Zij hebben allen een regel...

Het oorlogsmuseum Yad Vashem te Jeruzalem geeft een aangrijpend beeld van de holocaust. Meer dan zesmiljoen joden kwamen om in de Tweede Wereldoorlog. Aan het verschrikkelijke gebeuren van de jondenvervolging is Yad Vashem een blijvende herinnering. Hier zijn onder andere de dodenboeken waarin de namen van alle omgekomenen vermeld zijn. 

Zij hebben allen een regel gekregen in dit boek 

Wiesje de Lange werd geboren in 1938 in Nijverdal. Op driejarige leeftijd moest ze onderduiken om de jondenvervolging te ontlopen. Zij bracht een bezoek aan Yad Vashem...

We groeten de vergrijsde bibliothecaris altijd een een beetje gegeneerd. De man heeft te veel van onze tranen gezien. hij zegt behulpzaam: "Alle delen zijn aanwezig." Niemand die vandaag zo'n boek opnam op familieleden te zoeken? De letter "P". En de letter "S". Altijd op de onderste van de boekenplanken die ons, als steeds, doen denken aan de barakken, aan opeengestapelde levenden en doden, aan wat men ze heeft aangedaan. De letter "P". En de letter "S". Twee folianten. Er staan in deze studiezaal tafels, keruig, maar we zouden zoveel liever op de grond gaan zitten, op de grond zoals tijdens de shiv'a (zeven dagen rouwen waarbij men volgens de joofde tirus op de grond zit). 

In een belachelijk joods gebaar drukken we onze lippen op 't boek alvorens op te staan, langzaam, plotseling oud en stram. Onze genereatie is nooit jong geweest. De letter "P". We leggen dat zware naslagwerk op tafel, zo bespottelijk schoon en verzorgd. te laat, te laat voor hen bouwen we onze staat...

We laten onze ogen over de bladzijden, wagonladingen mensen vliegen en daar, daar zijn ze al. Hun geboorteplaatsen zo krankzinnig stotend aandoend naast de verdelgingsoorden. Ze kwamen uit de nederlandse gemeenten Holten, Hellendoorn, Rijssen, Hengelo, Zutphen, Oldenzaal, Almelo, Enschede, en stierven... nee, geen eufemismen meer, alleen nog klare taal, te veel leugens tijdens hun leven. Men verdelgden hen zover van die geboorteplaatsen in Sobibor of in Auschwitz. Waar die plaatsen liggen? In Barbarije. 

Enkelen werden elders van hun leven beroofd. Verlost van hun marteling. Oom Emanuël stierf in Bismarckhuette, oom Louïs moest bezweken zijn tijdens een dodenmars. Hij was niet voor de gaskamers. Men had 't zonde gevonden dat werkpaard snel af te maken. In 1944 leefde hij nog en de geallieerden waren in aantocht. Een dodenmars. Zonder voedsel en zonder beschutting voor zijn grote lichaam. "Midden-Europa", zegt 't boek dat alles weet. 

We vinden daar ook de naam van oom Herman die bezweek tijdens diezelfde dodenmars. Zo kort, zo kort, voor de bevrijding. Ergens in Midden-Europa. Ze hebben allen een regel gekregen in dit boek. In plaats van een graf een stukske papier. Oom Abram vond de dood in Sobibor, zijn broer in Gross Rosen, een andere Abram in Flossenburg, enkelen in KdoBobrek, sommigen in "Duitsland", in 1945.

Oh, de ooms waren zo jong en sterk. Ze ledigden de gifbeker tot de laatste druppel en stierven zo langzaam en smartelijk. Wat te zeggen? "Haree Gilbo'a al tal we'al matar...". Bergen van de Gilbo'a dauw nog regen op U? Ze hadden het land moeten herbouwen met ons.

Oom Samuël werd gedood in Auschwitz en Benjamin uit Holten, neef van Louïs, ook op de dodenmars ergens in Midden-Europa. In 1944. De kleine Batja, een nichtje van Bela, werd gedood in Auschwitz.
Opa Daniël voerde men naar Sobibor met zijn vrouw en met zijn dochter Bela. Men liet hem daar werken, zijn gespierde slagersarmen benuttend tot het einde.
Waarna men hem vergassen zou. Nog niet. Nog niet.
Emma en Hartog en Isidoor werden vermoord in Auschwitz en Jacov, de broer van opa Daniël in Sobibor en Jacov Leenaard, drie jaren oud, in Auschwitz met Leon en met Mozes en met Rachel, en met Saartje en met... En Lena, tante Lena vergaste men in Sobibor. 

Oom Andries bezweek "in Duitsland" toen 't al '45 was. Zou hij zijn bevrijd door de geallieerden, althans ogenblikken van vreugde hebben gevoeld voordat zijn uitgeputte lichaam hem in de steek moest laten? 
Oom Benjamin liet men de onmenselijke dood sterven in Auschwitz, zijn dochter een jaar later, want ze was jong en kon langer mee. 

We slaan ook het tweede boek open. De letter "S". Oma Louïse zal hier zijn met opa Jacov en hun dochter die Batja Schoontje heette. Als kind vonden we dat zo een rare naam. Schoontje... hier in Israël heten de meisjes Jaffa (de schone). Batja Jaffa, Schone Dochter van G'd.

Oma Louïse en opa Jacov doodde men tezamen in Sobibor op 14 mei 1943. De veel jongeren Schone Dochter C'ds hield het langer uit. Twee maanden langer. Met oma Louïse vermoordde men haar zuster, haar broers, opa's broers. Zelfs een heel klein meisje geboren in ons geboortejaar. Ze draagt dezelfde naam: Louïse S.

Twee boeken liggen nu open voor ons. Ze hoorden toch bij elkaar tijdens hun leven. Hoe nu dan niet in de dood.

Opa Daniël werd niet ter dood gebracht met zijn vrouw en dochter. Twee maanden eerder sloeg men hem naar zijn einde. Daniël, opa Daniël. Men beëindigde zijn leven in Sobibor. Het was lente, 21 mei 1943. Niet een enkele vruchtboom bloeide daar tussen de verwording. 
Oma Miriam, zij stierf niet onderweg zoals we hoopten. Zij bereikte levend het gas van Sobibor. Waar men haar ombracht samen met haar dochter. Bela...
Miriam en Bela werden vermoord in Sobibor op één en dezelfde gruwzamen dag, men schreef 1 6 juli 1943.

Wiesje de Lange, uit: Een tocht voor Trinie

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen