3. Tijd en taal van de Bijbel

Simson droeg de poortdeuren van Gaza tot Hebron of naar een berg in de buurt. Zware klus, het sjouwen van die deuren. Dat is op zich al bijzonder, maar dat hij de deuren over 60 kilometer afstand droeg, dat maakt het nog net even anders. Zulke feiten werpen een ander licht op een Bijbelse geschiedenis. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de vraag: Wat werd er in de tijd van de Bijbel letterlijk met een bepaalde tekst bedoeld?

Om de Bijbel te begrijpen, is het vaak belangrijk iets te weten van die tijd. En van de plaatselijke topografie, flora en fauna en het politieke, culturele en godsdienstige leven van die dagen.

Een voorbeeld. In Johannes 7: 37 staat: En op den laatsten dag, zijnde de grote dag van het feest, stond Jezus en riep, zeggende: Zo iemand dorst, die kome tot Mij en drinke. Waarom heeft de Heere het hier over 'dorst hebben'? Uit het verband van het hoofdstuk blijkt dat het gaat om het Loofhuttenfeest. Dat feest werd altijd gevierd na de lange, droge zomerperiode. Op de laatste dag van het feest werd een 'plengoffer' gebracht. De priester haalde dan water uit de vijver van Siloam, bracht dat naar de tempel en goot het daar voor het altaar uit. De priester verwees dan naar Jesaja 12: En gijlieden zult water scheppen met vreugde uit de fonteinen des heiis (vers 3). En op die dag, aan het eind van een droge periode, met het beeld van de priester voor ogen, roept Jezus: Zo iemand dorst, die kome tot Mij en drinke.

Agrarisch

De tijd waarin de Bijbel werd geschreven, is een totaal andere tijd dan vandaag de dag. Om maar iets te noemen: techniek was er niet of nauwelijks. De tijd van de Bijbel was een agrarische tijd. En dat heeft als gevolg dat veel Bijbelse voorbeelden ontleend zijn aan het landleven. In Jesaja 5 bijvoorbeeld schrijft de profeet over een wijngaard: Nu zal ik mijn Beminde een lied mijns Liefsten zingen van Zijn wijngaard: Mijn Beminde heeft een wijngaard op een vetten heuvel. En Hij heeft dien omtuind en van stenen gezuiverd, en Hij heeft hem beplant met edele wijnstokken; en Hij heeft in deszelfs midden een toren gebouwd en ook een wijnbak daarin uitgehouwen; en Hij heeft verwacht dat hij goede druiven zou voortbrengen, maar hij heeft stinkende druiven voortgebracht.

Om deze tekst goed te begrijpen, is het belangrijk te weten wat wordt bedoeld met een 'vette heuvel', 'omtuinen', het belang van stenen zuiveren en 'edele wijnstokken'.

Een wijngaard werd vaak aangelegd tegen een heuvel. Met een vette heuvel wordt een heuvel met vruchtbare grond bedoeld, zodat de druiven goed kunnen groeien.

Om te voorkomen dat allerlei dieren - of ongewenste personen - de wijngaard binnen kunnen komen, maakte de eigenaar van de wijngaard een muur om de wijngaard: een 'omtuining'. En omdat de grond in Israël vaak bezaaid was met stenen, moest de wijngaardenier de grond eerst van stenen ontdoen. Alleen zo konden de wijnstokken groeien. Want niet voor niets investeerde de wijngaardenier flink in die wijnstokken. Door zo te zorgen voor zijn wijngaard, kon de wijngaardenier een flinke opbrengst verwachten. In het voorbeeld van Jesaja 5 blijft die verwachte oogst uit: het volk Israël bekeert zich niet, ook al heeft de Heere nog zo goed voor het volk gezorgd.

Toen en nu

Om te voorkomen dat bij de uitleg van een tekst misverstanden ontstaan, is het belangrijk iets te weten van de achtergronden en gebruiken. Een bekend voorbeeld van zo'n misverstand betreft het wonder tijdens de bruiloft in Kana. Het grootste wonder zou niet zijn dat de Heere Jezus het water in wijn veranderde. Nee, het grootste wonder was dat de wijn in de vaten bleef. En aldaar waren zes stenen watervaten gesteld, naar de reiniging der Joden, elk houdende twee of drie metreten (Johannes 2: 6). Want die kruiken waren kruiken 'met reten' - kieren dus. Aldus een predikant in de tijd dat er nog nauwelijks opleiding voor predikanten bestond. Dat een metreet een inhoudsmaat van zo'n 40 liter was, daar had die beste man nog nooit van gehoord...

Het voorbeeld van de wijngaard en de metreten laat zien, dat het belangrijk is iets te weten van de achtergrond van een tekst. Er zijn vijf aspecten die de aandacht vragen:

• Topografie

Sommige uitdrukkingen hebben te maken met de topografie van Israël. Om te weten hoe ver Simson liep met de deuren van Gaza, moet je weten waar Gaza en waar Hebron liggen. Een landkaartje achterin veel Bijbels helpt daarbij.

Verder is het belangrijk te beseffen dat Israël in het Midden-Oosten ligt en dus - vooral in de zomer - warm is. Daarom kent het land veel rotsachtige woestijnen. Een deel van het land is kuststrook. En het land heeft twee grote meren en een belangrijke rivier: de Jordaan. Als de discipelen gaan vissen, dan doen zij dat op het Meer van Galilea. Dat meer wordt trouwens ook wel het Meer of de Zee van Tiberias genoemd. Of het Meer van Genezareth.

Israël telt verder veel bergen: Jeruzalem bijvoorbeeld werd op zeven bergen gebouwd. Als de tempelgangers in Psalm 122 'opgaan' naar Gods huis, dan is dat dus in de eerste plaats heel letterlijk bedoeld.

• Flora en fauna

In de Bijbel komen veel dieren en planten voor: leeuwen, beren en andere wilde dieren. In Psalm 80 bijvoorbeeld: Het zwijn uit het woud heeft hem uitgewroet, en het wild des velds heeft hem afgeweid (vers 14). Belangrijk is te onthouden dat voor het Joodse volk veel dieren - zoals een varken - onrein waren (Leviticus 11). Soms is niet bekend om welk dier het gaat, zoals bij de 'leviathan'.

Ook allerlei planten, vruchten en bomen komen met regelmaat in een tekst voor. Zomaar een voorbeeld: Maar Joas, de koning van Israël, zond tot Amazia, den koning van Juda, om te zeggen: De distel die op den Libanon is, zond tot den ceder die op den Libanon is, om te zeggen: Geef uw dochter mijn zoon ter vrouw. Maar het gedierte des velds, dat op den Libanon is, ging voorbij en vertrad den distel (2 Kronieken 25: 18).

• Politieke aspecten

Om een profeet als Jesaja of Habakuk goed te begrijpen, is het belangrijk iets van de toenmalige politieke geschiedenis te weten. Wanneer werd het land Assur machtig? En wie waren de Chaldeeën?

En in Genesis gaat het over Amrafel, de koning van Sínear, Arioch, de koning van Ellasar, Kedor-Laómer, de koning van Elam en Tídeal, de koning van de volken (Genesis 14: 1). Was Abraham bevriend met een serie koningen of wordt hier iets anders bedoeld? Volgens de kanttekeningen gaat het hier niet om 'machtige of grote koningen en monarchen'. Nee, misschien zijn de vier mannen het beste te vergelijken met een soort burgemeesters van die steden. En dat maakt de geschiedenis toch anders.

• Culturele aspecten

In de Bijbel is het de man die leiding geeft in het gezin, de familie of de stam. Ook rechters, 'oudsten', priesters en Levieten zijn allemaal mannen. Dat betekent dat de rol van de vrouwen beperkt is geweest. In ieder geval zijn de vrouwen niet in de geschiedenis terecht gekomen. Wie dat niet weet, kan daar verkeerde conclusies aan verbinden. Vrouwen in de Bijbel zijn geen 'onderdrukte minderheid', maar zij hadden een eigen taak. En daarover is de Bijbel lovend (Spreuken 31).

Wie niet weet hoe het 'losserschap' werkt, vindt het misschien vreemd dat Ruth 'zomaar' aan de voeten van Boaz ging liggen (Ruth 3). Maar in Israël was het gebruikelijk dat, wanneer een vrouw was getrouwd en haar man overleed vóórdat er kinderen waren geboren, de eerste mannelijke bloedverwant - meestal de zwager van de weduwe, maar soms ook een neef of achterneef - met deze vrouw trouwde om zo te zorgen dat ze toch kinderen kreeg. Dit had een hele praktische reden: kinderen zorgden voor de vrouw als ze oud werd! In dit opzicht vervulde Ruth zelf ook de wet: zij zorgde voor Naomi zoals een natuurlijk kind geacht werd te doen.

• Godsdienstige aspecten

Met een autoritje naar de kerk heeft tegenwoordig bijna niemand moeite. Maar in de tijd van de Bijbel was dat heel anders, al was het maar omdat er toen geen auto's waren. De Joden namen het gebod (of verbod) Gedenk den sabbatdag heel letterlijk.

Bovendien hadden Joodse rabbijnen 613 regels opgesteld, waar mensen aan moesten voldoen. Het moet dan ook voor de Joden heel wat zijn geweest, dat de discipelen op de sabbat zomaar aren plukten en aten (Mattheüs 12: 1). Dat was werken en dus verboden.

Het werken op de rustdag is maar een klein voorbeeld van een verschil in godsdienstige cultuur. De kloof tussen de tijd van de Bijbel en die van nu wordt veel groter als het gaat om bijvoorbeeld de tempeldienst. Om iets te begrijpen van de tempeldienst en de vele verwijzingen daarnaar, is het belangrijk iets te weten over de offers die er werden gebracht. Zoals het brandoffer. Het bijzondere aan dat offer is niet dat iets werd verbrand - dat gebeurde bij veel offers - maar dat álles van het offer werd verbrand. De offerdienst wees heen naar Christus, Die als een Lam geslacht zou worden.

Om deze achtergronden beter te begrijpen, is het verstandig hulpmiddelen te gebruiken. De kanttekeningen helpen daar vaak bij, maar ook een Bijbelse encyclopedie of atlas kan veel inzicht geven.

Moeilijke woorden

Niet alleen is het belangrijk te weten wat een Bijbelschrijver voor ogen zag, ook in de vertaling kan soms 'ruis' ontstaan. Uit onderzoek van de Jeugdbond blijkt dat veel jongeren de Statenvertaling moeilijk begrijpen. Van de groep van bijna 500 betrokken jongeren geeft bijvoorbeeld slechts 3 procent aan de Statenvertaling altijd goed te begrijpen. Nog eens veertig procent geeft aan de Statenvertaling meestal goed te begrijpen. Voor 47 procent is de Statenvertaling soms wel, soms niet begrijpelijk. Precies 10 procent vindt de Statenvertaling altijd moeilijk...

Het gaat dan bijvoorbeeld om teksten als: En Jesaja verstout zich, en zegt: Ik ben gevonden van degenen, die Mij niet zochten; Ik ben openbaar geworden dengenen die naar Mij niet vraagden (Romeinen 10: 20). Wat betekent 'verstout'? Of: En zij versloegen zich over Zijn leer, want Zijn woord was met macht (Lukas 4: 32). Wat betekent 'versloegen'?

Om die teksten goed te kunnen begrijpen, is het nodig te weten dat 'verstouten' zoiets betekent als 'dapper zijn' of 'de moed hebben om'. En dat 'versloegen' is afgeleid van 'verslaan', dat in dit geval betekent dat de mensen versteld stonden. Een ander voorbeeld. In de Tien Geboden gaat het over begeren: Gij zult niet begeren uws naasten huis. Het kan wat vreemd overkomen dat het eerst gaat over het huis en pas daarna over de vrouw. En nog iets: het volk van Israël woonde in tenten toen de Heere Zijn geboden gaf. Maar als je weet dat met huis 'huisgezin' wordt bedoeld, wordt al heel veel duidelijk...

De betekenis van die woorden is niet altijd even makkelijk terug te vinden. Een woordenlijst achterin de Bijbel of een gewoon woordenboek wil wel eens helpen. En voor de persoonlijke Bijbelstudie kan het handig zijn een globale indruk te krijgen van de betekenis van een tekst door er soms een andere vertaling op na te slaan, zoals de Engelse King James.

Belangrijker dan een woordenboek, is het gebruik van een goede Bijbelverklaring. De verklaring van Matthew Henry is bijvoorbeeld een vrij goedkope en handige verklaring. De Studiebijbel is een dure uitgave, maar biedt heel veel goede en betrouwbare informatie. En natuurlijk zijn bijbelstudieboekjes ook een goede manier om kennis te maken met de tekst en de inhoud daarvan: de uitleg volgt vaak de tekst, de vragen bieden de mogelijkheid om zelf gericht over de tekst na te denken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen