3. Tsjechoslowakije, een Oost-Europees land

"Ik twijfel er niet aan, dat wij drieën onze volken leiden in overeenstemming mei hun verlangens, in overeenstemming met hun bedoelingen." Deze woorden sprak president Franklin D. Roosevelt van Amerika in 1943 op een konferentie in Teheran. Wie bedoelde hij met "wij drieën"? Het waren Stalin, Churchill en Roosevelt. Het zijn woorden die uitgesproken zijn in de woelige en onvergetelijke jaren van de Tweede Wereldoorlog.

Uit de woorden van president Roosevelt blijkt dat er nog geen sprake was van spanningen tussen Oost en West. Integendeel, Rusland, Amerika en Engeland hadden een gemeenschappelijk doel, namelijk Europa bevrijden van de Duitse overheersing. West-Europa was bezet gebied. De Verenigde Staten (Roosevelt) wendden, samen met Engeland (Churchill), pogingen aan om Europa te verlossen van de overheersing. Ook Rusland (Stalin) was van voornemen om dit doel te bereiken. Bevrijding van de Duitse tirannie!

Nee, Rusland was niet onredelijk. In 1945 verklaarde Harry Hopkins, speciaal adviseur van president Roosevelt, dat er geen twijfel was "bij de president of iemand van ons dat we voor een heel lange tijd vreedzaam met hen (de Russen) konden leven en omgaan". Amerika en Engeland bevrijdden het westelijk deel van Europa van de Duitse onderdrukkers. Nadat Europa zichzelf weer kon helpen, trokken de amerikaanse troepen zich voor het grootste deel terug. Het westelijk deel van Europa was bevrijd.

TSJECHOSLOWAKIJE

Ceskoslovenská  Socialistická Republika  (CSSR)

Oppervlakte: 127.869 km²

Inwonertal: 14,8 miljoen

Bevolkingsdichtheid: 115,7 inw. per km²

Hoofdstad: Praag

Staatsvorm: federale republiek

Officiële talen: Tjechisch en Slowaaks

Godsdiensten: rooms-katholicisme, protestantisme

Munteenheid: Koruna (kcs) (100 haller)

En het Rode Leger? Het Rode Leger trok zich na de bevrijding niet terug. Stalin, bevreesd voor vijandige buurlanden, maakte van de verschillende Oost-Europese staten satelietstaten. Het russische leger bleef in het oostelijk deel van Europa. Ook al ontvingen de verschillende landen een eigen regering, het Rode Leger bleef een oogje in het zeil houden. Polen, Oost-Duitsland, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije bleven russische troepen in hun land behouden.

Zo werd Europa in tweeën gesplitst, namelijk in Oost- en West-Europa. Oost-Europa bleef in de greep van het russisch bewind. De hoop van president Roosevelt, uitgesproken in 1943, werd de grond ingeboord.

satelliet'staat, m. (-staten), land dat, ondanks formele soevereiniteit, in hoge mate aan een andere mogendheid onderhorig is.  De hele geschiedenis door kent men satellietstaten, in de oudheid b.v. tot uiting komende in de betaling van tribuut. Na de middeleeuwen spreekt men in deze wel over suzereiniteit van de ene staat over de andere. De eerste satellietstaten in moderne, ook ideologisch bepaalde zin, vormden de lidstaten van de door Napoleon gevormde Rijnbond (1806). Het moderne spraakgebruik in het Westen hanteert de term satellietstaat vnl. ten aanzien van de door de USSR na Wereldoorlog II overheerste communistische staten in Oost-Europa.

Uit: Summa encyclopedie

Oost-Europa. Iemand die in één van de Oost-Europese landen op bezoek was, schreef het volgende: "Toen wij tijdens de maaltijd in een sfeervol restaurant, waarvoor je hier in Nederland best drie of vier sterren op je deur zou mogen plakken, onze verbazing op tafel legden over zoveel uitingen van westers 'kapitalisme' in dit onderdeel van het rode rijk, glimlachte de predikant bij wie we te gast waren. 'Vergis u niet', zei hij. 'De mensen in Holland denken vaak zo ongenuanceerd over onze situatie. Ze komen hier naartoe met auto's vol kleren en dat is goed bedoeld natuurlijk. Maar wij lopen hier niet meer in lompen. Integendeel, het materialisme is hier in de huidige situatie een groter gevaar voor de kerk dan het marxisme'."

Natuurlijk is hiermee niet de situatie getypeerd van de Oost-Europese landen. Evenmin als dat dit getekend wordt door een beschrijving van een overval door de geheime politie tijdens een kerkdienst. Dat het marxisme een invloed heeft in de Oost-Europese landen is te verwachten. Toch is de vertaling van deze ideologie in ieder land verschillend. De situatie in Bulgarije is anders dan in Roemenië en verschilt weer van de situatie in Tsjechoslowakije. Enerzijds zijn er opvallende overeenkomsten tussen de polilitieke situatie in de Sovjet-Unie en de Oostbloklanden. Anderzijds valt het niet te ontkennen dat er sprake is van West-Europese invloeden. 

Zie PDF pagina 20 voor kaart.

J.H. Mauritz, die na een bezoek in Rusland een bezoek bracht aan Tsjechoslowakije, een van de Oost-Europese landen, typeert de situatie als volgt: "Men kijkt naar de vrijheid in het westen. Veel mensen zijn ontevreden met de situatie in hun eigen land en vertonen een zekere gelatenheid. In het kommunisme gelooft men niet. Op de scholen moet naast het tsjechisch en het slowaaks ook het russisch geleerd worden. Toch is men veel meer op het westen gericht dan op Rusland. In de perestroika gelooft niemand. Misschien werkt dat in Rusland iets uit, maar niet in hun land."

In het vervolg van dit hoofdstuk willen we ons richten op één Oost-Europees land, namelijk Tsjechoslowakije.

Tsjechoslowakije

De politieke geschiedenis

Tsjechoslowakije wordt ook wel eens geschreven als Tsjech-Slowakije. In de benaming Tsjecho-Slowakije ligt opgesloten dat we te maken hebben met twee landen, namelijk Tsjechië en Slowakije. Tsjechië is het westelijk deel en Slowakije het oostelijk deel van het land. In laatstgenoemd gebied spreekt men slowaaks, terwijl de voertaal in het westelijk deel tsjechisch is. In het zuiden van Tsjechoslowakije spreekt men overwegend hongaars. Voor de Tweede Wereldoorlog woonden er veel Duitsers in het land. Het klikte niet erg tussen deze zogenaamde Sudetenduitsers en de burgers van Tsjechoslowakije. Vooral in de tsjechisch sprekende delen voelden de Duitsers zich niet erg thuis. Men kende de taal niet en dit leverde de nodige wrijving op tussen de ongeveer 3 miljoen Duitsers en de Tsjechen. Deze ergernissen werden bevorderd toen de regering van het land besloot om geen duits-talig onderwijs meer te geven. De inwoners van duitse afkomst zochten heil bij het opkomend nationaal-socialisme in Duitsland.

Het was Adolf Hitier die in 1939 deze onvrede bij de Sudetenduitsers aangreep om Tsjechoslowakije binnen te vallen en in te nemen. Na een korte periode van 21 jaar was Tsjechoslowakije haar zelfstandigheid weer kwijt. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd het land door de Amerikanen en de Russen bevrijd. Tsjechoslowakije kreeg weer een plaats op de wereldkaart. Het waren vooral de Russen die grote invloed in het land kregen. Toen in 1948 de volksrepubliek werd gevormd, werden de overgebleven Duitsers uit het land gezet. Het kommunisme kreeg zijn invloed in het land. Ook de westerse invloeden bleven niet achterwege. Onder leiding van Dubcèck beleefde in de zeventiger jaren de demokratie haar hoogtepunt. In 1968 infiltreerden de Russen het land en kwam de gematigde politiek van Dubcèck tot een einde. Russische tanks maakten in Praag een einde aan de hervormingen. Tsjechoslowakije werd een land waarin de russische ideologie het voor het zeggen kreeg.

De kerkelijke situatie

Niet alleen op politiek gebied heeft Tsjechoslowakije een woelige geschiedenis, maar ook op kerkelijk terrein. In Praag staat het standbeeld van de Tsjechische hervormer, Johannes Hus. Dit standbeeld heeft als opschrift: "Gij zult altijd de waarheid spreken". Het is opmerkelijk dat dit standbeeld nog altijd staande is gebleven, ook onder een kommunistisch bewind. Johannes Hus, geboren in 1369, heeft een plaats gekregen in de rij van hervormers, maar ook in de rij van martelaren. Wie in het huidige Tsjechoslowakije komt, zal in de steden en dorpen kerkgebouwen van de Evangelische Kerk van Tsjechische Broeders vinden. Boven de ingang vindt men veelal het symbool van de kelk afgebeeld. Dit symbool herinnert nog altijd aan de prediking van Johannes Hus. Hij heeft de mensen van zijn tijd voorgehouden dat het Heilig Avondmaal bediend moest worden door middel van brood en wijn (de kelk), in tegenstelling tot de Roomse kerk die alleen het brood gebruikte. Naast de Rooms-Katholieke kerk ontstond er in de vijftiende eeuw een protestantse stroming, die zich de Hussieten (volgelingen van Hus) noemden. Deze Hussieten zijn in de loop van de jaren vooral in de provincies Bohemen en Moravië vervolgd.

Om aan deze vervolgingen te ontkomen zijn velen naar Duitsland gevlucht waar zij een toevluchtsoord vonden bij graaf Von Zinzendorf. Hier is de kolonie Herrnhut gesticht en zijn de Broedergemeenten ontstaan, de zogenaamde Hernhutters, een kerkengroep die je nu nog terugvindt in Tsechoslowakije en Oost-Duitsland. In Nederland is er in Zeist ook een gemeente van de Hernhutters te vinden. De Tsjechische Hussietenkerk is in 1920 opnieuw tot leven gekomen als gevolg van een opsplitsing uit de Rooms-Katholieke Kerk. Binnen de Rooms-Katholieke Kerk was een beweging ontstaan die het motto had "Weg van Rome". Ze bestond uit mensen die om politieke, geschiedkundige en sociale redenen de Rooms-Katholieke Kerk wilden verlaten. Ongeveer 18% verliet de Rooms-Katholieke kerk en vormde een belangrijke stroming in de Tsjechische Hussietenkerk.

Intussen was in 1918 de Evangelische Kerk van Tsjechische Broeders ontstaan, als gevolg van een fusie tussen lutheranen en calvinisten. Deze Evangelische Kerk van Tsjechische Broeders werd het grootste kerkverband van Tsjechoslowakije en werd tot 1948 beschouwd als de nationale kerk.

Aan het eind van de negentiende eeuw waren er verschillende evangelische groeperingen werkzaam in Tsjechoslowakije. Het waren vaak kleine groepen die een sterk missionair karakter hadden. Vanuit deze groeperingen en vanuit de Hussietenkerk hebben zich nogal wat mensen bij de Evangelische Kerk van Tsjechische Broeders gevoegd. Na de Tweede Wereldoorlog is een tegengestelde beweging ontstaan. Heel wat evangelische christenen verlieten de Evangelische Kerk van Tsjechische Broeders en voegden zich bij "vrije" evangelische kerken en broedergemeenten.

De geschiedenis van het protestantisme in Tsjechoslowakije is niet volledig wanneer er geen aandacht besteed wordt aan de rol die tsjechische immigranten hebben gespeeld in Amerika. In 1735 vestigden de Moraviaanse Broeders (mensen uit de provincie Moravia) zich in de Verenigde Staten van Amerika. Zij ont-vingen een stuk land en in 1736 bouwde men de eerste Tsjechische kerk.

Na de Eerste Wereldoorlog hebben de Tsjechische protestanten in Amerika een grote rol gespeeld in de geschiedenis van het protestantisme in Tsjechoslowakije. Een rol die tot vandaag toe nog terug te vinden is. De tsjechische kerken in Amerika zonden delegaties naar Tsjechoslowakije om te evangeliseren en te dienen in de vakante gemeenten. Daardoor is de invloed vanuit Amerika niet achtergebleven en zijn er in de tijd na de Eerste Wereldoorlog gemeenten ontstaan van Tsjechische Methodisten en Baptisten die men ook vandaag nog in het land tegenkomt.

De Evangelische Kerk van Tsjechische Broeders is gevormd uit verschillende kerkelijke stromingen. Ondanks de verschillen was er sprake van verdraagzaamheid. Het waren de Hussieten die een vrij groot stempel drukten op het geestelijk klimaat binnen de kerk. 

Toch waren er verschillen te bespeuren, met name tussen degenen die een lutherse afkomst hadden en degenen die van oorsprong meer calvinistisch waren. Dit verschil is ook terug te vinden in de nationale Tsjechische kerk. Er zijn duidelijke veschillen lussen lutherse en meer calvinistichc gemeenten in Tsjechië.

In het slowaakse deel is nog een aparte Lutherse (slowaakstalige) Evangelische Kerk. Verder is er een zelfstandige hongaars- en slowaakstalige Gereformeerde Kerk! De hongaarstalige kerk heeft nauwe banden met de Gereformeerde kerk in Hongarije.

Geen gemakkelijke situatie

Toen Johannes Hus zich keerde tegen de Rooms-Katholieke kerk werd hij naar de brandstapel geleid. Vlak voor hij op 46-jarige leeftijd de brandstapel opging, zei hij: "Het moet voor Christus smadelijker en pijnlijker zijn geweest een doornenkroon te dragen". Johannes Hus mocht de voetstappen van zijn Meester drukken. Ook vandaag zijn er mensen in Tsjechoslowakije die beseffen wat de inhoud was van de woorden van de Heere Jezus toen Hij Zijn discipelen toesprak: "In de wereld zult gij verdrukking hebben...". 

Organisaties die in Oost- Europese landen hulp verlenen, zoals bijvoorbeeld de Stichting Kom Over en Help (KOEH) maken regelmatig melding van christenen die praktisch weten wat de inhoud van deze woorden is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen