2. Incest

Met de toenemende aandacht voor het onderwerp "Kindermishandeling" is ook de aandacht voor incest toegenomen. Steeds meer mensen vertellen over datgene wat hun is overkomen. Ze komen met hun verhalen voor de dag en het is ontzettend als je hoort wat er gebeurd is. Je kunt je nauwelijks voorstellen dat zulke dingen gebeuren. Nu is het niet gemakkelijk om over incest te schrijven. In de eerste plaats omdat er een taboe heerst(e) over dit onderwerp. Zoals er weinig bekend was over kindermishandeling, zo wist men ook nog niet veel over incest. In dit hoofdstuk gaat het er alleen om wat incest is en wat er aan gedaan kan worden.

Wat is incest?

Om te beginnen de vraag: wat is incest? Hierover bestaat nogal wat onduidelijkheid. Met incest in zijn algemeenheid wordt bedoeld geslachtsgemeenschap tussen naaste bloedverwanten. Dat kunnen dus vaders en dochters, moeders en zoons, broers en zussen zijn. Maar deze definitie is vrij beperkt. Incest kan in het verband van deze schets omschreven worden als seksuele kindermishandeling binnen het gezin. Dit houdt in dat er seksuele kontakten zijn met een kind tegen de zin van het kind. Bij incest is er sprake van een opdringen van volwassen seksualiteit aan een kind. Het kind is niet bij machte om nee te zeggen en het kan ook niet de ongewenste relatie stoppen.

Meestal wordt er bij incest gedacht aan het seksuele misbruik van de dochter door de vader. Het kan ook gaan om een niet-natuurlijke vader, bijvoorbeeld een stiefvader of pleegvader. Er kunnen ook broers, ooms of grootvaders bij betrokken zijn. Het komt voor dat er meerdere personen incest plegen en dat het meisje dus door meerdere personen wordt misbruikt. Ook jongens kunnen het slachtoffer worden van seksueel misbruik binnen het gezin.

Hoeveel komt het voor?

Het is bij lange na niet bekend hoeveel kinderen er seksueel misbruikt worden. Er wordt niet voor niets gezegd dat de geschiedenis omtrent seksueel misbruik zich kenmerkt door ontkennen, negeren en onderschatten! Slechts in een aantal gevallen komt het vroeg of laat openbaar. Dan wordt de zaak aangegeven, want incest is een strafbaar feit.

Toch schreef reeds in 1857 een medisch hoogleraar uit Parijs over de aard en omvang van seksueel geweld bij kinderen. Beangstigend veel kinderen, vooral jonge meisjes, werden volgens hem het slachtoffer van seksueel geweld. In ongeveer 10 jaar tijd werden er in Frankrijk 11.000 personen beschuldigd van poging tot verkrachting. Dit gold in z'n algemeenheid en niet alleen binnen het gezin.

In 1932 werd er tijdens een congres over de realiteit van seksueel misbruik gesproken. Het bleek dat kinderen van "eerbiedwaardige, door een puriteinse geest (streng godsdienstig) bezielde families" vaker het slachtoffer van verkrachting werden dan men ooit had vermoed. Als er vroeger eens iets bekend werd over een incestrelatie, dan dacht men al gauw dat het ging om een asociaal gezin of een abnormale vader. Maar dat is zeker niet zo. Het komt ook voor in heel gewone en schijnbaar keurige gezinnen.

Langzamerhand begon de ernst van het probleem bij de mensen door te dringen. De situatie was ernstiger dan men had gedacht. En de gevolgen waren niet gering. Incest bleek van invloed le zijn op de ontwikkeling van het kind. Er kunnen stoornissen ontstaan, die erg langdurig zijn; zelfs op latere leeftijd kunnen de gevolgen zich nog doen gelden.

Toch duurde het in Amerika tot na 1970 en in Nederland tot 1981 voor men de ernst en de omvang van het probleem goed besefte. In 1981 werd de "Vereniging tegen Seksuele Kindermishandeling binnen het Gezin" opgericht. Sinds die tijd wordt er steeds meer bekend over incest. Ook heeft de Vereniging er toe bijgedragen, dat het onderwerp beter bespreekbaar is geworden. En er is veel onderzoek verricht.

Incest blijkt voor te komen bij kinderen van verschillende leeftijden. Dus niet alleen in de puberteit. Uit Amerikaans onderzoek is gebleken dat bij ongeveer 30% van de slachtoffers het misbruik begonnen is voor het 6e levensjaar. Het kan doorgaan tot de kinderen volwassen zijn. Soms blijft incest beperkt tot één keer, maar het kan ook gedurende vele jaren meerdere malen voorkomen. Dat het aantal slachtoffers niet gering is, blijkt wel uit onderzoek: ongeveer 15% van de Nederlandse vrouwen tussen 16 en 25 jaar schijnt slachtoffer geweest te zijn van seksueel misbruik door een gezins- of familielid. Het percentage jongens dat misbruikt is, is tot nu toe ook ernstig onderschat, terwijl de gevolgen voor jongens niet minder zijn dan voor meisjes.

Wat is de achtergrond van incest?

Hoe kan er incest in een gezin ontstaan? Het antwoord moet in de eerste plaats gezocht worden bij de incestdader. Hij/zij is immers verantwoordelijk voor deze daad. Maar het is niet voldoende om alleen te kijken naar de incestdader. In een gezinssysteem kunnen ook omstandigheden zijn die de kans op incest vergroten. Beide aspekten worden behandeld.

De incestdader

Eerst iets over de incestdader. Het is niet mogelijk een karakteristiek beeld te geven van een incestdader. Wel zijn er een aantal kenmerkende eigenschappen te noemen. Incestdaders komen vanuit verschillende motieven tot incest. Er zijn mensen die vanuit een duidelijk aanwijsbare persoonlijke stoornis tot incest komen. Er zijn de gelegenheidsdaders. Er wordt ook gesproken over de zogenaamde autoritaire daders.

Vooral vanuit de feministisch-emancipatorische visie op de maatschappij worden de mannen gezien als personen die invloed (macht) over de vrouw kunnen uitoefenen. Vanuit deze stroming wordt er als volgt geredeneerd: Een autoritaire vader zal zijn gezag duidelijk laten blijken. Hij regeert met strakke en strenge hand. De oorzaak van zo'n houding is de bestaande arbeidsindeling tussen man en vrouw: kostwinnen is een taak voor mannen en verzorgen een taak voor vrouwen. De macht ligt bij de man. De man wordt gezien als iemand die rechten heeft om te beschikken over alles, tot zelfs de lichamen van vrouw en dochter(s) toe. De vrouw is daarin ondergeschikt. Hierop wordt verder ingegaan in hoofdstuk 3.

Het is niet zo dat daders altijd even duidelijk in een bepaalde categone vallen. Er zijn ook tussenvormen.

Er zijn gemeenschappelijke kenmerken van daders: de dader ontkent meestal dat hij alleen schuldig is. Hij onttrekt zich aan zijn verantwoordelijkheid. Verder blijken de daders vaak in sterke mate op zichzelf gericht te zijn. Hun behoefte moet immers worden bevredigd. Ondanks deze tussenvormen en gemeenschappelijke kenmerken wordt er toch met verschillende categoriën gewerkt. Elke categorie verreist namelijk bij hulp (therapie) een andere behandelingsvorm. Door therapie probeert men de dader dan de gevolgen van zijn daden te laten zien en hem af te helpen van het plegen van incest.

Het gezinssysteem

Zoals gezegd moet er ook gekeken worden naar het gezinssysteem. Binnen het gezin kunnen er omstandigheden zijn die de kans op incest vergroten. Zo kan er sprake zijn van machtsmisbruik. We kunnen het niet eens zijn met de redenering van de feministisch-emancipatorische visie. Wel is het waar dat er gevaren zitten aan een autoritair gezag. Stel dat de vader in het gezin zijn gezag, zonder liefde, op een duidelijke wijze laat gelden. De moeder treedt niet zo op de voorgrond. Wanneer de huwelijksrelatie tussen man en vrouw verslechtert, kan het gebeuren dat de man meer toenadering zoekt tot zijn dochter en die uiteindelijk dwingt tot seksueel kontakt.

Ook kan het zijn dat door ziekte of overlijden de verantwoordelijkheid van het gezin op de schouders van de dochter wordt gelegd. De vader ziet de dochter meer en meer de plaats innemen van zijn vrouw. Dit kan ertoe bijdragen dat hij zijn dochter ook in lichamelijk opzicht gaat zien als plaatsvervangster van zijn vrouw.

Bij het opsommen van oorzaken en kenmerken is het gevaar aanwezig van overschatting. Kinderen kunnen dan als volgt gaan redeneren: "Als oudste dochter verzorg ik het gezin. Ik heb gelezen dat mijn vader mij kan gaan zien als plaatsvervangster voor mijn moeder, ook in lichamelijk opzicht. Wanneer mijn vader mij aanraakt, is dit incest." Andere varianten op een dergelijke redenering zijn mogelijk.

Een dergelijke redenering klopt echter niet. Bij incest is er namelijk sprake van gedwongen seksueel kontakt. Ook al kunnen de omstandigheden in een bepaald gezin zo zijn zoals hierboven omschreven, wil dat niet zeggen dat er een verhoogd risiko is voor incest. Lichamelijk kontakt tussen broer en zus is niet verkeerd, maar wanneer de één lichamelijk kontakt zoekt vanuit het motief om seksueel kontakt te hebben met de ander, dan is deze handeling in strijd met Gods Woord.

Wat is het gevolg voor het kind?

In het voorgaande is gesteld dat incest een bewust opdringen is van seksualiteit aan een kind. Op deze wijze wordt het kind gekonfronteerd met seksualiteit, waar het niet aan toe is. Incest kan grote gevolgen hebben voor het kind. De incestdader is gericht op de bevrediging van eigen behoeften, niet op de ontwikkeling van het kind. Dit kan lichamelijke en psychisch nadelige gevolgen hebben. Lichamelijk omdat het kind niet toe is aan seksueel kontakt of omdat er geweld bij te pas komt. De psychische gevolgen ontstaan door het feit dat het kind het eigenlijk niet wil en er niet aan toe is. Door de verstoring in de emotionele ontwikkeling van het kind kunnen er levenslang durende psychische problemen ontstaan.

Dit komt duidelijk naar voren in het volgende verhaal. Een vrouw, die jarenlang misbruikt is, schrijft: "Ik gaf mijzelf de schuld dat mijn vader zulke dingen met mij uithaalde en vond mezelf slecht. Dit alles zorgde ervoor dat ik heel onzeker en bang werd. Ik kreeg het gevoel van: ik heb geen recht op leven, ik mag er niet zijn. Omdat zelfs mijn vader niet te vertrouwen was, vertrouwde ik na verloop van tijd niemand meer. Alle gevoel aan liefde en warmte drukte ik de kop in, ik wilde niet meer voelen en wilde ook niet langer gekwetst worden. Omdat ik me als kind heel onzeker voelde, werd ik sterk afhankelijk van anderen voor waardering, het maakte dat ik me overgeleverd voelde. Ik was niet in staat zelf te bepalen wat goed en niet goed voor mij was. Ik behoorde mijzelf niet meer toe, maar de ander. Vanwege het geheim dat er bestond tussen mijn vader en mij kreeg ik het gevoel dat het voortbestaan van het gezin afhing van mijn zwijgen. Ik zat daardoor gevangen in een warnet van onmachtsgevoelen, ik was bang, angstig en wanhopig."

Het blijkt voor veel meisjes (en jongens) ontzettend moeilijk te zijn om er over te praten. Dat komt omdat ze er zich dikwijls voor schamen. Of ze voelen zich minderwaardig. Ook kunnen er schuldgevoelens ontstaan: hebben ze zich wel voldoende verzet tegen incest? Het kan ook zijn dat ze lustgevoelens hebben ervaren zonder dat ze het wilden. Dat kan schokkend zijn voor de persoon. Juist kinderen kunnen het gevoel hebben dat alles wat er om hen heen gebeurt afhankelijk is van hun gedrag. Ze kunnen zich als er iets vervelends gebeurt - om ongegronde redenen - erg schuldig voelen. Een kind kan boos worden op de dader of op de personen die de incestpoging niet verhinderen, bijvoorbeeld de moeder. Er kan wantrouwen ontstaan ten opzichte van de ouder(s) of zelfs tegen mannen in het algemeen.

Naast deze schuld- een schaamtegevoelens kunnen slachtoffers een overtrokken verantwoordelijkheidsgevoel hebben en tegelijkertijd enorm onzeker zijn en een minderwaardigheidsgevoel hebben. Dit kan leiden tot depressiviteit en een gevoel van grote eenzaamheid. De gevolgen kunnen zelfs in een huwelijk later nog merkbaar zijn. De herinneringen die niet verwerkt zijn kunnen dan allemaal weer naar boven komen.

Nog een gevolg van incest is dat de communicatie binnen het gezin verstoord raakt. De incestdader wil dat zijn geheim bewaard blijft. Hij kan gaan beïnvloeden wat er gezegd en verzwegen moet worden. Ook kan hij de communicatie tussen moeder en kind verstoren. Het kind mag het niet aan de moeder vertellen. Sommige moeders zeggen dat ze het echt niet wisten. Anderen hebben het stilzwijgend toegelaten. Ze durfden het konflikt met hun man niet aan. Voor de dochter is het natuurlijk extra pijnlijk als ze merkt dat ze door de moeder niet geholpen wordt. Samenvattend kun je zeggen dat in de meeste gezinnen waar incest voorkomt sprake is van machtsmisbruik, grensvervaging, slechte communicatie en misleiding.

Het is niet zo dat al deze genoemde gevolgen bij elk incestslachtoffer voorkomen. Dit hangt af van de mate waarin de persoon misbruikt is. Tevens is het belangrijk of de gebeurtenissen verwerkt zijn of niet. Hoe moeilijker het voor iemand is, des te noodzakelijker is het dat hij/zij hulp zal moeten hebben. Maar... het grote probleem is vaak dat slachtoffers het geheim juist angstvallig bewaren. Ze voelen zich schuldig... Schaamtegevoelens spelen een rol. Bovendien kunnen ze dit verzwijgen uit angst voor de dader. Ze zijn bang voor wat er gaat gebeuren als alles aan het licht komt. Zal het gezin uit elkaar gaan? Wat gebeurt er als vader en/of broer(s) de gevangenis in moet(en)? En wat gebeurt er dan met jezelf? De kans is groot dat je dan helemaal alleen komt te staan. Ze zijn bang voor de straf. Want het kind wordt vaak gedwongen tot geheimhouding. En als het kind zich toch verspreekt dan zal het er voor moeten boeten... Ook zal het kind vaak zwijgen omdat het niet beseft dat er allerlei hulpverleningsinstanties zijn waar het hulp kan krijgen. Het zal de mond houden omdat het angst heeft dat het toch niet geloofd wordt. Bovendien moet het voor een kind wel ontzettend moeilijk te verdragen zijn dat het door de ouders niet beschermd wordt. Dat het zich niet veilig kan voelen binnen het gezin.

Hulpverlening

Hoe moeilijk kan het zijn: het is nodig dat er gehandeld wordt als je ermee te maken hebt! Het is nodig om een ander persoon in vertrouwen te nemen. Denk aan een kennis, een ambtsdrager, docent of hulpverlener. Samen kan men dan naar oplossingen zoeken om de situatie te veranderen. Voor professionele hulp zijn er gelukkig instanties als De Vluchtheuvel en De Poort, vooral als de problemen zo groot zijn dat de begeleiding door andere personen dan hulpverleners te kort schiet.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen