Oorlogssfeer

Eigenlijk draait het in deze roman om tante Saskia, de grote afwezige.
Het verhaal opent met een overlijdensbericht van “mej. Saskia Derksen op 13 maart 1941.” Precies drie maanden later schrijft Hadewich haar eerste dagboekstukje aan Johanna, haar kleindochter. Meteen blijkt dat het sterven van Saskia een vat vol herinneringen heeft geopend: loodwitte herinneringen.
Terugkijkend op het verleden zijn er veel moeilijkheden die Hadewich onder ogen moeten komen. Er is veel ‘lood’ in haar leven. Johanna daarentegen richt zich vooral op de toekomst en ziet op de lichtpuntjes van het leven.

Verzet
Johanna krijgt van haar oma Hadewich een ‘cahier’ om haar belevenissen in te schrijven. Zo wisselen de gebeurtenissen van oma en kleindochter elkaar af. Door de ogen van het kind Johanna lees je wat de oorlog met mensen doet. Ze neemt de dingen zoals ze komen. Het lijkt wel of ze zich afsluit voor de nare dingen, als ze er vanaf een afstandje naar kijkt: “Mijn tante is dood. De Duitsers hebben haar neergeschoten. Niemand weet precies waarom, maar ze moet iets gedaan hebben dat de Duitsers niet leuk vonden. We weten dat ze bij de ondergrondse zat. Dat is een groep Nederlanders die de Duitsers op allerlei manieren hindert en tegenwerkt, net zo lang tot ze naar hun eigen land teruggaan.” Voor dit kind gaat het leven gewoon door.

Schuld
Meer oog voor de gevolgen heeft oma, haar stukjes zijn wat zwaarder geladen. Bovendien was Saskia haar dochter. Maar er is meer aan de hand, want waarom roept het sterven van Saskia zoveel op bij Hadewich? “Ik wist niet dat ik haar zo zou missen. Ik wist niet dat ik me zo ellendig zou voelen.” En dan is er nog het testament van Saskia: ze heeft alles nagelaten aan Johanna.
Hadewich beseft dat ze haar geheim daarom niet mee kan nemen in het graf en besluit haar schuld op te schrijven: “Buiten dat de omstandigheden met daartoe dwingen, ben ik ook tot de conclusie gekomen dat het beter is om me uit te spreken.”

Tas
Intussen beschrijft Johanna met de opmerkingsgave van een scherp kind haar belevenissen. Van de kat die ze Habakuk moest noemen van haar zeer Schriftgetrouwe buurvrouw. Van de konijnen die ondanks dat hun hok per ongeluk openstond toch niet ontsnapt zijn en daarom de namen Paulus en Silas hebben gekregen. Van buurvrouw Sijtje bij wie op zolder voetstapgeluiden te horen zijn, zodat ze er nu niet meer mogen komen, omdat het er volgens Sijtje te bouwvallig is. Van broertje Jakob die zijn meester mateloos bewondert en hem wilde helpen toen hij door de Duitsers opgepakt werd en zijn tas ‘vergat’. Later lees je bij Hadewich de andere kant van het verhaal: de tas bevatte verzetsgegevens die nu in handen van de Duitsers waren gekomen…

Opstandigheid
Naast alle zwaarmoedigheid heeft Kramer een heerlijke dosis humor aan het verhaal toegevoegd. Niet alleen Johanna komt met leuke opmerkingen uit de hoek, ook Hadewich kan er wat van. Op die momenten is de overeenkomst tussen oma en kleindochter het grootst. Dat lees je ook in de twijfels over Gods almacht en bestuur. Eerlijke vragen, die soms naar kritiek neigen. In de persoon van Sijtje wordt tegenwicht geboden, daarom is het jammer dat oma juist daar haar twijfels over uit. Sijtje zou graag hertrouwen, maar belijdt haar afhankelijkheid van de Heere hierin en gaat dus niet zelf op zoek. Hadewich verwerpt die passiviteit: “Ik vroeg me wel af hoe Hij ooit een man zou bewegen om in haar winkeltje klosjes en bandjes te gaan kopen.” Dat komt enerzijds heel humoristisch over, maar er wordt ook de almacht van God in ontkend. Hadewich is weliswaar godsdienstig opgevoed, maar in haar dagboekstukjes lees je veel twijfel en opstandigheid. Ze stelt vragen die bij velen leven, maar het perspectief ontbreekt. Loodwit wordt gepresenteerd als een christelijk boek, maar de Boodschap ontbreekt. Tegelijkertijd is het ook moeilijk om die op een goede manier in het verhaal te weven.

Sfeer
Waar Kramer duidelijk in geslaagd is, is dat ze een wezenlijke aanvulling geeft aan het genre over de Tweede Wereldoorlog. De dagboekstukjes lenen zich voor een persoonlijke weergave van de gebeurtenissen. Het is boeiend om te lezen hoe het kind Johanna de oorlog ervaart en hoe oma Hadewich er tegen aankijkt. Toch is het niet dat aspect waar het boek mijns inziens in uitblinkt. Het zijn de sfeerbeschrijvingen die je meenemen naar een tijd van herengrachtgroen, het wondermiddel asbest, het schrobben van de was. Een prachtige beschrijving!

n.a.v. Mariëlle Kramer, Loodwit (Kampen: Kok 2011) ISBN 9789043518697; 217 blz.; € 16,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen