3. Tegenstellingen tussen Oost en West

Door de Tweede Wereldoorlog en de afloop ervan waren de machtsverhoudingen in de wereld diepgaand veranderd. Deze oorlog betekende het einde van de macht van Europa. Duitsland was totaal verslagen en verdeeld, terwijl ook Frankrijk en het door de oorlog uitgeputte Engeland geen grote mogendheden meer waren.

Veranderde machtsverhoudingen

Eigenlijk waren er na 1945 nog maar twee wereldmogendheden: de Verenigde Staten en de Sowjet-Unie. En van deze twee waren de Verenigde Staten verreweg het machtigst. Zij beschikten over een enorme industrie, grote hoeveelheden grondstoffen en hun land had zelf door de oorlog geen schade opgelopen. Bovendien hadden de Amerikanen vier jaar lang als enige land de beschikking over de atoombom (1945-1949). De Sowjet-Unie daarentegen had enorm geleden door de oorlog: ongeveer twintig miljoen doden en grote verwoestingen in het land zelf. Wel was de Sowjet-Unie na de Tweede Wereldoorlog in militair opzicht verreweg het sterkste land in Europa. Het rode leger was tot ver in Duitsland opgerukt en beheerste geheel Oost-Europa. In deze situatie eiste de Russische leider Stalin in de eerste plaats veiligheid voor zijn land. Hij wilde daartoe de op de Duitsers veroverde gebieden voor goed onder Russische kontrole brengen. Zo zou zijn land een "veiligheidsgordel" krijgen tegen eventuele toekomstige aanvallen vanuit het westen. Onder druk van het aanwezige rode leger in de Oosteuropese landen wisten de Russen er kommunistische regeringen in het zadel te helpen. In 1948 werd Tsjechoslowakije als laatste toegevoegd aan de Russische veiligheidsgordel. Daarmee schonden de Russen de tijdens de oorlog gemaakte afspraken met de westerse geallieerden over te houden vrije verkiezingen!

En zo kwam er over en weer een sfeer van diep wantrouwen tussen de voormalige bondgenoten.

IJzeren Gordijn

Al enkele dagen na de Duitse overgave had de Britse minister-president Churchill in een telegram aan de Amerikaanse president Truman gesproken over een "ijzeren gordijn": "... een ijzeren gordijn is neergelaten voor hun front. Wij weten niet wat daarachter gebeurt. Het is nauwelijks aan twijfel onderhevig, of alle gebieden ten oosten van de lijn Lübeck - Triest - Korfoe zullen weldra volledig in hun handen zijn...". En de Amerikaanse senator Burton Wheeler sprak in november 1945: "Iets verschrikkelijks overkomt Amerika en de wereld, wij worden met de grootste krisis in de geschiedenis van de mensheid gekonfronteerd. De enige reden waarom Rusland op dit ogenblik de vrije hand heeft om alle mogelijke verzet te vernietigen is, dat wij bereid waren voor haar te buigen...". 

In deze situatie besloten de Verenigde Staten om hun lot aan dat van Europa te verbinden om zo tegenover de Sowjet-Unie de veiligheid van West-Europa te garanderen.

De Verenigde Staten bieden hulp

Toen in 1947 als gevolg van een burgeroorlog ook in Griekenland de kommunisten aan de macht dreigden te komen, kwamen de Verenigde Staten voor het eerst na de oorlog Europa te hulp. Plechtig kondigde president Truman de zogenaamde "Truman-doctrine" af: De Verenigde Staten beloofden steun aan vrije volken wier vrijheid werd bedreigd. Deze steun kon militair zijn, maar was ook van financiële en ekonomische aard. Zo kregen de Europese landen via het hiermee samenhangende "Marshallplan" miljarden dollars aan steun om hun ekonomieën weer op poten te zetten.

Al in 1948 verzochten vijf Europese landen, Engeland, Frankrijk en de drie Beneluxlanden, aan de Verenigde Staten om hen in geval van nood militair te willen steunen. Daarop begonnen de besprekingen over de oprichting van een Noordatlantische Verdragsorganisatie.

In deze zelfde tijd legde de Sowjet-Unie alle verkeer naar West-Berlijn stil om zo door ekonomische dwang deze stad binnen het Oostblok te krijgen. Toch kwam in april 1949 het verdrag van Washington tot stand en was de NAVO een feit. Behalve de al genoemde vijf landen werden ook Canada, IJsland, Noorwegen, Denemarken en Portugal lid. Momenteel zijn zelfs zestien landen lid van de NAVO. In de aanhef van het verdrag wordt de bedoeling van deze militaire samenwerking duidelijk gemaakt:

"De partijen bij dit Verdrag bevestigen opnieuw haar vertrouwen in de doeleinden en beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties en hun wens om in vrede te leven met alle volken en alle regeringen. Zij zijn vastbesloten om de vrijheid, het gemeenschappelijk erfdeel en de beschaving van hun volken, welke zijn gegrondvest op beginselen van democratie, persoonlijke vrijheid en rechtsorde, veilig te stellen. Zij zullen zich beijveren de stabiliteit en de welvaart in het Noordatlantische gebied te bevorderen. Zij zijn besloten haar krachten te verenigen voor de gemeenschappelijke verdediging en voor het behoud van vrede en veiligheid".

Hiermee was aan de agressieve en op uitbreiding gerichte politiek van de Sowjet-Unie in Europa paal en perk gesteld. Maar in andere werelddelen deed zich de kommunistische dreiging ook voelen.

Dieptepunten in de Koude Oorlog

In 1950 viel het kommunistische Noord-Korea het op het westen gerichte Zuid-Korea binnen en wist het in korte tijd bijna geheel te veroveren. De Verenigde Staten stelden deze kwestie aan de orde in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Deze na de Tweede Wereldoorlog opgerichte volkerenorganisatie besloot dat de internationale vrede en veiligheid moesten worden hersteld. Onder de vlag van de Verenigde Naties werden door verscheidene landen troepen geleverd om de aanvaller terug te slaan.

In deze ijzige sfeer van koude oorlog werd in 1955 ook West-Duitsland opgenomen in de NAVO. De Sowjet-Unie reageerde met de oprichting van het Warschaupact: een verdrag waarbij de Oostbloklanden besloten tot militaire samenwerking. De tegenstelling tussen Oost en West had nu gestalte gekregen in twee tegenover elkaar staande militaire machtsblokken.

Is de NAVO geheel op vrijwillige basis tot stand gekomen, het Warschaupact berust echter op Russische dwang! Een land dat uit de NAVO wil treden, kan dat met een opzegtermijn van één jaar doen. Binnen het Warschaupact zijn al tweemaal wapens gebruikt tegen "onwillige leden". Zo brak er in 1956 een opstand uit tegen de kommunistische regering in Hongarije. Toen er meer vrijheid kwam en Hongarije tenslotte uit het Warschaupact trad, vielen Russische troepen het land binnen en maakten hun tanks hardhandig een eind aan de beginnende vrijheid. In 1968 was Tsjechoslowakije aan de beurt en de gebeurtenissen in Polen liggen nog helemaal vers in ons geheugen.

In 1958 was er opnieuw een internationale krisis over Berlijn. Chroesjtsjov eiste de terugtrekking van alle buitenlandse troepen uit Berlijn. Wat in de praktijk zou betekenen dat West-Berlijn aan de Russen zou worden uitgeleverd. De Verenigde Staten wensten voor deze dwang niet te buigen en garandeerden de veiligheid van de bedreigde stad. De Sowjet-Unie wilde echter de stroom vluchtelingen vanuit het Oostblok, die via Berlijn naar het vrije Westen kwamen, tot stilstand brengen. Daartoe bouwde men een muur rond West-Berlijn! 

Het gevaarlijkste konflikt in de koude oorlog vond plaats rond het voor de kust van de Verenigde Staten gelegen eiland Cuba. In 1962 begon de Sowjet-Unie met de bouw van lanceerinrichtingen voor raketten op dit eiland. De Amerikaanse president Kennedy beantwoordde deze dreiging met een blokkade van het eiland door zijn marine. Hiermee dreigde een rechtstreeks gewapend konflikt tussen de beide grote mogendheden. Chroesjtsjov haalde echter bakzeil en liet de schepen met raketten aan boord terugvaren naar de Sowjet-Unie. Enkele dagen had de wereld in de angstige spanning van een dreigende derde wereldoorlog geleefd!

De les van de geschiedenis

Na deze Cubaanse krisis trad er in de koude oorlog een zekere dooi in en brak er een periode van enige "ontspanning" aan. Oost en West gingen zakelijker met elkaar om en probeerden gevaarlijke incidenten te vermijden. Beide partijen beseften dat in het atoomtijdperk een oorlog geen overwinnaar zal kennen! Als hoogtepunt van deze zogenaamde "ontspanning" wordt wel gezien de ondertekening van het Verdrag van Helsinki in 1975. Daar beloofden Oost en West elkaar vreedzame regeling van toekomstige geschillen, eerbiediging van de mensenrechten, ekonomische samenwerking, samenwerking bij wetenschappelijk onderzoek en vrije uitwisseling van personen en ideeën. In de praktijk bleek echter dat de Sowjet-Unie vooral het voordeel van de handel met het Westen zocht, om onder andere hun technologische achterstand in te halen, en aan de mensenrechten geen boodschap had. Bovendien gingen de Russen juist in deze periode van "ontspanning" over tot het plaatsen van een nieuwe generatie SS-20 raketten. Sinds het einde van de zeventiger jaren is de verhouding tussen Oost en West dan ook weer grimmiger geworden. Denk in dit verband aan de Russische inval in het neutrale Afghanistan (1980) en het neerschieten van het Zuidkoreaanse passagiersvliegtuig boven het Russische schiereiland Sachalin (1983).

Uit de geschiedenis van na de Tweede Wereldoorlog kunnen we de konklusie trekken dat de kommunistische leiders in het Kremlin niet bereid zijn om hun doel op te geven: vernietiging van het kapitalisme en de uiteindelijke vestiging van een kommunistische wereldheerschappij. Bij ons denken over vrede en veiligheid mogen we deze realiteit nooit uit het oog verliezen! Onze defensie moet mede afgestemd zijn op deze kommunistische dreiging. Anders zetten we onze vrijheid op het spel. Zoals het volgende citaat uit een redevoering van minister-president Lubbers laat zien, beseft onze regering dat gelukkig ook:

"Nu een enkel woord over de Oost-West relatie. Die verhouding is natuurlijk niet goed. Die verhouding is gespannen, zelfs bedreigend... Er zijn belangrijke principiële verschillen van opvatting over heel elementaire zaken als vrijheid, gerechtigheid, mensenrechten. Er is ook wantrouwen en angst aan beide zijden. En er is die enorme opstapeling van wapens en dat is op zichzelf natuurlijk ook een reden voor achterdocht en ongerustheid... Het is te onzeker om in allerlei beschouwingen te gaan, we moeten het doen met de feiten... Met alle boeiende verhalen over toereikende defensie enerzijds, wapenbeheersing anderzijds, is de feitelijkheid van de militaire kapaciteit van de Sowjet-Unie natuurlijk een heel zwaar gegeven bij de beoordeling naar welke mate onze eigen defensie moet zijn. Het is ook een opgave van de regering, wil ze de funktie van verdediging, behoud van vrijheid, toereikende defensie in dit land in stand houden en verbeteren... De geschiedenis vanaf de Tweede Wereldoorlog tot Afghanistan en Polen geeft geen bewijsmateriaal voor toekomstig gedrag van de Sowjet-Unie, maar het stemt toch iedere keer erg somber... Een reeks van gebeurtenissen, die beklemmend is en die vraagt om waakzaamheid, die vraagt om defensie-inspanning...".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen