Soberheid

A. Aanwijzingen voor het gebruik

Deze schets wil enige hulp bieden bij het vormen van een bijbels verantwoorde mening over het begrip soberheid.

Een onderwerp dat momenteel nogal de aandacht krijgt.

We worden opgeroepen tot een nieuwe levensstijl, een soberder leven en zelfs tot het houden van een vastendag.

Omdat literatuur over dit onderwerp schaars is zal je informatie voor een belangrijk deed beperkt blijven tot deze schets en enkele artikelen die in de literatuuropgaven genoemd zijn. Verdiep je grondig in de Schriftgegevens over het rentmeesterschap en de bijbelse begrippen armoede en rijkdom. Raadpleegd daarbij in elke geval Calvijns Institutie. De Reformator van Genève heeft, ook voor onze tijd, ons heel wat te zeggen.

B. Ai die ellende ...

Er gaat geen dag voorbij, of we lezen in de krant over oorlogen, honger en rampen. In grote delen van de wereld wordt honger geleden, terwijl men in andere delen van onze wereld overvloed heeft. We kijken van al die ellende nauwelijks meer op. We raken er aan gewend. We eten er niet minder om. Bij onze geldbesteding houden we er geen rekening mee. De reklame verzekert ons zelfs dat we vooral méér moeten kopen.

Anderen benadrukken dat we roofbouw plegen op de aarde en de armen uitbuiten. Men wijst dan op de schrijnende tegenstelling tussen onze manier van leven en al die ellende in de wereld ... Moeten we de welvaart vaarwel zeggen? Steeds meer mensen vragen zich dat af. Sommigen roepen ons daartoe op. De Raad van Kerken in Nederland pleit voor een soberder leven, een nieuwe levensstijl! Men wil een vastendag in het leven roepen. Kortom, er moet iets mis zijn met onze welvaart!

C. Welvaart en welzijn

Wat betekenen de begrippen welvaart en welzijn? Je zou ze als volgt kunnen omschrijven:

a. welvaart betekent voorspoed. Het houdt in dat de zaken goed gaan, weliswaar vooral in materiële zin.

b. welzijn omvat meer dan welvaart. Zij heeft de gehele mens op het oog. Het gaat er dus niet alleen om of het in materiële zin goed met ons gaat maar of we ons wel bevinden in ons persoonlijk leven en in ons samenleven met anderen.

We leven — over het algemeen gesproken — in ons zgn. vrije westen in grote en tot voor kort stijgende welvaart.

Is onze welvaart geen doel in zichzelf geworden? Is onze welvaart nog wel gericht op waarlijk welzijn, voor ons en onze nabije en verre naaste?

De laatste tijd komt echter steeds sterker de vraag naar voren of deze welvaart nog wel bijdraagt tot het welzijn van de mens.

D. Wat zegt Gods Woord?

Als we naar de Bijbel luisteren, ontdekken we dat er over welvaart en welzijn anders gesproken wordt dan in onze tijd meestal gebeurt. Gods Woord zegt ons dat het niet in de eerste plaats gaat om het materiële, maar om de rechte verhouding tot God (Matth. 6 : 33).

Alleen de herstelde gemeenschap met God, door een weg van wedergeboorte en bekering, is het fundament voor waarlijk welzijn. Sedert het moment dat de gemeenschap met God verbroken is en de zonde in deze wereld gekomen is, kan er geen sprake meer zijn van waarlijk welzijn.

Waarlijk welzijn kan er alleen zijn als de band met God hersteld is.

Het begrip welvaart heeft in de Bijbel een andere inhoud. Het wordt in het Oude Testament gezien als een teken van Gods gunst. Het is een zegen die de Heere schenkt aan hen die in Zijn wegen wandelen en Zijn geboden doen. „Neemt dan waar, dat gij doet, gelijk als de Heere, uw God, uw geboden heeft; opdat gij leeft en dat het u welga." (Deut. 5 : 32 en 33).

In het Nieuwe Testament wordt er ook gewaarschuwd dat welvaart en rijkdom belemmeringen kunnen zijn om het Koninkrijk Gods in te gaan (Matth. 19 : 16-30). Toch blijft welvaart een zegen. Welvaart is door God bedoeld om het welzijn van allen te dienen.

Ga eens na wat welvaart en welzijn betekenden in het leven van de aartsvader en bij Job. Zie ook: Ps. 4 : 8, Ps. 73 : 17, Hab. 3, Lukas 16 : 19-31, Lukas 18 : 24.

E. Rentmeesterschap

Naast de zegen die God geeft tot welzijn van de mens geeft de Heere ook een opdracht m.b.t. dit welzijn. Deze opdracht wordt duidelijk in het bijbelse begrip „rentmeester-zijn". Het begrip rentmeesterschap kan op vele manieren gebruikt worden. Soms wordt het ook wel misbruikt als het losgemaakt wordt van de bijbelse betekenis. Men treft dan wel de mening aan, dat de mens Gods medebeheerder is. God en mens zijn in deze betekenis compagnons geworden, die samen de aarde beheren. Deze mening vormt een reden temeer om de bijbelse betekenis van het rentmeesterschap na te gaan. Ga dit zelf eens na in de betreffende bijbelgedeelten.

— Oude Testament. Genesis 1 : 28 en Genesis 2 : 15.

De nadruk valt hier op het behéren en bewaren van de schepping.

In de eerstgenoemde tekst is sprake van heerschappij hebben. Dit heersen houdt echter ook behéren en bewaren in! Ook hier past dus de term „rentmeesterschap". Een rentmeester is immers aangesteld om het bezit van de ander getrouw en verstandig te behéren!

Vanwege eigen eer, eigen belang en beter weten heeft de mens het doel, tot eer van God werkzaam te zijn met en in Zijn schepping, gemist. Daarom zucht het schepsel tot nu toe (Rom. 8 : 22). Gods eis tot behéren en bewaren blijft echter!

— Nieuwe Testament. Hier treffen we het woord rentmeester in verschillende betekenissen aan. Lukas 12 : 42, Matth. 24 : 45 en 46, Lukas 16 : 1-18.

Hier is sprake van behéren en toezicht houden. Ga zelf eens na in de genoemde bijbelgedeelten wat de Heere vraagt van een rentmeester, en wat daar uit te lezen valt.

Tenslotte wordt het woord rentmeester door Petrus gebruikt voor alle gelovigen. In 1 Petr. 4 : 10, als hij zegt: „Een iegelijk gelijk hij gave ontvangen heeft, alzo bediene hij dezelve aan anderen, als goede uitdelers van de menigerlei genade Gods".

De rentmeester zal met getrouwheid de hem toebetrouwde gaven moeten behéren en bewaren. De gaven mogen nooit dienen tot bevrediging van eigen behoeften alleen, maar dienen ook aangewend te worden tot leniging van de nood van onze naaste.

Eenmaal zal ieder mens rekenschap moeten afleggen van het gebruik van de door God geschonken gaven. Calvijn zegt hiervan in zijn „Institutie": „Deze rekenschap wordt geëist door Hem die onthouding, soberheid, matigheid en ingetogenheid heeft aangeprezen". Zie J.

F. Waarom soberheid?

In onze tijd horen we steeds vaker de opmerking: we moeten soberder gaan leven! Op de vraag waarom we dan wel sober moeten zijn worden allerlei antwoorden gegeven.

Het valt daarbij op dat de argumenten die aangevoerd worden verband houden met onze welvaart en ons welzijn.

Ga zelf eens na in b.v. krantenberichten welke inhoud men geeft aan welvaart en welzijn. Je zult bemerken dat deze begrippen een heel andere betekenis hebben gekregen dan de betekenis die vanuit Gods Woord tot ons komt. Het moderne denken geeft de toon aan!

Het begrip welvaart wordt in het moderne denken beperkt tot:

— behoud van de levensstandaard die ons vele genoegens verschaft.

Denk aan: geld, een auto, een vakantie naar het buitenland, een eigen huis enz.

— verbetering van de levensstandaard.

Denk aan: looneisen, meer luxe enz.

Welzijn wordt beperkt tot:

— een menswaardig bestaan in een bewoonbare wereld.

Geen honger, werkgelegenheid voor allen, goede verhoudingen tussen rassen en volken, een leefbaar milieu enz.

Het is duidelijk dat er iets dient te veranderen, willen we aan al deze wensen tegemoet komen. Het antwoord is dan: we zullen anders moeten gaan leven, en zuiniger moeten omgaan met onze grondstoffen, voedingsmiddelen en energie. Er dient meer zorg te zijn voor het milieu. De bevolkingsaanwas in de wereld dient afgeremd te worden, enz.

Men wijst er op dat ongewijzigde voortzetting van de tot nu toe gevolgde koers de leefbaarheid en bewoonbaarheid van de aarde teniet zal doen. Sommigen menen zelfs dat dan binnen driehonderd jaar een wereldkatastrofe te verwachten is.

Bij al dit zorgen voor welvaart en welzijn staat de mens in het middelpunt. Hij is verantwoordelijk of onze wereld leefbaar blijft.

G. Soberheid in bijbels perspektief

Een christen zal ernaar streven om — dichtbij en veraf — het welzijn van de naaste én een goed beheer van Zijn schepping te bevorderen. In eigen kracht is dit niet mogelijk.

De Heere zorgt echter voor Zijn eigen werk (Ps. 104).

Tegen de achtergrond van wat de Bijbel ons te zeggen heeft en Calvijn ons in het spoor van de Schrift voorhoudt, moeten we met schaamte konstateren, dat de mens het rentmeesterschap grondig verwaarloost. Wat doen wij met de ons door God geschonken gaven?

Zeker, dan staan we in deze tijd voor geweldige problemen die niet zo maar op te lossen zijn. Let wel: niet omdat we ineens zo „milieubewust" zijn of omdat we uit vrees voor de toekomst krampachtig streven naar zelfbehoud. Het gaat om Gods eer en Zijn schepping.

Soberheid als poging tot zelfheiliging is als hoogmoed te veroordelen. Maar de vrucht des Geestes is liefde... én matigheid (Gal. 5 : 22). De verantwoordelijkheid van ons gezamenlijk rentmeesterschap vraagt een sobere en matige opstelling in het maatschappelijk, kerkelijk en persoonlijk leven.

a. Soberheid in het maatschappelijk leven

We dienen ons open te stellen voor problemen en vragen op het gebied van de economie, milieubeheer, ontwikkelingshulp, reklame, opvoeding enz.

Enkele konkrete punten:

1. Een zuiniger beheer van grondstoffen en andere hulpbronnen is geboden.

2. Onderzoek dat gericht is op het vervaardigen van duurzame produkten, zodat verspilling wordt tegengegaan, dient bevorderd te worden.

3. Matiging van de besteding voor luxe artikelen die niet dringend nodig zijn. Welke b.v.?

4. Zuinig beheer van konsumptiegoederen zoals brood, levensmiddelen e.a. Hoeveel kostbare voedingsmiddelen komen dagelijks bij de afval terecht?

5. Matiging van de looneisen om de ondernemingsgewijze produktie niet in gevaar te brengen.

6. Bij het streven naar economische groei moet rekening gehouden worden met ons milieu.

7. Bij de produktie van goederen dient rekening gehouden te worden met het feit dat we produkten kunnen betrekken van arme landen zodat men ook daar kan komen tot de minimale levensbehoeften.

8. Verbod op aggressieve reklame. De „moderne" verleiders die steeds weer aanmoedigen tot een nimmer te verzadigen bevrediging van de konsumptiedrift.

Je zult zelf nog meerdere voorbeelden kunnen noemen.

Een getrouw rentmeester zal behéren en bewaren, toezicht houden en uitdelen!

b. Soberheid in de kerk

In de vroege christelijke kerken troffen we naast een levend geloof ook zorg voor de armen.

De rijken gaven van hun goederen om de armen te onderhouden.

Later raakte dit steeds meer op de achtergrond.

Voor Franciscus van Assissi (± 1200) bestond navolging van Christus in het vrijwillig afstand doen van alle bezittingen.

De reformatie verwierp dit ideaal, maar pleitte wel voor gepaste soberheid.

Ga eens na op welke wijze deze soberheid binnen de christelijke gemeente nu tot uiting komen kan.

Denk aan:

— de inrichting van onze kerkgebouwen

— lasten van de gemeente: kerkbouw, landelijke kassen (hulpverlening bijzondere noden)

— zorg voor weduwen, bejaarden, gehandicapten en maatschappelijk werk

— zending, evangelisatie en jeugdzorg.

Een nieuw aspect is momenteel het appél dat op de kerk gedaan wordt om de leden op te roepen tot het houden van een vastendag. We dienen daarbij echter in het oog te houden dat vasten nooit los te maken is van rouw, boete en verootmoediging. Vasten en bekering horen bij elkaar. Vasten kan alleen van betekenis zijn als ze een uiting is van boetvaardigheid en verootmoediging. Jer. 58. In één ding zal de kerk nooit mogen versoberen. Dat lezen we in Jac. 2 : 5!

c. Soberheid in het persoonlijk leven

We kunnen alleen bewaard blijven voor de welvaartsdrang als we „bezitten als niet-bezittende". Zie 1 Cor. 7 : 29-31.

Als we weten dat onze levenshouding alles te maken heeft met onze levensbestemming om tot Gods eer en tot heil van de naaste te leven, dan vraagt dit offers. Bewust afzien van overbodige luxe, trouw beheren van ons geld, iets bewaren en besteden voor een „goed doel". Dan behoeven we niet altijd het nieuwste te hebben. Weer een nieuwe jurk, een nieuwe brommer! Bieden we niet al te vaak tegen elkaar op? Als de ander iets nieuws heeft of een overdadig verjaardagsfeest viert? Vul zelf maar verder in ...

Soberheid in het persoonlijk leven vraagt om een gedurig gebed.

„Armoede of rijkdom geef mij niet, voed mij met het brood mijns bescheiden deels, opdat ik, zat zijnde, U dan niet verloochene, en zegge: Wie is de Heere, of dat ik, verarmd zijnde, dan niet stele, en den Naam mijns Gods aantaste" (Spreuken 30 : 8 en 9).

H. Wenken

Ter illustratie van je inleiding kan voor dit onderwerp gebruik gemaakt worden van krantenknipsels over welvaart en welzijn, soberheid, de vastendag enz. Maak eventueel gebruik van een prikbord of een groot vel papier waarop de knipsel aangebracht kunnen worden.

Laat zowel in de inleiding als in de illustraties naar voren komen waarom soberheid geboden is, m.a.w. staat de mens in het middelpunt of is er sprake van een bijbels verantwoord rentmeesterschap.

In de schets is aangegeven dat op alle vragen geen pasklaar antwoord mogelijk is. Bedenk dit ook bij de bespreking van het onderwerp.

I. Gespreksvragen

1. Op welke wijze wordt duidelijk dat het benadrukken van het rentmeesterschap onze verantwoordelijkheid voor déze wereld groter maakt?

2. Men zegt weieens dat het behéérsen van „het geschapene" (Gen. 1 : 28) uitbuiten met zich meebrengt. Wat zal de nadruk krijgen: het behéren of behéérsen?

3. Hoe sta je tegenover het afzonderen van een bepaald deel van het inkomen (b.v. 5 a 10%) ten behoeve van de verre naaste? Bijvoorbeeld: zending, hulpverlening via de zending of anti-honger acties?

4. Hoe meer welvaart, hoe meer ontevredenheid. Is deze bewering juist? Waarom?

5. Mogen wij even onbeperkt profiteren van de welvaart als zovelen in onze tijd doen? Moeten we ons geen bewuste mate van soberheid opleggen?

6. Moeten we de inrichting van onze kerkgebouwen zo sober mogelijk houden? Is dat wel tot Gods eer?

7. We kunnen gemakkelijk praten over „rentmeester-zijn" en intussen toch ons luxe leventje blijven lijden. Hoe komt dat? Hoe zou dat kunnen veranderen?

8. Is het gevaar niet erg groot dat we, als we soberder gaan leven, onszelf op de borst slaan en ons beter gaan voelen dan anderen?

J. Literatuur

Ir. H. v. Rossum, „De welvaart vaarwel?" Themanummer „Daniël", 28e jaargang nr. 23. Uitgave: Jeugdbond Geref. Gemeenten, Woerden.

Dr. H. J. Jager, „Kernwoorden van het Nieuwe Testament". Uitg. Buijten en Schipperheijn, Amsterdam.

J. Calvijn, „Institutie", boek II en III m.n. 7 en 10. Uitg. Meinema, Delft.

Mr. L. J. M. Hage, „Calvijn en het maatschappelijk leven". Uit de bundel „Zicht op Calvijn". Verkrijgbaar bij: Lindenberg's boekhandel, Rotterdam. Bouwen en bewaren, bijdrage tot een gereformeerde visie op het milieubeheer. Uitg. De Vuurbaak, Groningen.

Soberheid. Themanummer „Onderling Kontakt", 15e jaargang nr. 3. Uitg. LVSGSV te Benthuizen.

Ds. H. J. Hegger, „Bezitten of bezeten zijn". Artikel n.a.v. een gelijknamig rapport over een nieuwe levensstijl van een synodecommissie van de Gereformeerde Kerken. „In de Rechte Straat", 18e jaargang nr. 3. Uitgave: Stichting I.R.S. te Velp.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen