8. Oorlog en vrede in bijbels licht

Wanneer we het woord "vrede" horen, maken we in gedachten vaak direkt een sprong naar het begrip "oorlog". Vrede en oorlog zijn voor ons gevoel begrippen die erg veel met elkaar te maken hebben. Vaak beseffen we niet dat we, zo denkend, tekort doen aan de diepste betekenis van beide woorden.

Vrede is meer dan een begrip dat staat voor het afwezig zijn van stoornissen en het aanwezig zijn van rust. Een situatie waarin er geen strijd of oorlog is tussen verschillende mensen, groepen mensen of landen.

Oorlog wordt in de dagelijkse omgang gezien als een fase in de geschiedenis, waarin geweld of strijd oplaait tussen verschillende groepen mensen, volken of landen. Bovenstaande omschrijvingen zijn algemeen bekend. Maar in het kader van deze schets is een bredere bezinning vanuit Gods Woord noodzakelijk.

Vrede

Vrede is in de Bijbel niet een zaak die in de eerste plaats horizontaal, dus tussen mensen onderling, bekeken dient te worden. Gods Woord houdt ons eerst de vertikale lijn voor: de lijn tussen God en mensen. Pas wanneer de verhouding tussen God en mensen goed is kan er de ware vrede gevonden worden. Dit is een vrede die voortkomt uit het werk van de Vredevorst. Deze vrede zal ook zijn uitstraling hebben naar de verhouding tussen mensen onderling. Iedere andere vorm van vrede zal slechts een schijn-vrede zijn, een kunstmatige vrede. Zo'n vrede slaat bij het minste of geringste om in oorlog. Niet voor niets horen we in onze tijd spreken over "gewapende vrede" of "koude oorlog".

Oorlog

Ook het begrip "oorlog" wordt niet gedekt door de bovenstaande omschrijving. Oorlog is meer dan het afwezig zijn van rust en vrede tussen mensen onderling. Net zoals bij het begrip "vrede", komt het ook bij het begrip "oorlog" aan op de persoonlijke verhouding met God. Wie kan zeggen dat zijn leven niet op gespannen voet staat met datgene wat de Heere van ons vraagt? De oorlog in horizontale zin is al verschrikkelijk. Het menselijk vernuft heeft de meest wrede wapens ontwikkeld. Wanneer men over veel wapens, manschappen en kennis beschikt kan men een oorlog winnen.

De oorlog in vertikale richting is echter nog veel ingrijpender. Dat is een oorlog tegen God. De uitkomst van deze oorlog staat bij voorbaat vast: in deze strijd kan de mens niet anders dan voor eeuwig verloren gaan.

Vrede: een veelomvattend woord

Het woord "vrede" is een veelomvattend woord. Dat is niet alleen in onze tijd zo, dat was vroeger ook het geval. De Grieken gebruikten de term "eirènè". Ze bedoelden daarmee de afwezigheid van oorlog.

In het Nieuwe Testament heeft dit woord echter een bredere betekenis. Met dit woord wordt een toestand van vrede aangeduid, gegrond op liefde, rust en orde. Tijdens de vrede gaat alles naar het bevel van God. "Want God is geen God van verwarring, maar van vrede" (1 Kor. 14:33). Uit dezelfde periode stamt het latijnse woord "pax". De Romeinen gebruikten dit woord om een rechtsverhouding tussen twee partijen aan te duiden, waardoor zij voor elkaar geen bron van verstoring of bedreiging vormden. De woorden "pacificatie" en "pacificeren" zijn van deze latijnse term afgeleid. Letterlijk hebben ze de betekenis van "tot vrede brengen".

Naast deze positieve betekenis heeft het woord "pax" ook een negatieve klank. Dan duidt dit woord op de vrede die er was voor de omringende volken onder het Romeinse oppergezag. De zwakste moest zich voegen naar de wil van de sterkste. Deze volken mochten delen in de "pax romana". Dit betekent kortweg dat ze de romeinse regels en voorschriften moesten aksepteren en naleven. In feite betekent het woord "pax" in "pax-romana" dus "tot onderwerping brengen".

De vrede waarover Jezus spreekt in het Nieuwe Testament is van een geheel andere aard. Deze betekenis sluit nauw aan bij het Oude Testament. Daar wordt gesproken van "Shalom" of "Sjaloom". Dit woord betekent "volkomen maken, heel maken". Een toestand van heelheid, van gaafheid. Het bepaalt niet alleen het uiterlijk, maar ook het innerlijk. Heel het bestaan wordt door deze vrede gedragen. Dit blijkt duidelijk, wanneer we nagaan in welk verband het woord vrede in het Oude Testament wordt gebruikt.

Hoe spreekt het Oude Testament over vrede?

Vrede is in het hebreeuws "Sjaloom". Sjaloom komt van het werkwoord sjalam dat de volgende betekenissen heeft: ongedeerd zijn, gezond zijn, in gelukkige konditie verkeren. Sjaloom betekent dus "wel-zijn". In het Oude Testament wordt het woord sjaloom in verschillende betekenissen gebruikt:

• Dit woord wordt gebruikt als welkomsgroet. Richt. 19:20: 'Toen zeide de oude man: Vrede zij u...".

• In Ex. 4:18 wordt Sjaloom gebruikt als afscheidsgroet: "Jethro dan zeide tot Mozes: Ga in vrede".

• In Ex. 18:23 heeft Sjaloom de betekenis van tevredenheid, voldaanheid: "... zo zal ook al dit volk in vrede aan zijn plaats komen".

• David zegt in Ps. 4:9: "Ik zal in vrede tezamen nederliggen en slapen; want Gij, o HEERE, alleen zult mij doen zeker wonen". Hier wordt sjaloom gebruikt in de betekenis van gerustheid, gegrond op het vertrouwen in God.

• Sjaloom kan ook voorspoed betekenen (Ps. 73:3). "Maar de goddelozen hebben geen vrede, zegt de HEERE" (Jes. 48:22).

• In 1 Samuël 7:14 komen we het woord sjaloom tegen in de betekenis van het tegenovergestelde van oorlog. Deze betekenis komt ook in Pred. 3:8 naar voren. Hier zien we het begrip vrede zoals dat in onze tijd ook veel gebruikt wordt.

• Sjaloom wordt ook gebruikt om de gelukstoestand van een gemeenschap aan te duiden. We lezen over de vrede van een tent (familie) in Job 5:24: "En gij zult bevinden dat uw tent in vrede is". Ps. 122:6 spreekt over de vrede van een stad en in Lev. 26:6 wordt het volk Israël vrede beloofd in het land Kanaän, wanneer het Gods verbond zal houden.

In Psalm 85 wordt de diepere betekenis van het woord vrede gebruikt. Hier bidt de dichter om een voortdurende zegen. Vanaf het achtste vers lezen we:

"Toon ons Uw goedertierenheid, o HEERE, en geef ons Uw heil. Ik zal horen wat God de HEERE spreken zal; want Hij zal tot Zijn volk en tot Zijn gunstgenoten van vrede spreken; maar dat zij niet weder tot dwaasheid keren. Zekerlijk, Zijn heil is nabij degenen die Hem vrezen, opdat in ons land eer wone. De goedertierenheid en waarheid zullen elkaar ontmoeten, de gerechtigheid en vrede zullen elkaar kussen. De waarheid zal uit de aarde spruiten, en gerechtigheid zal van de hemel nederzien. Ook zal de HEERE het goede geven, en ons land zal zijn vrucht geven".

In de verzen 1 tot 7 heeft de dichter zijn gebed tot God opgezonden. God belooft dat Hij tot Zijn volk en tot Zijn gunstgenoten van vrede zal spreken! De dichter twijfelt er niet aan dat binnenkort alles weer goed zal zijn. Het volk is teruggekeerd van hun ballingschap in Babel en zucht nog onder verschillende tekenen van Gods misnoegen. Maar de Heere zal alles weer goed maken.

De dichter ziet hier op de komst van de Messias in het vlees. Alhoewel hij zelf de tijd van Zijn komst niet heeft meegemaakt, wist hij zeker dat Gods heil nabij was.

Vrede wordt in Psalm 85 beschreven als een volheid van geestelijke en tijdelijke zegeningen. Vrede is de harmonie tussen God en mens, maar ook tussen mensen onderling en tussen mens en natuur. Goedertierenheid en waarheid, gerechtigheid en vrede worden in deze psalm naast elkaar genoemd. De vrede is een vrucht van de gerechtigheid. "En het werk der gerechtigheid zal vrede zijn" Jes. 32:17.

God had met het volk Israël een verbond gemaakt. Wanneer het volk dit verbond houdt, zal de Heere vrede geven (Lev. 26:6). Maar wanneer het volk het verbond verbreekt, mogen de profeten geen vrede verkondigen. In de tijd van Jeremía en Ezechiël ontstaat er een konflikt tussen de ware en de valse profeten over het begrip "sjaloom". De valse profeten verkondigen namelijk vrede, terwijl Israël het verbond met God verbroken had (Jer. 16:5 e.v.). Jeremía en Ezechiël verkondigen echter dat er geen vrede is. God neemt de vrede weg. Israël heeft het oordeel verdiend. Toch spreken deze profeten van vrede, maar dan wel van een vrede die na het gericht komt (Jer. 9:11). Vrede kan alleen samengaan met recht. Als het recht struikelt, als weduwen en wezen verdrukt worden, kan er geen sprake zijn van sjaloom.

Het begrip vrede bereikt haar hoogtepunt in de verwachting van het komende vrederijk. Eens zal de Messias als Vredevorst heersen. Aan deze vrede zal geen einde komen (Jes. 9:5-6; Jes. 11:1-10). Op de nieuwe aarde zal er een volmaakte vrede zijn. Harmonie tussen God en mens, tussen mens en mens en tussen mens en natuur. Jesaja profeteert hiervan: "... de wolf zal met het lam verkeren ... En een zoogkind zal zich vermaken over het hol van een adder ... Men zal nergens leed doen ... De aarde zal vol kennis des HEEREN zijn ... De heidenen zullen vragen naar de wortel van Isaï ... En Zijn rust zal heerlijk zijn". Deze vrede is verworven door de lijdende Knecht des HEEREN, de Heere Jezus. "De straf, die ons de vrede (sjaloom) aanbrengt, was op Hem".

Hoe spreekt het Nieuwe Testament over vrede?

Wanneer we in het Nieuwe Testament lezen over vrede, zouden we kunnen onderscheiden tussen uiterlijke en innerlijke vrede. Alhoewel deze twee niet helemaal van elkaar zijn los te maken, zijn er verschillende plaatsen in het Nieuwe Testament waar sterk de nadruk gelegd wordt op de uiterlijke vrede, dus de vrede tussen mensen onderling. 

• Rom. 12:18: "Indien het mogelijk is, zoveel in u is, houdt vrede met alle mensen". 

• 1 Kor. 7:15: "Maar indien de ongelovige scheidt, dat hij scheide; de broeder of de zuster wordt in zodanige gevallen niet dienstbaar gemaakt; maar God heeft ons tot vrede geroepen". 

• Hand. 7:26: "En de volgende dag werd hij (Mozes) van hen gezien, daar zij vochten; en hij drong hen tot vrede, zeggende: Mannen, gij zijt broeders; waarom doet gij elkander ongelijk?"

In Éfeze 2:17 lezen we: "En komende, heeft Hij door het Evangelie vrede verkondigd u die verre waart en dien die nabij waren". Het Evangelie is een boodschap van gerechtigheid, blijdschap en vrede. De Heere Jezus spreekt de vreedzamen zalig (Matth. 5:9). Paulus draagt de Hebreën op: "Jaagt de vrede na met allen" (Hebr. 12:14). Aan de Thessalonicenzen schrijft hij: "Zijt vreedzaam onder elkander" (1 Thess. 5:13b).

Van zichzelf is de mens niet vredelievend. De mens is geneigd om God en zijn naaste te haten. Sinds de zondeval in het paradijs leeft de mens zonder vrede. God heeft echter Zijn Zoon op deze wereld gezonden, opdat mensen weer in vrede met God kunnen leven. Op verschillende plaatsen lezen we over deze innerlijke vrede:

• Rom. 5:1: "Wij dan, gerechtvaardigd zijnde uit het geloof, hebben vrede bij God, door onze Heere Jezus Christus". 

• Joh. 14:27: "Vrede laat Ik u, Mijn vrede geef Ik u; niet gelijkerwijs de wereld hem geeft, geef Ik hem u".

• Kol. 1:20: "En dat Hij, door Hem vrede gemaakt hebbende door het bloed Zijns kruises ...".

• Ef. 2:13 en 14: "Maar nu in Christus Jezus, zijt gij, die eertijds verre waart, nabij geworden door het bloed van Christus. Want Hij is onze vrede ...".

Duidelijk wordt telkens de lijn getrokken naar de Vredevorst. Zonder de Heere Jezus kan er geen sprake zijn van ware vrede. Door Hem is het voor de mens weer mogelijk om in vrede met God te leven. Paulus zegt: "En de vrede Gods, die alle verstand te boven gaat, zal uw harten en uw zinnen bewaren in Christus Jezus" (Filip. 4:7).

Gods grote gave van de eindtijd is, dat God de vrede voltooien zal. De boodschap die in deze wereld klinkt, wordt daarom ook "Evangelie des vredes" genoemd (Ef. 6:15); Hand. 10:36; Ef. 2:17). De vrede die Christus brengt, komt voort uit de verzoening die Hij door Zijn offer tot stand heeft gebracht. Dat is de vrede, waarvan de engelen in de kerstnacht hebben gezongen. Dat is de boodschap van vrede.

Deze vrede kwam echter tot stand in een weg van strijd. Christus heeft de satan, de zonde en de dood overwonnen. Zijn discipelen zullen dan ook ervaren dat er op deze wereld vrede-verstoorders zijn. 'Ik zend u als schapen in het midden der wolven". De vrede die Christus brengt roept weerstand op. "Meent niet, dat Ik gekomen ben om vrede te brengen op de aarde; Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard" (Matth. 10:34). Wil Jezus dan oorlog? Zoekt Hij tweedracht?

Nee, integendeel. Maar de mensen zijn van Zijn vrede niet gediend. Ze verzetten zich tegen Hem. Christus wist dat. Daarom spreekt Hij er met Zijn discipelen over, opdat zij niet al te verbaasd zullen zijn wanneer zij zoveel haat en tegenstand ontmoeten. De uiteindelijke vrede ligt in de overwinning van de tegenstanders.

De vrede met God door Jezus Christus krijgt zijn beslag in de harten van mensen, door de werking van de Heilige Geest. Deze vrede omvat het gehele leven. Dit is een vrede mét God, als geschenk ván God, gewerkt dóór God!

"Barmhartigheid en vrede worde u geschonken of rijkelijk vermenigvuldigd van God de Vader en Jezus Christus de Heere, in de gemeenschap des Heiligen Geestes".

Oorlog in bijbels licht

De geschiedenis van de mensheid is een geschiedenis van oorlogen en geruchten van oorlogen. Vanaf het moment dat Adam en Eva uit het paradijs verdreven werden, is er strijd en oorlog in het leven van de mens gekomen. Met de keus voor de zonde, koos de mens ook voor oorlogen, voor de dood. Dat oorlogen in het verlengde liggen van de zonde van de mens, zien we duidelijk om ons heen. De macht van de zonde komt niet alleen openbaar in oorlogen, maar ook in het gedrag van mensen tijdens een oorlog. De Bijbel toont ons het direkte verband tussen zonde en oorlog.

Zonde en oorlog

De profeet Jesaja ziet de oorlog als de slaande hand van God. God laat de oorlog toe, omdat die door de zonde van het volk is opgeroepen. De mens is dus schuldig aan het feit dat er oorlogen zijn. In Jer. 2:19 lezen we: "Uw boosheid zal u kastijden en uw afkeringen zullen u straffen; weet dan en zie, dat het kwaad en bitter is dat gij den HEERE uw God verlaat, en Mijn vreze niet bij u is, spreekt de Heere, de HEERE der heirscharen". Hieruit blijkt duidelijk dat het kwaad zichzelf zal straffen.

Oorlogen des Heeren

In het Oude Testament kunnen we lezen over oorlogen, die gevoerd werden door het volk Israël. Sommige oorlogen werden omschreven als "oorlogen des Heeren". Wanneer Israël het beloofde land binnentrekt, lezen we: "En zij verbanden alles wat in de stad was, van den man tot de vrouw toe, van het kind tot den oude, en tot den os en het kleinvee, en den ezel, door de scherpte des zwaards" (Joz. 6:21). Op het eerste gezicht is dit een gebeurtenis geweest die gepaard ging met afschuwelijke wreedheid. Hier is toch eigenlijk sprake van een vemietigingsoorlog?

In deze oorlogen gaat het niet over wat het volk Israël doet en over de vraag hoe zij de oorlog voerden, maar het gaat hier in eerste instantie over het werk van de Heere. God verlost Zijn verbondsvolk Israël. Hij gaat voorop in de strijd. Hij geeft de soldaten moed door het verrichten van wonderen en door het leggen van hevige schrik op de tegenstanders. Deze oorlogen komen dus niet voort uit de aggressieve wil van de mens, maar staan in direkt verband met de weg, die de HEERE met Zijn volk Israël ging.

Bovendien mogen de volgende zaken daarbij beslist niet worden vergeten:

• Volgens Gen. 15:16 moest de maat van de ongerechtigheden van de Amorieten eerst vol zijn, voordat de intocht kon plaatsvinden. De intocht van Israël in het beloofde land viel samen met het gericht dat de Heere over de Kanaänieten voltrok.

• De oorlogen van Israël staan altijd in nauw verband met de heilsgeschiedenis van de kerk. Binnen het grote geheel van de wereldgeschiedenis zorgt de Heere ervoor dat het volk Israël een stukje grond ontvangt, waar de Messias straks geboren zal worden.

• Vanuit dat licht is het duidelijk dat het hier om een geheel anderssoortige oorlog gaat. In feite was de strijd van het volk Israël een strijd van Davids grote Zoon, die uit dit volk voort zou komen. Op de achtergrond van de oorlogen van het volk Israël zien we strijd tussen het rijk van de duisternis en het koninkrijk van God.

Rechtvaardige oorlogen?

De vraag kan opkomen of de Bijbel van rechtvaardige oorlogen spreekt. Laten we hierbij bedenken dat een oorlog om een rechtvaardige zaak gevoerd kan worden. Toch is ook de achtergrond van deze oorlogen de gebrokenheid van het menselijk bestaan.

Volgens Rom. 13 is het "zwaard" aan de overheid gegeven. De overheid is ook in dit opzicht dienares van God. Zij dient als wreekster te straffen degene die kwaad doet. Natuurlijk geldt dit in de eerste instantie haar eigen onderdanen. Echter ook in breder verband is aan de overheid het zwaard gegeven om internationaal het recht en de gerechtigheid te handhaven.

De oorlog op zich hoeft dus niet in strijd te zijn met het zesde gebod. Oorlogen vinden binnen het wereldbestuur van God plaats. Ze dienen niet los gezien te worden van Gods rechtvaardig raadsbesluit. Een christen is weliswaar niet van deze wereld en dient als zodanig in alle opzichten vrede te zoeken. Anderzijds staat een christen wel in deze wereld en als zodanig dient hij betrokken te zijn bij de zaken van het land waarin hij woont. Op die manier is het verklaarbaar dat christenen mee de oorlog voeren. Deze gedachte vinden we vooral bij de kerkvader Augustinus heel duidelijk naar voren komen in zijn boek "De Civitate Dei".

Het is de taak van de overheid om haar burgers tegen nationaal en internationaal geweld en onrecht te beschermen. Luther en Calvijn staan op hetzelfde standpunt. Ook bij het voeren van oorlog kan gesproken worden van een goddelijke opdracht.

We dienen echter wel de nodige reserve in acht te nemen bij het spreken over "rechtvaardige oorlogen". Luther maakt in dit verband onderscheid tussen een aanvalsoorlog en een oorlog uit noodweer. Zelf met een oorlog beginnen is ongeoorloofd. Een aanvalsoorlog is het werk van de duivel. Calvijn zegt: "Alles moet in het werk gesteld worden om de strijd te voorkomen. Het zwaard mag slechts het laatste redmiddel zijn".

Spreekt de Bijbel van rechtvaardige oorlogen? Vanuit de verschillende oorlogen die in de Bijbel worden beschreven, is het duidelijk dat we offensieve (=aanval) oorlogen moeten afkeuren. In dit verband is het een goede zaak dat we in Nederland een Ministerie van Defensie (=verdediging) kennen, en geen Ministerie van Offensie (=aanval) of Ministerie van Oorlog.

Zijn oorlogen uit verdediging dan wel toegestaan? Volgens Rom. 13:4 en 5 moet de overheid het goede bevorderen en het kwade straffen. Zij staat in dienst van God " ... u ten goede. Maar indien gij kwaad doet, zo vrees; want zij draagt het zwaard niet tevergeefs; want zij is Gods dienares, een wreekster tot straf dengene die kwaad doet". Het kan nodig zijn dat de ene overheid het zwaard opneemt tegen de andere overheid om het recht en de gerechtigheid te handhaven of te bevorderen.

Alle macht ...

Wanneer we zien op de wapens die heden ten dage ontwikkeld zijn, dan is het om bang van te worden. We moeten ons wapenen tegen de vijand die op ons loert, maar tegelijk neemt de angst toe. De angst voor de oorlog. Eén vonk van agressie is genoeg om de wereld te laten ontbranden.

Toch ligt het laatste woord niet in de mond van de mens. Niet de wereldgroten en de wereldmachtigen hebben het lot van deze wereld in hun handen. Het is de Heere Jezus Christus die alle macht heeft in hemel en op aarde. Hij is bekleed met sterkte en omgord met heerlijkheid. Hj bevestigt de aarde en houdt door Zijn hand, dat schoon gebouw onwankelbaar in stand.

Tot op de dag, waarop Hij zal komen op de wolken des hemels om de goddelozen definitief te veroordelen tot eeuwige oorlog en Zijn volk, uit genade, te nodigen tot de bruiloft van het Lam. Dan zal er waarlijk vrede zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen