1. De wereld van Augustinus

In het jaar 354 werd Aurelius Augustinus geboren te Thagaste, een stadje gelegen aan de noordkust van Afrika. In deze uithoek van het Romeinse Rijk groeide hij op in een, wat godsdienst betreft, gebroken gezin. Zijn moeder Monica was een vrome christin, maar zijn vader Patricius was een heiden. Hiermee zitten we al direkt midden in de tijd en het milieu waarin Augustinus leefde en werkte.

Heidense kultuur

Sinds keizer Constantijn de Grote (313) werd de christelijke kerk niet meer vervolgd. In de dagen van Augustinus was het christendom zelfs staatsgodsdienst geworden. De kerk werd door de overheden begunstigd. Niettemin blijkt dat in de vierde eeuw een meerderheid van de bevolking nog altijd heiden was en dat ook de kultuur gestempeld bleef door heidense denkbeelden. De heidense tempels stonden nog open, oosterse religies oefenden nog hun invloed uit en de heidense wijsgeren beheersten nog altijd het onderwijs. Zo heeft ook de jonge Augustinus in zijn jeugd heidense afgodsfeesten bijgewoond, waar hij later over vertelt: "Voor de tempel der Hemelgodin, waar wij haar beeld zagen staan, kwamen wij van alle kanten samengestroomd en terwijl wij stonden waar dat mogelijk was, keken wij met de grootste spanning naar de spelen die vertoond werden. Afwisselend zagen wij aan de ene zijde een stoet met publieke vrouwen, aan de andere zijde de maagdelijke godin; deze laatste werd deemoedig aanbeden, voor de eersten hadden schandelijke handelingen plaats".

Afrika (zie PDF voor kaart 'Het Afrika van Augustinus') 

Het grootste deel van Augustinus' leven speelde zich af in Afrika, destijds een provincie van het Romeinse Rijk. Daar groeide hij op en daarheen reisde hij na zijn bekering om zijn levensbestemming te vinden. Deze provincie gold als de korenschuur van het Romeinse Rijk en veel grootgrondbezitters hadden er hun geld belegd in uitgestrekte landerijen. Het gebied was bezaaid met kleine steden, die in de tijd van Augustinus elk een bisschop hadden. De Afrikaanse kerk telde toen dan ook zo'n vijfhonderd bisdommen! Het natuurlijke middelpunt van dit gebied vormde de grote havenstad Carthago. Als bisschop van Hippo zou Augustinus regelmatig in Carthago komen om zijn plannen te bespreken en uit te voeren. Zo'n zestig van zijn bewaard gebleven preken hield hij in deze wereldstad. Het veel kleinere Hippo, waar Augustinus na zijn bekering in een kloostergemeenschap leefde, was een typisch Romeins provinciestadje. Wel had dit stadje aan de zee een vrij groot achterland waar veel grootgrondbezitters woonden. Hoewel de stadsbevolking in de tijd van Augustinus overwegend christelijk was, waren heel wat aanzienlijken nog altijd heiden. Officieel werd wel steeds sterker tegen de heidense kultus opgetreden, maar zoals we reeds zagen was de kultuur niet gekerstend en bleven de oude heidense feesten en volksvermaken volop in gebruik. Treffend is over deze situatie eens gezegd: "De christenen, zuidelijke, levendige mensen, staken nog tot hun nek in de gewoontes van het heidendom en voelden zich daarin even behaaglijk als in het lauwe water van de heidense badhuizen". In veel van zijn preken waarschuwt Augustinus tegen het theater en de spelen in het amfitheater!

Het beroemdste amfitheater was het Colosseum te Rome. In 80 n. Chr. gereedgekomen kon het zo'n 45.000 toeschouwers bergen. Het werd voor de  gladiatorengevechten gebruikt. Ook kon het voor het nabootsen van zeegevechten met water gevuld worden. Hier, in deze arena, werden gevangenen (soms christenen) voor leeuwen en beren geworpen. Zie PDF voor foto.

Eindtijd Romeinse Rijk

De tijd waarin Augustinus leefde was de eindtijd van het Romeinse Rijk. Het eens zo machtige wereldrijk verkeerde in zijn nadagen en neigde naar de ondergang. Van buiten werd het bedreigd door de opdringende Germaanse volkeren en van binnen nam de bestuurlijke kracht steeds meer af. Het politieke zwaartepunt verplaatste zich meer en meer van het westen naar het oostelijk deel van het rijk. Daar was het door Constatijn de Grote gestichte Constantinopel de belangrijkste stad. Vanuit het provinciestadje Hippo, gelegen in de provincie Afrika, ging Augustinus leiding geven aan de kerk in het westen. In uitvoerige publikaties zet hij de christelijke leer uiteen en schriftelijk geeft hij antwoord op veel vragen van zijn tijd. Zo wordt hij steeds meer de kerkvader van de kerk in het westen.

In 410 werd Rome ingenomen en geplunderd door de Gothen onder leiding van Alarik. Een angstige tijd vol van ondergangsstemmingen brak aan.

Veel christenen vroegen zich af: "Zal met het binnendringen van de Germaanse volkeren op den duur het heidendom weer zegevieren?" Anderen gaven het christendom de schuld van de ondergang van het Romeinse Rijk: de romeinse goden hadden vertoornd hun steun aan het rijk ingetrokken! Het was de kerkvader Augustinus die hierop reageerde. Als antwoord schreef hij zijn beroemde boek "De Civitate Dei" ("De Stad Gods"). Bij het verschijnen van dit boek schreef hij: "In die tijd werd Rome bij een inval der Gothen onder hun koning Alarik door een grote verwoesting te gronde gericht. De verwoesting trachtten de vereerders van de vele valse goden op rekening van de christelijke godsdienst te stellen en zij begonnen de ware God op nog scherper en bitterder wijze dan gewoonlijk te belasteren. Daardoor, in ijver ontbrand voor het huis Gods, begon ik tegen hun lasteringen of dwalingen "De Stad Gods" te schrijven".

Tegen zijn geloofsgenoten merkte hij op: Waarom treuren jullie om de ondergang van het Romeinse Rijk? Het gaat immers om het eeuwige rijk, het rijk Gods. Terwijl aardse rijken komen en gaan, bestuurt God het wereldgebeuren naar Zijn plan.

"De Civitate Dei" zou de basis worden voor heel het denken over de staat in de middeleeuwen.

Toen Augustinus in 430 stierf, werd Hippo door de Vandalen belegerd. Hoewel in Afrika de sporen van zijn werk als bisschop zijn verdwenen, werken zijn gedachten door in de kerkgeschiedenis. In de Reformatie bouwde men weer voort op de door Augustinus onder woorden gebrachte denkbeelden over de genade. Zo reikte de invloed van deze kerkvader heen over de grenzen van het ineenstortende Romeinse Rijk heen.

Ondergang van het Romeinse Rijk

Salvianus, een geestelijke uit Gallië, schrijft over de toestand tijdens de invallen van de Germanen. Hij zegt o.a. dat hij het oneens is met de opvatting van veel van zijn tijdgenoten, die meenden dat God de wereld aan haar lot had overgelaten en dat God niet meer voor de mensen wilde zorgen:

"We horen nu dikwijls zeggen: Indien God voor ons zorgt, waarom staat Hij dan toe dat wij zwakker en in een ellendiger toestand verkeren dan alle andere volken? Waarom staat Hij toe dat onze vijanden ons, nu we christenen zijn, onderwerpen, terwijl we vroeger - toen waren we nog heidenen! - de wereld hebben veroverd? God bemoeit zich niet meer met de wereld.

Maar mijn antwoord hierop is kort en bondig: God laat dit oordeel over ons komen, omdat we het hebben verdiend. Door onze fouten en misdaden hebben we geen recht meer op Gods bescherming. We worden nu gestraft voor het oordeel Gods. Daarom zijn er volken gekomen die stad en land hebben verwoest.

Eerst overspoelden ze hun buurland, namelijk het deel van Germanië dat tot het Romeinse rijk behoorde. Nadat daar vreselijk huis gehouden was, trokken ze verder naar de provincie Belgica, waar ze alles verbrandden. Vervolgens kwamen de rijke landerijen van de losbandige Aquitaniërs aan de beurt, waarna tenslotte alle provincies van Gallië in vlammen opgingen. Ook Italië gaat gebukt onder een menigte rampen: Rome is belegerd, ingenomen en geplunderd. Andere barbaren hebben, na eerst Sardinië en Sicilië vernietigd te hebben, Afrika van het Romeinse rijk losgescheurd".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen