Uitleg van het heiligeWoord

Wat is exegese?
“Heel eenvoudig betekent exegese: het uitleggen van de Bijbel. En daar zijn regels voor. Dat heet ‘hermeneutiek’. De regels voor de exegese zijn bedoeld als verantwoording voor de uitleg. Waarom legt iemand de Bijbel op deze manier uit? Waarom niet anders? Eén zo’n regel voor een goede, gereformeerde Bijbeluitleg is bijvoorbeeld de regel dat de Bijbel wordt gezien als Gods Woord. Er is dus één echte Auteur en de Bijbel kan niet met zichzelf in tegenspraak zijn. Een andere regel is dat de Schrift in z’n verband moet worden uitgelegd. Dus niet hier en daar een vers. Haal je een tekst uit z’n verband, dan krijg je soms een exegese waar je een wenkbrauw bij oplicht. En exegese heeft plaats binnen de grenzen van de belijdenis. Natuurlijk staat Gods Woord daar altijd boven, maar de belijdenis is een samenvatting van de Schrift.”

Heeft u een voorbeeld daarvan?
“Ik zal proberen een paar voorbeelden te geven. In een gebed wordt wel eens gezegd: ‘Heere, wilt U een God zijn van nabij en niet van verre’. Er wordt dan bedoeld of de Heere in Zijn gunst nabij wil zijn en niet ver weg zal blijven. Met nadruk wil ik zeggen dat zo’n gebed echt niet verkeerd is. Maar in de aangehaalde tekst uit Jeremia 23: 23 wordt heel iets anders bedoeld. Uit de context blijkt dat het gaat om valse profeten die in de Naam des Heeren leugen profeteren. De Heere zegt dan dat Hij niet ver weg is, maar nabij en dat niemand zich voor Hem in verborgen plaatsen kan houden. Hij heeft alles gehoord en niets is voor Hem te verbergen. Een aangrijpende betekenis. Zouden we het dan juist niet zo moeten bidden? Een ander voorbeeld gaat over uit Jesaja 55: 9. Je hoort nogal eens zeggen: Gods wegen zijn hoger dan onze wegen en Zijn gedachten hoger dan onze gedachten. De tekst wordt nogal eens aangehaald als er iets heel ergs gebeurd is of als iets zo anders gaat dan wij hadden verwacht. Toch, in zijn verband gelezen, betekent de tekst dit niet. Jesaja wijst op Gods ontferming over de goddeloze en over het menigvuldig vergeven. Het gaat over Gods barmhartigheid over de ellendige. En dan zegt Jesaja dat de Heere veel barmhartiger is dan wij ooit kunnen bedenken! Waar wij denken: nu kan de Heere nooit meer vergeven, de zonde is zo groot, daar zegt de profeet: de Heere vergeeft menigvuldig, veel meer dan ooit in onze gedachten komen kan. Zo heb ik ook altijd in de veronderstelling geleefd dat in Jozua 6 alleen op de zevende dag op de bazuin geblazen werd en het op de andere dagen stil was. Tot mijn verbazing las ik dat op alle zes dagen geblazen werd. Uit de grondtekst blijkt dat ze zes dagen stotend hebben geblazen en op de zevende dag ging de stotende klank abrupt over in de langgerekte bazuinklank. Dat is zo mooi om uit te leggen. Bij de ark des verbonds, de bediening der verzoening, klonk zes dagen: hoort, hoort! Het klonk zolang, totdat de langgerekte bazuinklank klonk. En toen vielen de muren. Op de plaats van de bediening der verzoening: hoort, hoort… totdat jullie muren omver worden gehaald bij de laatste stoot van de bazuin. En er was een Rachab!”

Hoe legt u zelf de Bijbel uit?
“Als ik Gods Woord lees, heb ik het heilig Woord van God Woord in mijn handen. Het Woord is er niet voor mijn stokpaardjes, nee, het is het Woord van de Heilige God. Ik zoek eerst de ‘kleinste exegetische eenheid’, het kleinste stuk tekst dat bij elkaar hoort. Als het een historisch Bijbelboek is, zoals Koningen, dan weet je als je een wisseling van tijd of plaats ziet dat daar vaak een nieuw tekstgedeelte begint. In profetische Bijbelboeken staat er vaak: Alzo zegt de Heere. Soms is zo’n ‘kleinste exegetische eenheid’ heel groot. De Bergrede bijvoorbeeld telt drie hoofdstukken. Dan kijk je naar de wisseling van het thema in zo’n tekst.

Vervolgens ga ik vertalen. Alleen al door het vertalen kruip je als het ware door de tekst heen. Ik gebruik ook de Statenvertaling met de kanttekeningen. Het blijft echter wel een vertaling en dat is niet de grondtekst. In het Grieks zie je bijvoorbeeld dat in 2 Korinthiërs 5: 20 twee woorden voor bidden worden gebruikt. Zo zijn wij dan gezanten van Christuswege, alsof God door ons bade; wij bidden van Christuswege: Laat u met God verzoenen. Het bidden van God is daarin anders weergegeven dan het bidden en smeken van Gods knechten. Gods bidden ziet op het onderwijzen, troosten, vermanen. Zo hebben onze vaderen het ook in het formulier voor de dienaren des Woords weergegeven. Dat zie je eigenlijk alleen maar als je ook naar de grondtekst hebt gekeken. Na het lezen en vertalen komen de vragen: wat begrijp ik niet? Ik ga dan eerst zitten peinzen, dan sla ik commentaren op om antwoorden te vinden. En ik kijk of ik iets over het hoofd heb gezien. Vervolgens laat ik het wat bezinken en denk over alles na. Een jongetje uit Nieuw-Beijerland vroeg wat de dominee voor werk deed. Toen hij als antwoord kreeg dat ik bezig was met de preek voor te bereiden, in boeken te lezen, viel het jongetje de spreker in de rede: ‘en bidden natuurlijk’. Als ik het biddend heb overdacht, ga ik m’n preekschets schrijven.”

Waarom is exegese nodig? De Bijbel spreekt toch voor zich?
“Exegese is nodig om de Heilige Schrift in zijn betekenis te verstaan. Het is het Heilige Woord van God, waar je niet zomaar wat mee mag doen. Paulus schrijft in 2 Korinthe 2: En wie is tot deze dingen bekwaam? Want wij dragen niet, gelijk velen, het Woord Gods te koop, maar als uit oprechtheid, maar als uit God, in de tegenwoordigheid Gods, spreken wij het in Christus (16b-17). Wie zomaar de preekstoel opgaat, zonder Gods Woord eerst grondig onderzocht hebben, maakt zich schuldig. Wil de prediking klinken, niet als het woord van een mens, maar als het Woord van God, dan zal men in zijn hart ook moeten weten: Zo zegt de Heere.”

Een predikant heeft verklaringen en studieboeken bij de hand. Een jongere niet… Hoe kan een jongere het beste de Bijbel lezen, de tekst uit leggen?
“Gelukkig is Gods Woord niet alleen te verstaan door geleerde mensen. Christus zegt in Mattheüs 11: In dienzelven tijd antwoordde Jezus en zeide: Ik dank U, Vader, Heere des hemels en der aarde, dat Gij deze dingen voor de wijzen en verstandigen verborgen hebt, en hebt dezelve den kinderkens geopenbaard. Ja Vader, want alzo is geweest het welbehagen voor U (vers 25 en 26). Om de heilgeheimen van de Schrift te verstaan, is het allereerst nodig door wederbarende genade kind gemaakt te worden. Met onze wijsheid en ons verstand redden we het niet, hoewel de Heere niet buiten het verstand om werkt. Waar moet we dan beginnen? Jullie project over bijbellezen heet: Filippus. Hij was eerst diaken, heeft toen een andere ambt gekregen, namelijk het ambt van onderwijzer. Hij stelt een eenvoudige vraag: Verstaat gij ook hetgeen gij leest? Het antwoord is ook duidelijk: Hoe zou ik toch kunnen, zo mij niet iemand onderricht. Jonge mensen mogen van predikanten verwachten dat ze Gods Woord zo eenvoudig mogelijk als ze maar kunnen uitleggen. Het begint dus bij de prediking en het luisteren daarnaar. Om de Bijbel te lezen moet ook de tijd genomen worden. Komen we nog toe aan het overdenken van Gods Woord? Als het even snel tussendoor gaat, en er ‘s morgens voor het weggaan ook geen tijd voor hebben, gaat het niet goed. Wordt in de gezinnen nog aandacht gegeven aan het uitleggen door vaders en moeders van ‘begrippen’ uit Gods Woord? Ik zou een vurig pleidooi willen voeren voor de huisgodsdienstoefening waar er plaats is voor het als gezin overdenken van de Schrift. Het is ook aan te bevelen heel de Bijbel te lezen. Je hoeft niet alles te begrijpen, maar je zult dan verbanden gaan zien. Probeer met Gods Woord vertrouwd te raken. Verder kan een betrouwbaar dagboek ook heel goed helpen. Vraag vooral of de Heere je onder de Schrift wil plaatsen en je mag luisteren naar het Woord Gods. Het is heel opmerkelijk dat eenvoudige kinderen van God, een diep inzicht in de Schrift kunnen hebben. Die de Heere veel verstand gegeven heeft, voelen dat dit ook nog wel eens in de weg kan zitten. Echt, verstandelijke vermogens zijn niet bepalend voor het verstaan van Gods Woord. Daar is genade voor nodig. En wie zo, verlegen om dat werk Gods, zijn Bijbel opendoet, zal het niet lezen als een geleerde, maar als een hongerige ziel, uitziende naar een Woord dat door de Heere in zijn hart gelegd mag worden tot waarachtige bekering.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen