1. Wat is rouw?

"Rouw is: je hele leven, verleden, heden en toekomst, leren bekijken vanuitje nieuwe situatie." (Edith Schouten, p.22)

Het is goed om te bezien hoe in de Bijbel wordt gesproken over rouw. Hoe stonden bijbelheiligen als Job en David in hun rouw tegenover God? Welke plaats gaven zij het leed in hun leven? En wat deden zij met de vraag naar het "waarom"?

Rouw in de Bijbel

Jacob bijvoorbeeld roept het uit, als hij toestemming geeft om Benjamin mee te laten gaan naar Egypte: "En mij aangaande, als ik van kinderen beroofd ben, zo ben ik beroofd" (Gen. 43: 14). "Beroofd zijn" komt oorspronkelijk van hetzelfde woord als ons woord "rouw", en het duidt iets aan van de pijn die gepaard gaat met het loslaten van een geliefde. Het is alsof Jacob wil zeggen: "Als het dan zo moet zijn dat mijn kinderen achterblijven, de wil van de Heere geschiede. Aan Hem laat ik de uitkomst over."

Jacob was niet de eerste die in rouw gedompeld werd. Rouw als gevolg van verlies is in de wereld gekomen na de zondeval. God had de dood aangekondigd als straf op de zonde: ".. .want stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren" (Gen. 3: 19). Adam en Eva kregen met rouw te maken toen Kaïn Abel doodsloeg. Toen zij daarna opnieuw een zoon kregen, noemde Eva hem Seth, "want", zei ze, "God heeft mij een andere zoon gegeven in plaats van Abel" (Gen. 4: 25).

In het boek Job zien we de worsteling met de waarom-vraag. Jobs vrienden zitten eerst zeven dagen zwijgend bij hem. Daarna zoeken zij de oorzaak van het leed dat Job overkomt bij Job zelf. Maar Job zegt dat hij onschuldig is. Zelf leert hij aanvaarden dat hij op de waarom-vraag geen antwoord krijgt van de Heere. God laat hem zien dat Hij God is, Die de hemel en de aarde gemaakt heeft, en Die aan Zijn schepsel geen verantwoording schuldig is.

Eli's antwoord op Gods aankondiging van de straf op de zonden van hem en zijn zonen luidt: "Hij is de Heere, Hij doe wat goed is in Zijn ogen" (1 Sam. 3: 18). Dat zegt hij terwijl de dood van hem en zijn zonen voorzegd wordt. Toch geeft hij alles in Gods hand.

Iemand die ook wist wat rouw betekent, was koning David. Overigens was zijn verdriet na de dood van zijn eerste kind bij Bathseba anders gekleurd dan dat na het verlies van Absalom. Van het kind van Bathseba zei hij: "Maar nu is het dood, waarom zou ik nu vasten? Zal ik hem nog kunnen wederhalen? Ik zal wel tot hem gaan, maar hij zal tot mij niet wederkomen" (2 Sam. 12: 23). Hij bedoelde: ik zal hem in de hemel terugzien. Maar zijn antwoord op het bericht van de dood van Absalom luidde anders. Het is heel goed mogelijk dat hij vreesde dat Absalom verloren was. "Toen werd de koning zeer be-roerd, en ging op naar de opperzaal der poort, en weende; en in zijn gaan zeide hij alzo: "Mijn zoon Absalom, mijn zoon, mijn zoon Absalom! Och, dat ik, ik voor u gestorven ware, Absalom, mijn zoon, mijn zoon!" (2 Sam. 18: 33).

Na het sterven van Lazarus was ook de Heere Jezus Zelf bedroefd: "Jezus dan, als Hij haar zag wenen, werd zeer bewogen in de geest, en ontroerde Zichzelven (namelijk door medelijden en droefheid); en zeide: "Waar hebt gij hem gelegd?" Zij zeiden tot Hem: "Heere, kom en zie het". Jezus weende. De Joden dan zeiden: "Ziet, hoe lief Hij hem had!" En sommigen uit hen zeiden: "Kon Hij, die de ogen des blinden geopend heeft, niet maken, dat ook deze niet gestorven ware?" Jezus dan, wederom in Zichzelven

Jezus dan, wederom in Zichzelven zeer bewogen zijnde, kwam tot het graf; en het was een spelonk, en een steen was daarop gelegd." (Joh. 11: 33-38).

Als laatste voorbeeld wordt hier genoemd de rouw van de vrouwen bij het graf van Jezus. Zij hadden verdriet vanwege het verlies van hun Meester, van Wie zij geloofden dat Hij de Messias was. Voor hen was er de heerlijkste troost die denkbaar is: "Wat zoekt gij de Levende bij de doden? Hij is hier niet, maar Hij is opgestaan" (Lukas 24: 5,6).

Het rouwen

Het is geen overbodige luxe om aandacht te vragen voor het proces van verliesverwerking dat een nabestaande moet meemaken. Het verlies van een geliefde kan namelijk leiden tot depressiviteit, toename van het gebruik van medicijnen en alcohol, en een afname van de lichamelijke en psychische afweer. Dat laatste kan betekenen dat mensen ten gevolge van een verlies eerder overlijden, of de neiging krijgen om zelfmoord te plegen. Kortom, iemand verliezen kan zijn weerslag hebben op zowel de lichamelijke als de psychische gezondheid.

Ondanks dat is rouw, het verwerken van een verlies, een noodzakelijk proces om tot aanvaarding te kunnen komen van de situatie die na het verlies van een geliefde is ontstaan. Rouw en verdriet maken het namelijk mogelijk om "los te laten". In die zin is rouw op zichzelf dus een normaal verschijnsel.

Dat neemt echter niet weg dat bij een rouwproces steun van de omgeving heel belangrijk is. Die steun is nodig om tot een goede verwerking te kunnen komen. En deze wetenschap vormt de tweede reden om aandacht te vragen voor rouw.

Wat is tijdens een rouwproces belangrijk om zich uiteindelijk te leren aanpassen aan de situatie die na het verlies van een geliefde is ontstaan? Vier aspecten komen aan de orde.

* De realiteit van het verlies aanvaarden

Verbijstering en ongeloof kunnen de reactie zijn nadat de slag geslagen is: "Het kan niet waar zijn!". Er kan zelfs sprake zijn van een soort verdoving, waardoor het niet goed doordringt wat er eigenlijk gebeurd is.

Gevoelens van woede, opstand en agressie kunnen boven komen, en soms ook tegenover God geuit worden. Vaak zijn er heftige pogingen van de kant van de nabestaande om de band met de dierbare dode vast te houden of te herstellen. Zo schrijft een weduwe: "Op de eerste plaats mis je zo pijnlijk, tot op het bot, de lijfelijke aanwezigheid van de ander. (...) En op de tweede plaats ervaar je het als een vreselijk tekort van jezelf dat je dat alles niet eens meer in je fantasie kunt oproepen." (Joke Forceville, p.9) Deze vormen van protest zijn vaak de enige manier waarop geest en lichaam van de nabestaande kunnen reageren om de emotionele pijn na het verlies binnen draaglijke grenzen te houden.

• De pijn van het verlies aanvaarden

"Twee maanden geleden... Het moet zijn dat iemand het vriesvak van mijn verdoving heeft geopend. (...) Ik ervaar dat ik uit mijn wezenloosheid smelt; dat ik langzaam tot bewustzijn ontdooi. Dat blijkt een afschuwelijke ervaring te zijn, want verwonding door bevriezen is uitermate pijnlijk." (Joke Forceville, p.20).

Iemand verliezen doet (meestal) pijn. Mensen kunnen daarop verschillend reageren: met opstand, wrok, bitterheid, kwijnen, of - op z'n stoicijns - met berusting. Vragen die boven kunnen komen zijn: waarom laat God dit gebeuren? God is toch liefde?

Waar leef ik eigenlijk nog voor? Wat heeft het allemaal nog voor zin? Men kan daarnaast last hebben van allerlei lichamelijke verschijnselen, zoals spijsverteringsstoornissen, verlies van eetlust, een brok in de keel, diep zuchten, een gevoel van algemene zwakte, energieverlies en lichamelijke uitputting. Sommige rouwenden zijn prikkelbaar en rusteloos.

Mensen kunnen ook reageren met verdriet. In verdriet hebben zit iets van disharmonie, van niet-in-overeenstemming-zijn met het doel (van Gods volmaakte schepping). Men ziet het leed onder ogen en men voelt de pijn. Als men aandachtig kijkt naar mensen die een rouwproces meemaken, dan blijkt dat daarin verdriet of verdrietig-zijn een duidelijke functie heeft. Die functie is om de betrokkene te bevrijden" van sommige van de banden met de verloren persoon. Anders gezegd: verdriet maakt het mogelijk om "los te laten". Dat is een uiterst pijnlijke en moeilijke taak, maar ook een noodzakelijke taak. Het uiten van verdrietige emoties lucht op. Er kan en mag met anderen over gesproken worden; dat voorkomt dat men in zichzelf gekeerd raakt. Bovenal kunnen we met onze gedachten, vragen en moeiten naar God toe: Hij aanschouwt de moeite en het verdriet, opdat men het in Zijn hand geve, (Psalm 10: 14). Dat was wat Job uiteindelijk had geleerd!

• Het zich aanpassen aan een omgeving waarin degene die overleden is ontbreekt

Een dochter zei tegen haar moeder, een poos nadat haar vader overleden was: "Ik vind het fijn dat wij samen kunnen lachen mam, want dat durf ik niet zo goed bij mijn vrienden en vriendinnen. Die denken dat alles over is als je lacht en doen dan net alsof je er over heen bent. Ze denken ook wel eens, dat je hard en onverschillig bent als je pret hebt. Vind jij ook dat verdriet net een legpuzzel is? Iedere dag een ander stukje, totdat je leven weer een plaatje is. Daar hoort plezier hebben ook bij! Anderen denken dat je op elk moment doordrongen bent van je volledige gemis. Zo is het niet, het werkt heel anders, meer stukje-bij-beetje. Maar het kost wel tijd op deze manier!"

En het kost ook energie. Iemand die rouwt is heel actief bezig met allerlei herinneringen die spontaan opkomen. Daardoor groeit het besef van wat het verlies concreet betekent in het leven van elke dag.

Dat deze activiteit weieens tranen kost is niet verwonderlijk. Maar het is ook goed. Huilen kan namelijk enorm opluchten. Het kan ertoe bijdragen dat men niet blijft steken in het rouwproces, en dus niet verder komt in de verwerking van het verlies. Het kan overigens goed zijn om na een dergelijke uiting van emoties voor afleiding te zorgen. Dat helpt om op bepaalde momenten actief met anderen te blijven omgaan. En dat kan er weer toe bijdragen dat men positief naar zichzelf blijft kijken, al is er heel wat verloren.

• Het terugnemen van emotionele energie en die herinvesteren in een andere relatie

Of, zoals een weduwnaar verwoordde: "Zoals je het gemis je bij partjes eigen maakt, zo ga je je ook bij partjes richten op wat je wel hebt en wel kunt." Na verloop van tijd (hoeveel is afhankelijk van de persoon en zijn omstandigheden; er kunnen maanden, soms jaren overheen gaan) begint een rouwende zijn energie en interesse opnieuw naar de buitenwereld te richten. Het intense bezigzijn met de verloren dierbare begint te verminderen. De herinneringen beginnen te vervagen; ze zijn niet zo pijnlijk of intens meer. Er komt meer ruimte voor positieve of dierbare herinneringen en deze worden een belangrijk deel van het leven van dan af aan. Bovendien begint men vaak nieuwe activiteiten.

Hoe iemand het verlies van een geliefde verwerkt en hoe lang hij of zij daar over doet, is afhankelijk van veel factoren. Het type verwantschap lijkt het meest bepalend voor de aard van de aanpassing na het verlies. Dat wil zeggen dat een verlies meestal moeilijker te verwerken is naarmate degene die ons ontviel ons meer lief was. Zo zal het verlies van een broer of zus vaak meer pijn doen dan dat van een opa of oma bijvoorbeeld. In het algemeen lijkt het overlijden van kinderen moeilijk te verwerken voor ouders, en vooral voor moeders.

Daarnaast lijkt ook het moment van het verlies van belang: het maakt verschil of je je ouders verliest als je 10 of 30 jaar bent, of je ze tegelijk verliest of niet. De verwerking wordt ook moeilijker als het verlies onverwacht kwam, of als er geen zekerheid is over het tijdstip en de plaats van het overlijden.

Het is al naar voren gekomen dat steun van de omgeving heel belangrijk is om een verlies goed te kunnen verwerken.

Een goed voorbeeld daarbij is het gezin. Het is heel goed voor de verwerking als gezinsleden het verlies van een familie- of gezinslid samen (en met anderen) kunnen opvangen. Als kinderen verlieservaringen niet goed leren verwerken in het gezin, kunnen ze later in moeilijkheden komen als er sprake is van een verlies.

Er is nog een aspect, wat tot nu toe nog niet aan de orde is gekomen, maar wat wel belangrijk is om te bespreken. Er is vaak sprake van een mengeling van gevoelens na het sterven van een geliefde. \ Niet alleen van positieve, \ maar ook van negatieve, en \ bovendien kunnen er schuld- \ gevoelens zijn. Het is goed als \ er na het sterven ook ruimte \ komt voor negatieve gevoelens. \ Mensen hebben immers ook \ minder fijne eigenschappen, en \ het is dan ook niet reëel om na \ het sterven te doen alsof er nooit \ een wolkje aan de lucht is geweest. Voor de een zal dit in geringe mate spelen, voor een ander zal dit misschien een levens- grote worsteling betekenen, bijvoorbeeld omdat het huwelijk niet was zoals het zou moeten zijn. Er kan zelfs sprake zijn van een zekere mate van opluchting na een verlies. Het is goed als er achteraf vergeven kan worden en God om vergeving kan worden gevraagd voor dingen die je verkeerd deed. Er kunnen ove- rigens ook schuldgevoelens ontstaan als men na verloop van tijd weer plezier begint te krijgen in bepaalde dingen, of zelfs maar een zekere gewenning ervaart. Zo schrijft Joke Forceville: "Het is onvoorstelbaar: alweer ruim een half jaar ben ik alleen. Ik durf het bijna niet op papier te zetten, langzaamaan wordt een beetje gewenning merkbaar. (...) Waarom heb ik toch een gevoel van verraad over me, als ik het woord gewenning in de mond neem? Kan het wel anders? Moet het ook wel anders? Een mens leeft nu eenmaal door, zelfs als zijn liefste hem ontvalt" (p.29).

Rouw, verdriet en troost

Deze verwerking kan persoonlijk worden gebruikt, maar ook als verwerkingsvorn op de verenigingsavond.

1. Schrijf op wat je het moeilijkste zou vinden om te verliezen.

a. ...................

b. ...................

c. ...................

2. Wat is volgens jouw het verschil tussen het woord "moeiten" en het woord "verdriet"

3. Geef enkele voorbeelden uit de Bijbel van mensen die veel verdriet in hun leven hebben gehad. Hoe gingen zij met dit verdriet om?

4. Geef Ps. 10: 14 in eigen woorden weer.

5. a. Hoe zou je getroost kunnen worden wanneer je groot verdriet in je leven hebt?

b. Hoe zou je anderen kunnen troosten die groot verdriet in hun leven hebben?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen