest worden opgelegd. De scherpte waarmee Ammann te werk ging veroorzaakte een sterke verdeeldheid, met name tussen de gemeenten in Zwitserland en de doopsgezinden in de Elzas. In Zwitserland had men namelijk op de genoemde punten een ruimere visie. Bemiddelingspogingen ondernomen door broeders uit de Palts mochten niet baten. Ammann was geen man van compromissen. Wie zijn standpunten niet on- derschreef, werd getroffen door zijn banvloek. Een scheuring in de doperse geledingen in Zwitser- land, de Elzas en Zuidduitse gebieden was bij deze stand van zakenon- Van de 69 voorgan- g ers kozen er 27 partij voor Ammann. De breuk zou niet meer geheeld worden. Dit ondanks het feit dat de Amish al in 1700 toegaven dat ze te fanatiek waren geweest en ze stappen tot een verzoening hadden ondernomen. Afgezien van de meer dogmatische kwesties werden de tegenstellingen verscherpt en gesymboliseerd door verschillen van inzicht omtrent uiterlijke kwesties. Deze zijn overigens karakteristiek gebleven in het leven van de Amish. Ammann verbood bijvoorbeeld het bijknippen van de baard en hechtte grote waarde aan het gebruik van traditionele, eenvoudige kleding. De oude haakjes en oogjes om kledingstukken bijeen te houden behoorden niet te worden vervangen door de nieuwerwetse knopen. De Amish bleven "Haftier", hakendragers, de overige mennonieten werden de "Knöpflers", het knopenvolk.

Persoonlijke tegenstellingen speelden ongetwijfeld een rol bij de splitsing, maar er waren wel degelijk diepere oorzaken. In tegenstelling tot de situatie in Zwitserland werden de mennonieten in de Elzas relatief met rust gelaten en was er bij hen een zekere mate van samenwerking ontstaan met de plaatselijke overheden. In plaats van vervolging lag het gevaar van vervlakking op de loer en vanuit dat gezichtspunt bezien is het niet verwonderlijk dat juist in de Elzas Ammann steun kreeg in zijn pogingen de grenzen scherp te trekken.

Naar Amerika

Intussen probeerde de Zwitserse regering van de mennonieten af te komen door hen naar Amerika te deporteren. Dit plan werd echter gedwarsboomd door de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Nederlandse overheid weigerde de daartoe bestemde schepen vrije doortocht te verlenen over de Rijn. De gedwongen passagiers werden bevrijd en het merendeel van hen keerde naar hun geboortegrond terug. Het voorval vormde de aanleiding voor de Staten-Generaal in Den Haag om zich het lot van de doopsgezinden in Zwitserland aan te trekken. Onderhandelingen met de Zwitserse regering hadden tot resultaat dat het hun werd toegestaan naar Nederland te vertrekken om vandaar met behulp van hun geloofsgenoten een definitieve bestemming te zoeken. Op die wijze kwamen er zo'n driehonderd Amish in ons land, die hier en daar gemeenten stichtten. In de loop van de achttiende eeuw vertrokken ongeveer vijfhonderd geloofsgenoten vanuit de Palts en de Elzas naar de Engelse kolonie Pennsylvania in Amerika. Hoewel van actieve vervolging in de Elzas geen sprake was, werden ze ook daar nooit als volwaardige burgers beschouwd en behandeld. Bovendien werd dat deel van Europa in die dagen voortdurend getroffen door oorlogsgeweld.

De ongeveer drieduizend Amish die gedurende de negentiende eeuw de grote sprong maakten, vestigden zich in staten als New York, Ohio, Indiana, Illinois, lowa en Ontario.

Europa

In Europa zijn vandaag de dag geen Amish meer te vinden, hoewel hier en daar de herinnering aan hen nog levend is. De meeste gemeenschappen zijn opgegaan in (doopsgezinde) kerken. Zelfs indien alle Amish in Europa zouden zijn gebleven is het de vraag of ze de geschiedenis zouden hebben overleefd.

Onmiskenbaar is evenwel dat de moeilijke jaren van vervolging in sterke mate hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van hun leefwijze.

Standhouden kon die leefwijze echter alleen in de Verenigde Staten en Canada, waar de overvloed aan land en ruimte het mogelijk maakte in hechte agrarische gemeenschappen dicht bij elkaar te leven.

Over deze vraag kan een inventariserend groepsgesprek gehouden worden op de verenigingsavond rond het onderwerp "Vreemdelingschap of maatschappelijke betrokkenheid".

1. Deel de vereniging op in groepen

2. Geef 10 minuten de gelegenheid om de deze vraag te beantwoorden

Het doel is om de betrokkenheid van de leden bij het onderwerp van de verenigingsavond te verhogen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen