Herdenken van de Bevrijding

In de avond van 4 mei 1945 maakt de radio bekend dat de Duitse troepen in Noordwest-Europa hebben gecapituleerd. Nederland is weer vrij! Als een vloedgolf verspreidt het nieuws zich door stad en land. Jong en oud gaan de straat op. Britse en Canadese legerauto's, volgeladen met uitgelaten burgers, rijden luid toeterend door de straten.

5 mei 1945: Nederland bevrijd

Maar naast de blijdschap over de bevrijding is er ook intens verdriet over de talloze geliefden die het moment van de bevrijding niet meer meemaken, omdat... zij omkwamen bij bombardementen, omdat... zij de ontberingen van de hongerwinter niet konden doorstaan, omdat... zij omgekomen zijn in Duitse concentratiekampen, omdat... zij op brute wijze door de Duitse bezetter zijn geëxekuteerd vanwege het samenwerken met de geallieerden, omdat...

5 mei 1995: Nederland 50 jaar bevrijd

ln 1995 is het een halve eeuw (!) geleden dat de Tweede Wereldoorlog beëindigd is. De sporen van de oorlog zijn vrijwel geheel uitgewist. Verdedigingswerken zijn afgebroken, steden en dorpen zijn weer opgebouwd en de welvaart is enorm toegenomen. Slechts hier en daar worden we herinnerd aan datgene wat in het verleden is gebeurd. Oorlogsmonumenten, gedenktekens en oorlogsbegraafplaatsen vormen een herinnering aan alles wat zich in vijf jaren van strijd heeft afgespeeld. Uiterlijk is er misschien weinig meer zichtbaar van de oorlogsjaren.

Voor velen die de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, vormen deze jaren nog een dagelijkse realiteit. Voor hen is het geen vraag of we stil moeten staan bij '50 jaar bevrijding'. 

Sommige jongeren zullen zich echter afvragen wat zij moeten met het herdenken van 50 jaar bevrijding. De jaartallen '40-'45 zijn bekend. Op school wordt er tijdens geschiedenislessen de nodige aandacht aan besteed. Maar wat moet je nu aan met iets dat zich zo lang geleden heeft afgespeeld? Zijn er dan geen belangrijker dingen, dan naar het verleden te blijven staren? Waarom herdenken?

Bijbelse voorbeelden van herdenken

In de Bijbel staan verschillende voorbeelden van het herdenken van belangrijke momenten. In het Oude Testament worden de Joden voortdurend opgeroepen om de verlossende daden van de HEERE in de geschiedenis te gedenken. In Deuterononium 32:7 lezen we:

"Gedenk aan de dagen van ouds, merk op de jaren van elk geslacht; vraag uw vader, die zal het u bekend maken, uw ouden en zij zullen het u zeggen."

Een heel duidelijk voorbeeld van herdenken is te vinden in Jozua 4. Als het volk Israël droogvoets door de Jordaan is getrokken, krijgt Jozua van God het bevel om een gedenkteken op te richten. Daarvoor moet uit elk van de twaalf stammen één man terug naar de Jordaan, om daar uit het midden van de rivier - op de plaats waar de priesters stonden met de ark - stenen te verzamelen. Twaalf stenen werden door Jozua opgericht in het midden van de Jordaan, om de plaats aan te duiden waar de ark des verbonds gestaan had (vs. 9).

"Opdat dit een teken zij onder ulieden, wanneer uw kinderen morgen vragen zullen, zeggende: Wat zijn u deze stenen? Zo zult gij tot hen zeggen: Omdat de wateren van de Jordaan zijn afgesneden geweest voor de ark des verbonds des HEEREN; als zij toog door de Jordaan, werden de wateren van de Jordaan afgesneden; zo zullen deze stenen den kinderen Israëls ter gedachtenis zijn tot in der eeuwigheid" (vs. 6,7).

De bedoeling van dit gedenkteken is duidelijk. De herinnering aan de wonderlijke doortocht door de Jordaan moet levend blijven. Ook de komende generaties moeten weten van Gods reddend ingrijpen.

Twaalf andere stenen, die tijdelijk in het nachtleger neergelegd waren (vs. 8), krijgen in Gilgal een definitieve plaats. Ook deze stenen stapelt Jozua op tot een gedenkteken.

De ouders krijgen de opdracht om ook de betekenis van dit gedenkteken door te geven aan hun kinderen en kleinkinderen: 

"Wanneer uw kinderen morgen hun vaders vragen zullen, zeggende: Wat zijn deze stenen? Zo zult gij het uw kinderen te kennen geven, zeggende: Op het droge is Israël door deze Jordaan gegaan. Want de HEERE uw God heeft de wateren van de Jordaan voor uw aangezichten doen uitdrogen, totdat gijlieden er waart doorgegaan; gelijk als de HEERE uw God aan de Schelfzee gedaan heeft, die Hij voor ons aangezicht heeft doen uitdrogen, totdat wij daardoor gegaan waren;  Opdat alle volken der aarde de hand des HEEREN kennen zouden, dat zij sterk is; opdat gijlieden den HEERE uw God vreest te allen dage" (vs. 21-24).

De ouders moesten de kinderen laten weten dat de Jordaan was teruggedreven voor het volk Israël. Zij moesten die gelegenheid ook aangrijpen om hun kinderen te vertellen van het uitdrogen van de Rode Zee, veertig jaar daarvoor. De herinnering aan Gods wonderwerken moet levend blijven. De kinderen, de kleinkinderen en alle volgende geslachten zullen weten dat God almachtig is en zullen Hem daarvoor eren en dienen.

Het volk Israël wordt opgeroepen om te gedenken. De woorden en daden van de Heere mogen niet in het vergeetboek raken. De oproep om te gedenken, klinkt op vele andere plaatsen in de Bijbel. In 2 Tim. 2:8 staat: "Houd in gedachtenis, dat Jezus Christus uit de doden is opgewekt, welke is uit het zaad van David, naar mijn Evangelie". Paulus wijst Timotheüs op de opstanding van Christus. De gedachtenis aan Zijn opstanding geeft kracht en moed voor de toekomst. Een ander voorbeeld van gedenken lezen we in Lukas 1 7:32. Daar roept de Heere ]ezus Zijn toehoorders op om te "(...) gedenken aan de vrouw van Lot". Het gedenken betekent niet louter en alleen kennis nemen van de geschiedenis; een stukje kennisbagage wat je mee kunt nemen maar ook kunt laten liggen.

Nee, gedenken betekent het in herinnering roepen van de geschiedenis en er lering uit trekken. Gedenken moet leiden tot bezinning op Gods handelen. De Bijbel roept op om waakzaam te zijn door te gedenken aan het verleden en daaruit lessen te trekken voor het heden en de toekomst.

De lessen van de oorlogsjaren

Wat hebben de oorlogsjaren ons te zeggen? Heeft het herdenken van de bevrijding zin als je de Tweede Wereldoorlog zelf niet hebt meegemaakt? Het zijn vragen die voor de hand liggen. Toch heeft de geschiedenis ons zeer zeker iets te leren. Duitsland, in die jaren een christelijk land, bleek in zeer korte tijd volledig in de greep te zijn van een boze macht. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam, waren de nazi's in de tijd van slechts twee maanden (!) heer en meester over Duitsland. Voor velen was dit totaal onverwacht. Hitler en de zijnen waren schijnbaar uit het niets opgekomen.

De geschiedenis leert ons dat waakzaamheid geboden is. Een diktatuur kan plotseling ontstaan. Een land kan ineens volledig in de ban raken van een allerlei machten. De opkomst van de extreem-rechtse groeperingen mag ons daarom wel extra waakzaam maken. Te zeggen dat dat zo'n vaart niet zal lopen, is de ogen sluiten voor het verleden.

Vrijheid is een kostbaar goed

Velen hebben daar hun leven voor willen geven. Hun namen zijn vaak in vergetelheid geraakt. Maar het is toch goed gedenkdagen te houden en hen als het ware weer in herinnering te roepen. Zoals die jongen van net achttien jaar, die in het begin van 1945 via zijn radio informatie doorspeelde aan de Engelsen, die toen al aan de grote rivieren in het zuiden van ons land lagen. De Duitsers konden zijn radio niet localiseren, omdat hij telkens korte berichten doorseinde en zich daarna verplaatste. Een tiental mensen werd door de Duitsers gearresteerd. Op aanplakborden maakten zij bekend dat, als de radio-amateur zich niet zou melden, de tien gijzelaars zouden worden doodgeschoten. Stel je voor wat er in het hart van die jongen moet zijn omgegaan: zij of ik. Wie zou het hem hebben durven verwijten als hij voor zichzelf gekozen zou hebben. Hij deed dat niet. De bevrijding heeft hij niet meegemaakt. De gijzelaars wel.

Eretekenen en monumenten, je vindt ze overal. Ze zijn gewijd aan de gevallenen. In diepere zin zijn ze echter bedoeld om onszelf te wijden aan het doel waarvoor zij stierven: het behoud van de vrijheid. Vrijheid die God heeft teruggegeven. onverdiend aan de Europese volken

Voor ieder van 50 jaar en jonger is vrijheid bijna iets vanzelfsprekends. Deze generaties hebben altijd in een vrij land gewoond. Wanneer we even over onze landsgrenzen kijken, zien we dat vrijheid helemaal geen vanzelfsprekendheid is. Eén blik in de krant maakt duidelijk dat de wereld in brand staat: oproer, (burgeroorlogen, diktaturen, enz. We dienen ons ervan bewust te zijn dat de vrijheid, zoals wij die in Nederland kennen, iets bijzonders is. Onze vrijheid kunnen we niet genoeg waarderen.

Laten we echter ook beseffen uit Wiens hand wij deze vrijheid ontvangen en wat Gods bedoeling daarmee is. Paulus verwoordt dat duidelijk in de Romeinenbrief: Gods goedertierenheden dienen om ons tot Hem te brengen.  Gods goedheid dient om ons tot bekering te brengen. "Of veracht gij de rijkdom Zijner goedertierenheid en verdraagzaamheid en lankmoedigheid, niet wetende, dat de goedertierenheid Gods u tot bekering leidt?" (Rom. 2:4).

Vrij of dienstknecht?

De woorden vrijheid en bevrijding komen op veel plaatsen in de Bijbel voor. In het Oude Testament komt het Hebreeuwse woord 'bevrijding' meestal voor in de betekenis van 'opvoeren' of 'doen uittrekken'. Bevrijding wordt vaak verbonden met het trekken uit Egypte en het gaan naar het beloofde land. "En de HEERE zeide: Ik heb zeer weI gezien de verdrukking Mijns volks hetwelk in Egypte is, en heb hun geschrei gehoord vanwege hun drijvers; want Ik heb hun smarten bekend. Daarom ben Ik nedergekomen, dat Ik het verlosse uit de hand der Egyptenaars en het opvoere uit dit land naar een goed en ruim land (•••)"(Ex. 3:7,8).

De nadruk ligt op de bevrijding van overheersers en het loskopen van iemand (een slaaf) of iemands bezit. God is het Die bevrijding werkt; bij Hem is veel verlossing (Ps. 1 30). De Heere is de Bevrijder, Hij schenkt heil, Hij geeft bevrijding aan de onderdrukten en gebondenen.

In het Nieuwe Testament komt het woord 'bevrijden' enkele malen voor, evenals verwante woorden als vrijmaken, hopen en verlossen. In de brieven van Paulus, waar het thema 'bevrijding' het meest nadrukkelijk naar voren komt, wordt het sterven en de opstanding van de Heere Jezus als grondslag voor elke vorm van bevrijding gezien. Verlossing wordt steeds verbonden met het offer dat de Heere Jezus heeft gebracht (Rom.8:2-4). In Johannes 8:36 zegt de Heere Jezus: "Indien dan de Zoon u zal vrijgemaakt hebben, zo zult gij waarlijk vrij zijn ".

Degenen die Christus vrijmaakt, zijn waarlijk vrij, ook al zitten zij met de dood voor ogen in een gevangenis of concentratiekamp. Echte vrijheid is niet de afwezigheid van onderdrukking, maar het zeker zijn van de vrijheid in Christus.

De vrijheid die velen denken te bezitten, is een denkbeeldige vrijheid. Het oordeel van de Heere Jezus is duidelijk: wie God niet dient (in Zijn Woord blijft, vs. 31), is een dienstknecht (een slaaf) van de zonde (Joh.8:34).

Ben jij (be)vrij(d) of... dienstknecht?

"Voor velen is dat verleden nooit meer weg te denken uit hun dagelijkse werkelijkheid. Ook al hebben mensen het verdriet een plaats kunnen geven in hun leven, de pijn blijft. Hun ervaringen zijn in hun ziel geëtst. Maar herdenken is meer dan het verwerken van eigen leed; het betekent ook een opdracht voor de samenleving als geheel stil te staan bij de waarden waarvoor velen toen hun leven gaven".

(fragment uit de kersttoespraak van H.M. Koningin Beatrix, 1994)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen