2. Kunnen wij mensen maken?

God schiep de mens naar Zijn beeld en gelijkenis. Kunnen wij straks mensen maken naar ons beeld? Zullen er in laboratoria mensen worden gekweekt met eigenschappen die vooraf uitgezocht zijn? Mensen met veel spierkracht en verder weinig talenten zodat ze alleen interesse hebben in zware lichamelijke arbeid of mensen met redenaarstalent om onze politieke tegenstanders te overtuigen?

Voor het zover is zullen nog veel technische moeilijkheden moeten worden overwonnen, maar de mogelijkheid om dit te doen komt in zicht!

Wat is DNA?

We weten allemaal dat we allerlei eigenschappen erven van onze ouders. Dat geldt ook voor planten en dieren. Het is niet toevallig dat we zwart haar, bruine ogen of brede bouw hebben.

Dat zijn erfelijke eigenschappen. Dit betekent niet, dat wanneer twee ouders beiden bruine ogen hebben, al hun kinderen dat ook zullen krijgen: overerving is een veel ingewikkelder proces .

Door wetenschappelijk onderzoek heeft men ontdekt hoe en waar de informatie voor onze erfelijke eigenschappen ligt opgeslagen.

Ons lichaam is opgebouwd uit allerlei organen (b.v. lever, hart, spieren). Wanneer je een stukje van zo'n orgaan onder de mikroskoop bekijkt, zie je dat zo'n orgaan bestaat uit miljoenen, voor het blote oog onzichtbare, bouwstenen: de cellen (fig. 1 - zie PDF). Binnen zo'n cel bevinden zich allerlei onderdeeltjes, onder andere de kern. Wanneer je een nog sterkere mikroskoop gebruikt, zie je in de kern een aantal draadvormige figuren, de chromosomen (fig. 2 - zie PDF). Die bestaan voornamelijk uit een stof die men afgekort DNA noemt. Het is gebleken dat deze stof de informatie over onze erfelijke eigenschappen bevat.

Wanneer wij iets willen onthouden, leggen we dat vast in woorden die weer bestaan uit letters. Op een vergelijkbare manier zijn onze eigenschappen opgeslagen in DNA. Deze stof bestaat namelijk uit vier soorten molekulen (= basis-stoffen). De volgorde van deze basisstoffen (die worden aangeduid met de letters C, G, A en T) is bepalend voor onze eigenschappen. Er zijn ontzettend veel variaties mogelijk voor de volgorde van de basis-stoffen, bijv. GATCCAGTTA enz. of CTAAATTCGT enz. 

Zo bestaat er voor iedere erfelijke eigenschap een volgorde. Fig. 3 (zie PDF) laat zien dat DNA in feite uit twee om elkaar heen wentelende ketens van deze basis-stoffen bestaat.

Genetische manipulatie

Nu is het enkele jaren geleden mogelijk gebleken om DNA uit celkernen te halen zonder deze te beschadigen. Vervolgens werden stoffen ontdekt die DNA in stukjes konden knippen (fig. 4a - zie PDF). Zulke stoffen heten enzymen. In waspoeder zitten ook enzymen. Die knippen eiwit (b.v. bloedeiwitten) in stukjes, waardoor deze gemakkelijker van het wasgoed loslaten. Zo zijn er nu dus ook knipenzymen voor DNA ontdekt.

Geknipte stukjes DNA kunnen sinds enige tijd ook nog aan elkaar worden gezet (fig. 4b - zie PDF). Omdat DNA van mensen, dieren, planten en zelfs van bakteriën en virussen er nagenoeg hetzelfde uitziet, is het op deze manier mogelijk het DNA van bijvoorbeeld een mens in het DNA van een bakterie te zetten. Zo heeft men bijvoorbeeld het DNA dat bij een kip zorgt voor de aanmaak van dooiereiwit in het DNA van een bakterie gezet. Dat DNA ging gewoon zijn werk doen, want die bakterie ging vervolgens dooiereiwit maken! En toen deze bakterie zich vermenigvuldigde gingen z'n nakomelingen dat ook doen! Dit met elkaar kombineren van verschillende stukken DNA noemt men: recombinant DNA techniek of ook wel: genetische manipulatie. Nu moeten we niet denken dat dit alleen ver van ons vandaan gebeurt. Dit wordt ook gedaan in Nederlandse bedrijven en universiteiten. 

De techniek van het recombineren verloopt als volgt. Uit een DNA-keten haalt men een bepaald stukje DNA met behulp van een knip-enzym. De uiteinden van het geknipte DNA zijn niet even lang. Vervolgens knipt men een ringvormig stukje DNA door, dat buiten de celkern leeft en dat plasmide heet. Ook hier ontstaan uiteinden van ongelijke lengte. In het gat plaatst men het elders geknipte stukje DNA. De ongelijke uiteinden (kleefstukjes) maken de bevestiging mogelijk. Het zo opnieuw samengestelde (ge-recombineerde) DNA kan zich vervolgens in een cel vermenigvuldigen (op de tekening in een staalvormige E. colibacterie - zie PDF). 

Toepassingen

Met deze techniek kunnen dingen worden gedaan, waarvan de mens voordeel zal hebben, maar ze kan ook ten kwade worden gebruikt. Eerst iets over toepassingsmogelijkheden, die op het eerste gezicht goed lijken te zijn.

1. Het is mogelijk geworden bakteriën stoffen te laten maken die als geneesmiddel kunnen dienen, bijvoorbeeld:

• Mensen met suikerziekte hebben een tekort aan insuline. Het is nu mogelijk op grote schaal insuline te laten maken, door menselijk DNA dat zorgt voor de aanmaak van insuline in het DNA van deze bakteriën te zetten. Patiënten met suikerziekte kunnen met deze insuline worden ingespoten. Dit menselijke insuline heeft niet de bijwerkingen die met runderinsuline verbonden zijn.

• Kinderen met ernstige groeistoornissen hebben in sommige gevallen een tekort aan groeihormoon. Het was tot voor kort onmogelijk deze stof in voldoende hoeveelheden te maken. Nu doen bakteriën dat. Men heeft met deze stof eerst proeven gedaan met de muis als proefdier (fig. 5 - zie PDF). Nu worden de eerste kinderen ermee behandeld.

2. In de verre toekomst zal het wellicht mogelijk zijn erfelijke ziekten te genezen met behulp van deze techniek. Een erfelijke ziekte is een ziekte die iemand erft van zijn ouders. De oorzaak ervan is een kleine afwijking in het DNA, waardoor bijvoorbeeld een bepaalde stof in het lichaam niet meer wordt aangemaakt.

Patiënten met B-thalassemie, een bepaalde bloedziekte (die niet in Nederland, maar in Middellandse Zeelanden voorkomt) kunnen door een afwijking in hun DNA niet genoeg rode bloedcellen maken, en krijgen daardoor bloedarmoede. Misschien is het in de toekomst mogelijk een goed stuk DNA in te planten bij deze mensen, zodat ze wel voldoende bloedcellen gaan maken. De eerste proefnemingen zijn al gedaan, maar vooralsnog mislukt door "technische" problemen.

3. Naast deze medische toepassingen wordt er veel onderzoek gedaan naar het veredelen van planten (o.a. landbouwgewassen) met behulp van recombinant DNA technieken en het "maken" van bakteriën die afvalwater en vervuilde grond kunnen schoonmaken.

Misbruik

1. Zoals hiervoor is aangegeven, kunnen kleine veranderingen in het DNA ernstige gevolgen hebben. Daarom richt het DNA-onderzoek zich ook op het steeds vroeger en betrouwbaarder opsporen van erfelijke afwijkingen. Hiermee komen we echter op het terrein van toepassingen die niet (zondermeer) acceptabel zijn. Op basis van genetische manipulatie kunnen erfelijke ziekten al in de eerste maand van de zwangerschap aangetoond worden.

Als de aangetoonde ziekte niet te genezen is, kunnen gehandicapte vruchtjes snel worden verwijderd: abortus provocatus.

2. Muizen- en rattenembryo's kunnen in de baarmoeder zodanig gemanipuleerd worden, dat de celkern (met daarin de erfelijke informatie) eruit gehaald wordt en er een nieuwe kern wordt ingestopt. Ook kan men één kern delen en in al die embryo's een identieke celkern terugplanten: klonen.

Door klonen ontstaan dan dieren met precies dezelfde eigenschappen: staartlengte, oogkleur, haargroei, enz. (fig. 6 - zie PDF). In de reageerbuis kan met het embryo gemanipuleerd worden door er nieuwe stukjes DNA in te stoppen.

De mogelijkheden komen binnen handbereik met de reageerbuisbevruchting. Het spelen met menselijk materiaal is maar één stapje verder. Dan wordt het mogelijk om in de toekomst mensen te maken met vooraf bestelde eigenschappen. Die eigenschappen worden bepaald door de behoefte van de samenleving. De mens wordt dan "schepper" die voor God speelt. Hij maakt dan mensen naar zijn eigen zondige voorbeeld.

Hier zien we de zondige mens op Gods troon. In zekere zin zou je dus kunnen zeggen dat de zondeval zich herhaalt (Gen. 3) en dat de toren van Babel (Gen. 11) opnieuw gebouwd wordt.

Bezinning gevraagd!

Waar liggen de grenzen van verantwoorde genetische manipulatie?

Je kunt deze vraag gemakkelijker stellen dan beantwoorden. Zoveel staat wél vast, dat elk mens Gods schepsel is, geschapen naar Gods beeld (Gen. 1:26). Daardoor is elk mens uniek. Dit unieke van elk mens mogen we niet vervangen door klonen met exact dezelfde eigenschappen, die door de zondige mens zijn uitgezocht. Als genetische manupulatie deze kant op gaat, is het stellig een goddeloze weg. 

Bij de genezing van ziekten liggen de zaken iets anders. Bepaalde ziektebeelden zullen in de toekomst te genezen zijn door ingrepen op onderdelen van het erfelijk materiaal. (Zie paragraaf over toepassingen). Dat is op zichzelf niet wezenlijk verschillend van de genezing van ziekten, zoals de geneeskunde dat door de eeuwen heen heeft gedaan. Voor de medische behandeling in het algemeen en de genetische manipulatie in het bijzonder geldt, dat als daarbij God niet als onze Schepper wordt geaccepteerd, ook hier de mens tot maat voor goed en kwaad wordt. Dat leidt op verkeerde wegen. Dan wordt het leven geperst in het harnas van wat we technisch kunnen.

Vanuit Gods Woord moeten we beseffen dat niet alles wat technisch kan, ook mag. De wetenschappers zullen zelf hun grenzen niet kunnen bepalen. De vraag waar het om gaat is, of het menselijk handelen overeenstemt met Gods wil en nuttig is voor Gods schepping. Wij hebben Gods eigendom te beheren als rentmeesters (Luk. 16:2). De bijbelse norm is: God liefhebben met ons gehele hart en onze naasten als onszelf (Matth. 22:34-40). Dat kan alleen als we schriftmatig leren denken en spreken. Vandaar uit moeten we ons bezinnen op wat onze houding moet zijn ten opzichte van de genetische manipulatie. Dit vraagt verdere doordenking. Daarvoor is het hoog tijd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen