Maarten Luther

Voorlopers der hervorming

Tot de voorlopers der hervorming kunnen we mannen als John Wycliff en Johannes Hus rekenen. Zij hebben de roomse kerk aangevallen op verschillende punten, maar nog veel roomse trekken bleven behouden. Zij drongen niet door tot de kern van de zaak, want zij gaven de Bijbel nog niet zijn volledige gezag terug, zoals Luther dat deed.
Wycliff zorgde voor een bijbelvertaling in het Engels, maar gaf nog veel ruimte aan de leer van de goede werken.
Hus streed voor de prediking in de landstaal en voor "de kelk aan de leken". Dat laatste betekent, dat hij bij de mis de wijnbeker niet alleen aan de priesters, maar ook aan het gewone kerkvolk wilde geven. Hij hield echter vast aan de voorbede der heiligen, het vagevuur en de leer der transsubstantiatie.
Ongeveer 100 jaar vóór Luthers optreden, in 1415, is Johannes Hus op de brandstapel gestorven. Bij zijn verbranding heeft hij gezegd: "Gijlieden, die nu een gans (het Boheemse woord voor gans is Hus) braadt, zult over een eeuw een zwaan horen zingen, die ge wel ongebraden zult moeten laten leven.

Einde der middeleeuwen, begin van een nieuwe tijd

Het einde der vijftiende eeuw is een tijd van verwarring. Er komen veranderingen op sociaal en maatschappelijk gebied. De steden zijn in opkomst. De ridders verliezen aan invloed. De boeren komen in opstand. Het Pauselijk gezag, dat eeuwenlang als een goddelijke instelling vastgestaan heeft, gaat aan het wankelen. Er komt een geestelijke stroming uit reactie op het machtsstreven van de pauselijke regering: het humanisme. Dit komt op voor de eigenwaarde van de individuele mens en breekt met de kerkelijke onderworpenheid, het schudt het pauselijk juk af.
Luther verwerpt ook het pauselijk gezag en legt de nadruk op het individu, het persoonlijk geloof van ieder mens, maar hij onderwerpt zich aan het gezag van de Heilige Schrift. De humanist Erasmus doet dat niet; hij schrijft een boekje over de vrije wil. Luther stelt hier tegenover: een boek over de knechtelijke wil.

Het Duitse keizerrijk

In 1519 wordt de jonge Karel de Vijfde, die al heerser is over Spanje en Nederland, tot keizer van Duitsland gekozen. Hij is goed rooms, en zijn ideaal is het vormen van één groot rijk met één godsdienst: de roomse. Dit lukt hem niet. Elke keer wanneer hij streng wil ingrijpen om de hervorming neer te slaan breekt er oorlog uit, nu eens met Frankrijk, dan weer met de Turken. Dan heeft hij de hulp nodig van alle Duitse keurvorsten, ook van dié keurvorsten die de hervorming gunstig gezind zijn (b.v. Frederik de Wijze, keurvorst van Saksen). Dan kan hij niets doen tegen de hervorming. Wij zien hierin Gods voorzienigheid, die de omstandigheden zó schikt, dat de hervorming bijna ongehinderd kan doorgaan in het gehele Duitse Rijk, en kan uitgroeien tot een beweging die niet meer tegen te houden is.

De droom van de keurvorst

Zie Gezinsgids, 29e jaargang nr. 9 (hervormingsnummer) blz. 346.

Frederik de Wijze heeft in de nacht van 31 oktober 1517 gedroomd van een monnik, die met het éne einde van een reusachtige ganzeveer schreef op de deur van zijn slotkapel te Wittenberg en met het andere eind de kroon van de Paus omver stootte. Hij wist toen nog niets van Luther en zijn stellingen af en was nog goed rooms.

Het gezag van de paus

Volgens de roomskatholieke leer is de bisschop van Rome, de Paus, het hoofd van de kerk hier op aarde. Hij is de stedehouder (plaatsvervanger) van Christus. Hij heeft de Heilige Geest en bezit de waarheid. Als het bisschopsambt overgedragen wordt aan een volgende Paus, wordt het bezit der waarheid overgedragen (Apostolische successie). De uitspraken van de Paus hebben goddelijk gezag, net als de Bijbel. In feite staat het gezag van de Paus bóven het gezag van de Bijbel. Op het Vaticaans Concilie in 1870 werd de Paus onfeilbaar zodra hij "ex cathedra" (officieel) spreekt.
Had de Heere Jezus niets waar Hij het hoofd op kon nederleggen en droeg Hij een kroon van doornen, de Paus draagt een tiara (driedubbele kroon) en heeft macht en rijkdom als een wereldlijk vorst. Paus Julius II, aan de macht tijdens Luthers kloosterjaren, maakt militaire veldtochten en voert politieke acties om veel gebieden onder zijn beheer te krijgen. Hij begint met de nieuwbouw van de St. Pieter en maakt het Vaticaans Paleis tot het grootste ter wereld. Hij houdt er dure wereldse hoffeesten en riddertoernooien. Luther noemt deze Paus de "bloedzuiger" vanwege al zijn bloedige oorlogen.

Aflaathandel

De aflaat is al bekend vanaf de 9e eeuw. Bij de biecht maakte de roomse kerk onderscheid tussen schuld en straf. De schuld werd bij de biecht door de priester kwijtgescholden (absolutie). De straf moest men nog dragen: hier of in het vagevuur. Met een aflaat kon men de straf afkopen. De kerk beheerde de schat van alle overtollige goede werken, gedaan door Christus en de heiligen. Zij kon ze aan haar leden uitdelen. Maar Luther zegt: "De schat der kerk is het Evangelie" (stelling 62).
De aflaathandel is begonnen door een bisschop, om zijn schulden te kunnen betalen, en door Paus Leo X om de bouw van de St. Pieter te kunnen voltooien. Als men wagensvol met dit geld over de Alpen trekt, richting Rome, zegt men spottend: "Daar gaan de zonden der Duitsers". Luther keert zich tegen de aflaathandel. Het werkt de oppervlakkigheid van boete en berouw in de hand (zie ook stelling 35).

De Roomse mis

De mis is één van de zeven Sacramenten van de Roomse kerk. De andere zijn: doop, vormsel, biecht, huwelijk, priesterwijding en laatste oliesel. De genade is verbonden aan het Sacrament. Wie het Sacrament gebruikt krijgt automatisch de genade ingestort (voertuigen van de genade). Op de noodzaak van persoonlijk geloof in Gods beloften, die door het Sacrament worden verzegeld, wordt niet gewezen.
Wanneer de priester de woorden: "dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed" uitspreekt, veranderen brood en wijn werkelijk in het lichaam en bloed van Christus (transsubstantiatie). De mis wordt een offer, en met het brood (de ouwel) wordt afgoderij bedreven. Luther zegt dat brood en wijn niet werkelijk veranderen in het lichaam en bloed van Christus. Brood blijft brood, wijn blijft wijn, maar Christus is in, met en onder het brood en de wijn aanwezig. Zoals in een stuk gloeiend ijzer, vuur en ijzer zijn vermengd, zó is het lichaam en bloed van Christus vermengd met brood en wijn (consubstantiatie)

Rome en de Bijbel

- Geestelijken en leken waren onbekend met de Schrift. Men kende slechts fragmenten van het Evangelie uit schilderijen, altaarstukken of uit de gebrekkige overzetting van de Vulgata (de Latijnse Bijbel).
- Carlstadt, een tijdgenoot van Luther, verklaarde, doctor in de theologie te zijn geworden, zonder ooit in de Bijbel te hebben gelezen.
- Volgens de aartsbisschop van Mainz zijn "degenen die de Bijbel in het Duits willen vertalen, misdadige, schandelijke, dwaze en ongeletterde lieden, die alleen geïnteresseerd zijn in eigen roem" en "het is uitermate gevaarlijk om de heilige geschriften in handen te geven van het gewone volk, want zij kunnen deze niet met oordeel des onderscheids gebruiken". Alléén de kerk, d.i. uiteindelijk de Paus, kan op de juiste manier de Schrift uitleggen.

Bijbelvertaling

Luther heeft de tijd die hij gedwongen op de Wartburg moest verblijven (onder de schuilnaam Jonker George, 1521), gebruikt om het Nieuwe Testament in het Duits te vertalen. Hij vond dat het Duitse volk zo snel mogelijk over een Duitse Bijbel moest kunnen beschikken. Na 11 weken was dit grote werk klaar. Daarna is het door Melanchton nagekeken. Luther heeft vertaald in heel eenvoudig Duits, zodat het gewone volk het kon begrijpen. Hij heeft wel eens wat vrij vertaald, maar altijd gaf hij de bedoeling van de tekst duidelijk weer.

Ter vergelijking:

* Onze "Statenvertaling" heeft 7 jaar in beslag genomen. Er is door een college van 7 vertalers aan gewerkt, dat de beschikking had over de universiteitsbibliotheek van Leiden. Verder waren er 15 revisoren om dit vertaalwerk na te kijken. De statenvertalers hebben soms in "sware plaetsen" de Luthervertaling als gids gebruikt.
* Het Oude Testament heeft Luther vertaald toen hij al uit de Wartburg was. Dit heeft 12 jaar geduurd, want hij moest het tussen zijn vele andere werk door doen. In 1534 was de gehele bijbelvertaling gereed.
* Hóe belangrijk Luther het lezen van de Bijbel wel vond, blijkt uit het volgende citaat: "Daarom, ga tot de Schrift, lieve Christenen, ga tot haar en laat mijn uitleggingen en die van andere leraars niets anders zijn dan een steiger rondom het gebouw zelf, opdat we het eenvoudige, zuivere Woord van God mogen aangrijpen, dat we het ons mogen toeëigenen en het vasthouden, want alleen hier in Sion woont God".

Luthers ontdekking

Aan de kerkhervorming gaat de persoonlijke "hervorming" van Maarten Luther vooraf. De Heilige Geest laat hem zien, dat hij niet door zijn eigen gerechtigheid zalig kan worden, maar door de gerechtigheid van een Ander; de borggerechtigheid van Christus. Als het licht Luther opgaat, komt dat openbaar in zijn spreken en handelen. Een licht op de kandelaar en een stad op een berg kunnen niet verborgen blijven (Matth. 5: 14 en 15). Het licht van Gods Woord maakt de dwalingen van de Roomse kerk openbaar.

Kort overzicht van Luthers leven

1483 Geboren te Eisleben
1488 Voor 't eerst naar school in Mansfeld
1496 Naar school in Haagdenburg
1497 Latijnse school in Eisenbach
1501 Student in Erfurt
1505 Augustijnerklooster (22 jaar)
1507 Priesterwijding
1510 Reis naar Rome
1511 Hoogleraar in Wittenberg
1512 Doctor in de theologie
1512 (1513) Rom. 1: 17b.
1517 31 okt. 95 academische stellingen
1519 Twistgesprekken met Cajetanus en Eek
1520 Breuk met de R.K.kerk
1521 Rijksdag te Worms. Wartburg, bijbelvertaling
1522 Uitgave Nieuwe Testament
1525 Huwelijk met Katharina von Bora
         Boerenopstand
         Twist met Erasmus
1530 Op de Coburg, tijdens de Rijksdag te Augsburg
1534 Eerste volledige uitgave van de Bijbel
1543 Overleden te Eisleben

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen