Toepassingen van genetische manipulatie

In het vorige hoofdstuk zijn gaandeweg al enkele voorbeelden van de toepassing van genetische manipulatie aan de orde gekomen. In dit hoofdstuk zetten we opnieuw enkele toepassingen op een rijtje, zodat duidelijk zal worden hoe breed toepasbaar de techniek is.

Landbouw

Micro-organismen

Veel onderzoek wordt gedaan naar het manipuleren van micro-organismen ten dienste van de landbouw. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van bacteriën, die na toediening aan planten bescherming kunnen bieden tegen vorstschade.

Ook worden micro-organismen ingezet om groeihormonen voor varkens of koeien in grote hoeveelheden te produceren. Dat is vrij eenvoudig en het is een heel goedkope manier om groeihormonen te maken.

Planten

Het onderzoek bij planten richt zich vooral op resistentie tegen allerlei soorten ziekten en plagen bij planten. Er zijn bijvoorbeeld planten die resistent geworden zijn voor bepaalde virussen (dat betekent dat ze niet meer ziek worden van die virussen). Het voordeel hiervan is dat de boer minder of helemaal geen bestrijdingsmiddelen hoeft te gebruiken. En dat is goed voor het milieu.

Ook is men bezig met het maken van gewassen die resistent zijn tegen onkruidverdelgers. Dat is handig omdat boeren dan onkruid kunnen bestrijden zonder het gewas zelf te beschadigen. 
Daarnaast is het mogelijk om de kleuren en geuren van bloemen te veranderen of om tomaten te kweken die langer houdbaar zijn.

Dieren

Genetische manipulatie van dieren is op kleine schaal al toegepast. Het gaat hierbij voornamelijk om de produktie te verhogen of de gezondheid van de dieren te verbeteren. Daarnaast is een belangrijk doel de produktie van geneesmiddelen. Stier Herman is hiervan een goed voorbeeld. Naar verwachting zullen zijn nakomelingen de stof lactoferrine maken; een stof die gebruikt wordt tegen ernstige vormen van darminfecties.

Gezondheidszong

Door middel van genetische manipulatie kunnen geneesmiddelen of grondstoffen voor geneesmiddelen geproduceerd worden. Mensen met suikerziekte (diabetes) moeten regelmatig insuline inspuiten. Voorheen werd daarvoor insuline gewonnen uit de alvleesklier van geslacht vee.

Dat heeft verschillende nadelen: er bestaat altijd de kans op besmetting met virussen of bacteriën én het dierlijk insuline is net iets anders dan het menselijk insuline. Daarom is geprobeerd om het menselijk gen waarop staat hoe insuline gemaakt moet worden, in het DNA van een bacterie in te brengen. Dat is gelukt, waardoor er nu een vrijwel onbeperkte hoeveelheid menselijk insuline voorhanden is.

Al eerder in deze schets is de stof lactoferrine genoemd. Deze stof zal mogelijk gewonnen kunnen worden uit de melk van de nakomelingen van stier Herman.

De techniek van genetische manipulatie ten behoeve van de gezondheidszorg wordt op meerdere plaatsen in de wereld toegepast. Een Japans bedrijf beschikt over ratten die het menselijk groeihormoon produceren (dit hormoon wordt gebruikt bij dwerggroei). In Schotland produceert het schaap Tracy in haar melk een menselijk eiwit, dat één op de tweeduizend mensen niet produceert. Een gebrek aan dit eiwit leidt tot ernstige longproblemen.

Genetische manipulatie ten behoeve van de gezondheidszorg beperkt zich niet tot de produktie van geneesmiddelen of grondstoffen voor geneesmiddelen door bacteriën of dierlijke organismen. Het onderzoek naar het genezen van ernstige ziekten door middel van genetische manipulatie (dit heet 'gentherapie') is in volle gang. Gentherapie is eigenlijk een vorm van transplantatie. Zoals een lap wordt gezet in een kapotte broek, zo kan een 'gezond' stuk DNA worden ingelast als het oorspronkelijke DNA niet of verkeerd werkt. Zo wordt onderzoek verricht naar de mogelijkheden om bij mensen die lijden aan 'taaislijm-ziekte' een gezond gen in te brengen, in de hoop dat daardoor in de toekomst genezing van deze ziekte mogelijk zal zijn.

Rechtszaken

Tenslotte noemen we nog een toepassingsmogelijkheid waaraan je waarschijnlijk niet gedacht zult hebben. Strikt genomen is dit geen voorbeeld van de toepassing van genetische manipulatie. Maar het is wel een voorbeeld van de mogelijkheid die genetische technieken biedt.

In het Gerechtelijk Laboratorium in Rijswijk worden dé DNA-technieken toegepast om misdrijven - met name zedendelichten en moorden- beter te kunnen oplossen. 
Zoals we intussen weten, bevatten alle cellen van het lichaam erfelijke informatie, vastgelegd via DNA. Bij een misdaad laat de dader altijd wel sporen achter: bloed, haren of sperma bij-voorbeeld. Uit de gevonden sporen wordt een beetje DNA gezuiverd en dit wordt vergeleken met het DNA van de verdachte. Komen de genen overeen, dan is onomstotelijk bewezen dat de verdachte de dader is. Overigens moet de verdachte nog steeds toestemming geven voor het afstaan van lichaamscellen voor een DNA-onderzoek. De verdachte kan hiertoe niet gedwongen worden.

Risico's van genetische manipulatie

Mogelijk ben je intussen onder de indruk van de geweldige mogelijkheden die de recombinant-DNA techniek biedt, je kan er planten mee verbeteren, je kan ziektes bestrijden, op grote schaal kostbare geneesmiddelen laten produceren, enzovoorts. En dan te bedenken dat de genoemde voorbeelden slechts een greep zijn uit de mogelijkheden! Kortom: de techniek biedt vrijwel onbegrensde mogelijkheden.
Toch is een optimistische stemming niet helemaal op z'n plaats. Daarvoor kleven teveel bezwaren aan de techniek.

In de eerste plaats is dat het risico dat genetisch gemanipuleerde organismen, of dat nu bacteriën, planten of dieren zijn, zich ongebreideld gaan vermenigvuldigen. De transgene organismen (bacteriën, planten of dieren met stukjes 'vreemd' DNA) zouden zich tot een plaag kunnen ontwikkelen. Het evenwicht in de natuur tussen planten en dieren kan daardoor verstoord raken. Een tweede punt van zorg is het mogelijke misbruik van de DNA-techniek zelf. Kennis van de techniek en macht over het genetisch materiaal is in handen van slechts enkelen. Het gevaar bestaat dat dit leidt tot onaanvaardbare machtssituaties.

We kunnen daarbij denken aan een overheid die dit type wetenschap gebruikt om de natuur (inclusief de mensen) naar haar hand te zetten. Of aan een machthebber die door de DNA-techniek bewust probeert om schadelijke micro-organismen, als biologisch wapen, te maken.

Misschien lijkt dit allemaal erg ver weg en te ver doorgefantaseerd. Wel moeten we ons realiseren dat het gevaar van niet te hanteren machtssituaties zeker aanwezig is. We zien dat bijvoorbeeld al in de enorme invloed van het bedrijfsleven op de landbouw. Om bij de tijd te blijven, zijn de boeren wel verplicht de nieuwe vindingen die dikwijls door het bedrijfsleven worden ontwikkeld, ook te gebruiken. Kleine boerenbedrijven kunnen daardoor steeds moeilijker het hoofd boven water houden.

Daarnaast heeft de recombinant-DNA techniek verstrekkende gevolgen voor de wereldeconomie. De Derde Wereldlanden dreigen hiervan de dupe te worden. Een voorbeeld ter verduidelijking: als zoetstof voor frisdranken werd van oudsher suiker van suikerriet of suikerbiet gebruikt. Een Amerikaans bedrijf is er echter in geslaagd om een bacterie een veel zoetere zoetstof te laten maken. Frisdrankfabrikanten in de VS zijn vervolgens de rietsuiker die ze voorheen gebruikten, gaan vervangen door deze zoetstof. Daardoor is de import van rietsuiker uit ontwikkelingslanden drastisch gedaald. Boeren die daar direktvan afhankelijk zijn, werden de dupe.
Zo kan dus een uitvinding in een Westers laboratorium enorme gevolgen hebben voor miljoenen mensen in andere werelddelen.

Naast de genoemde praktische bezwaren en risico's zijn er ook andere kanttekeningen te plaatsen bij genetische manipulatie.

Door middel van genetische manipulatie is de mens bezig drastisch in te grijpen in de schepping. Kan dat? Mag dat? Is de mens zo niet bezig de schepping naar zijn hand te zetten, door als het ware nieuwe soorten te maken?

Het nadenken over déze vragen is minstens zo belangrijk als het nadenken over de praktische bezwaren tegen genetische manipulatie. In het volgende hoofdstuk gaan we daarom dieper in op deze ethische kant van genetische manipulatie.

Besluit genetisch gemodificeerde organismen

Kennisgeving van beschikking

De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer maakt bekend dat hij vergunning op grond van het Besluit genetisch gemodificeerde organismen Wet milieugevaarlijke stoffen (Stb. 1993, 435), heeft verleend aan:

• Intervet International B.V. te Boxmeer voor vervoer van afval uit D-ll dierproeven naar een inrichting voor verbranding van bedrijfsafvalstoffen. De aanvraag is ingeschreven bij DGM/SVS onder nummer BGGO 94/11.
• D. J. van der Have B.V. te Kapelle voor veldproeven met bloeiende genetisch gemodificeerde virus- en/of herbicideresistente surkerbietplanten. De activiteiten zijn voorgenomen plaats te vinden in de gemeenten Alphen en Riel, Bergen op Zoom, Drorrten, 'sGravenzande, Kortgene, Reimerswaal, Sint Anthonis, Sirrt Phillpsland, Tholen, Vlijmen, Wissenkerke en. Wouw. De aanvraag is ingeschreven bij DGM/SVS onder nummer BGGO 94/12.
• D.J. van der Have B.V. te Kapelle voor veldproeven met bloeiende genetisch gemodificeerde fructaanproducerende suikerbietplarrten. De activiteiten zijn voorgenomen plaats te vinden In de gemeenten Alphen en Riel, Bergen op Zoom, Drorrten, 'sGravenzande, Kortgene, Reimerswaal, Sirrt Anthonis, Sint Philipsland, Tholen, Vlijmen, Wtssenkerke en Wouw. De aanvraag is ingeschreven bij DGM/SVS onder nummer BGGO 94/13.
• D.J. van der Have B.V. te Kapelle voor veldproeven met bloelende genetisch gemodificeerde trehalose-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen