De vakbeweging

In de Middeleeuwen: Opkomst van het gildewezen. Doel: De leden een goed bestaan verschaffen door regelingen van lonen en verdere arbeidsvoorwaarden. Onderlinge concurrentie niet toegestaan. Opgeheven in 1798 •— ze passen niet bij de leus van die tijd: Vrijheid.

De 19e eeuw: Industriële revolutie (huisnijverheid, fabrieksindustrie).

In deze eeuw van het liberalisme (staatsonthouding) hebben de ondernemers geprofiteerd van de kansen, die er allerwege lagen.

Geen sprake van een rechtsverhouding tussen ondernemer en werknemer.

Gevolg: Sociale wantoestanden, zoals laag loonpeil, te lange arbeidstijden, vrouwen- en kinderarbeid, slechte woningtoestanden, drankmisbruik.

De gemiddelde leeftijd van een „behoeftig dagloner" was 32 jaar.

Het eerste verenigingsleven onder de arbeiders bij de typografen (meer ontwikkeling) en de diamantbewerkers (hoger loon).

1864: Nederlands Werklieden Verbond, een afdeling van de Eerste Internationale (dus communistisch) verdwijnt spoedig.

Omstreeks 1870: Ontstaan van de moderne arbeidersbeweging, dank zij

a. een zekere mate van ontwikkeling

b. een ontluikend sociaal besef

c. het optreden van leiders

d. het opheffen van het coalitieverbod

e. de jong-liberalen (Van Houten c.s.) willen, wegens de slechte sociale toestanden, niet langer volharden in het principe van staatsonthouding.

1871: Algemeen Nederlands Werklieden Verbond, bedoeld als dé algemene, nationale organisatie van de vele, merendeels plaatselijke werkliedenverenigingen. Het heeft een sterk liberale inslag — is gematigd — heeft gedemonstreerd ten gunste van het wetsontwerp Van Houten (kinderwetje).

Het A.N.W.V. brokkelt af naar 2 kanten, naar de christelijke en naar de kant van de socialistische arbeidersbeweging. Van hieruit drie lijnen:

A. De protestantse arbeidersbeweging

B. De rooms-katholieke arbeidersbeweging

C. De socialistische arbeidersbeweging

A. 1877: ontstaan van Patrimonium, vereniging van protestants-christelijke arbeiders.

Oorzaak van het ontstaan: 't A.N.W.V. verwerpt de christelijke beginselen en aanvaardt de klassenstrijd (kapitalisme ^ proletariaat).

Aanleiding van het ontstaan: 't A.N.W.V. spreekt zich op het kerstcongres van 1875 uit vóór openbaar onderwijs.

Doel: Verzoening van kapitaal en arbeid, ze streeft naar kerstening der natie.

Leidinggevende figuren: dr. A. Kuyper, ds. Talma, Kater etc. Christelijk-sociaal blad: „De Werkmansvriend."

Enkele andere prot.-christelijke werkliedenverenigingen zijn de Christelijk-Nationale Werkmansbond („tot behoud der Ned. Hervormde Kerk") en het Ned. Luthers Werkliedenverbond).

Alvorens men in 1909 kwam tot oprichting van het Christelijk Nationaal Vakverbond, is lange tijd gediscussieerd over:

a. de verhouding tussen werkgever en werknemer (Prof. dr. H. Bavinck contra ds. A. S. Talma)

b. het inter-confessionalisme (Rooms-Kath. en Protestanten in één vakorganisatie).

Grondslag van het C.N.V.: „Het C.N.V. aanvaardt als grondslag de christelijke beginselen en verwerpt mitsdien de klassenstrijd."

Tot 1921 groeit het aantal leden van het C.N.V. ononderbroken, vooral na 1918, i.v.m. de houding van de christelijke vakbeweging tegenover de novemberwoelingen van dit jaar. Na 1921 enige daling, tengevolge van de teruggang in de conjunctuur; na 1926 gaat het ledental weer omhoog. In 1940: ruim 120.000 leden. In 1941 moet het C.N.V. een nazi-commissariaat aanvaarden; als protest bedanken de bestuursleden voor hun functie, de leden zeggen hun lidmaatschap op. Na de bevrijding herrijst het C.N.V.; thans telt het ± 230.000 leden.

Instellingen en diensten van het C.N.V.: het Tuberculose-fonds „Draagt Elkanders Lasten"; een vakantie-oord in Putten; voorlichting door het 14-daags blad „De Gids", het maandelijks kaderblad „Evangelie en Maatschappij" en het jeugdorgaan „Jonge Handen".

B. 1888: Ontstaan van de Ned. R. K. Volksbond te Haarlem en de R. K. Werkliedenvereniging te Enschede.

Pioniers van de R. Kath. vakbeweging: Pastoors, priester Ariëns, dr. Poelsen, dr. Schaepman.

De encycliek van paus Leo XIII, Rerum Novarum (Van de nieuwe zaken), 1891, is de stimulans en het richtsnoer voor de ontwikkeling van de R. Kath. arbeidersbeweging. Enkele punten hieruit:

a. De staat heeft het recht en de plicht te zorgen voor het algemeen welzijn (dus: sociale wetten).

b. De socialistische en liberale opvattingen worden met nadruk verworpen.

c. De arbeiders mogen op godsdienstige grondslag eigen arbeidersorganisaties oprichten.

In 1931 zorgde de encycliek Quadragesimo Anno (In het 40ste jaar; 40 jaar na het verschijnen van Rerum Novarum) voor een aanvulling op Rerum Novarum.

De Katholieke Arbeiders Beweging (K.A.B.), thans Ned. Katholiek Vakverbond (N.K.V.) is ontstaan uit centralisatie van diverse rooms-kath. vakverbonden. Na de 2e wereldoorlog groeit ze sterk; thans ± 400.000 leden. Ze dient haar leden d.m.v. vele instellingen, o.a. door een eigen sanatorium (Berg en Bosch), een eigen dagblad (de Volkskrant), een coöperatieve levensverzekeringsmaatschappij (Concordia), een spaarbank (de Centrale Volksbank) enz.

C. 1882: Enkele socialistische bewegingen verenigen zich tot de Sociaal Democratische Bond o.l.v. Domela Nieuwenhuis. De S.D.B. propageert steeds meer het anarchisme en het anti-parlementarisme.

1893: Oprichting van het Nationaal Arbeidssecretariaat, een overkoepelend orgaan van anarchistische vakverenigingen.

Na enige tijd een crisis in het N.A.S., veroorzaakt door de strijd tussen de anarchistische en sociaal-democratische vleugel Sociaal-Democratische Arbeiders Partij. Dieptepunt van de crisis bereikt bij de spoorwegstaking van 1903.

Gevolg: ontstaan van het Ned. Verbond van Vakverenigingen (N.V.V.) in 1906.

In 1942 werd het N.V.V. door de bezetter opgeheven en vervangen door het Ned. Arbeidsfront. Thans telt het N.V.V. ± 500.000 leden.

Samenwerking tussen de 3 grote vakcentrales vindt plaats in het Overleg-orgaan van N.V.V., N.K.V. en C.N.V.

Naast de 3 grote bestaan ook nog enkele kleine vakcentrales. Ook de werkgevers gingen zich organiseren in werkgeversverbonden.

Onderhandelingen tussen werkgevers en werknemers, gesteund door overheidsingrijpen, resulteerden in de zg. collectieve arbeidsovereenkomst (c.a.o.), waarin arbeidsvoorwaarden geregeld worden.

Tijdens de 2e wereldoorlog kwam tot stand de Stichting van de Arbeid, waarin werkgevers en werknemers samen zitting hebben („het georganiseerde over-

Alle arbeidsvoorwaarden zijn onderworpen aan de goedkeuring van het College van Rijksbemiddelaars, dat benoemd wordt door de minister van sociale zaken. Bij de Wet op de Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie (P.B.O.) van 1950 is ingesteld de Sociaal Economische Raad, bestaande uit 45 leden (15 werkgevers, 15 werknemers, 15 door de Kroon benoemde deskundigen).

Zij is het hoogste advieslichaam voor de regering op sociaal-economisch gebied. Ook is de S.E.R. het toporgaan, waarin alle bedrijfslichamen (produktschappen en bedrijfsschappen) verenigd zijn.

Onze visie op de vakbeweging in 't algemeen:

a. De vakbeweging is uit de nood geboren; dank zij de vakbeweging is de arbeider niet aan de genade of ongenade van de werkgever overgeleverd.

b. De vakbeweging heeft meegewerkt aan de zedelijke verheffing van de arbeidende stand, aan de bevordering van de solidariteit.

c. Een groot gevaar is dat de vakbeweging door haar sterke positie steeds meer de rol gaat spelen van een pressie-groep; zo schrijft zij in grote mate de regering het loon- en prijsbeleid voor.

Wij staan afwijzend tegenover het N.V.V., daar zij in haar Beginselverklaring van 1945 getuigt, gefundeerd te zijn op een humanistische grondslag. Bovendien juicht zij „indien en voor zover het algemeen belang dit eist" de klassenstrijd toe, teneinde de produktiemiddelen in handen der gemeenschap te leggen.

Wij staan minder afwijzend, hoewel met zeer gemengde gevoelens tegenover het C.N.V., daar

a. het C.N.V. het recht van werkstaking erkent, zij het ook dat van dit recht slechts gebruik gemaakt mag worden, als alle andere middelen om tot overeenstemming te komen, zijn uitgeput.

Is dit recht in overeenstemming met 1 Petrus 2:18, 1 Cor. 6:7, Rom. 13:1, Zondag 39 van de Heidelbergse Catechismus ?

b. het C.N.V. zich op een dusdanige wijze presenteert, dat een Christen (zondag 12, vraag 32) zich er toch moeilijk thuis kan gevoelen: De geest van het materialisme in het C.N.V.; de „christelijke" instuif - avonden, propaganda-avonden met toneeluitvoeringen enz.

Discussievragen:

1. Wat is het verschil in karakter tussen de gilden en de moderne vakverenigingen ?

2. Wat moeten we verstaan onder de klassenstrijd?

3. Hoe staat de R.K. Kerk tegenover leden van haar kerk die lid zijn van het N.V.V. ?

4. Hoe staat het N.K.V. tegenover de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie? Hoe is dit te verklaren?

5. Aan welke voorwaarden moet, naar algemeen protestants-christelijke opvatting, zijn voldaan, alvorens een staking gerechtvaardigd is ?

6. Hoe moet de verstandhouding zijn tussen de kerken en de christelijke vakbeweging?

7. Zijn vakverenigingen overbodig of noodzakelijk?

8. Welke positieve en negatieve tendenzen zitten er in het jeugdwerk van het C.N.V. ?

Literatuur:

M. Ruppert: De Nederlandse Vakbeweging, deel I.

M. Ruppert: De Nederlandse Vakbeweging, deel II. uitg. De Erven F. Bohn N.V., Haarlem.

Prof. Dr. I. J. Brugmans: De arbeidende klasse in Nederland in de 19e eeuw (1813—1870). Aula nr. 13.

Prof. Dr. L. G. J. Verberne: De Nederlandse arbeidersbeweging in de 19e eeuw. Aula nr. 23.

Christelijke Encyclopedie: Diverse artikelen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen