2. Kerkelijke situatie

De Heere heeft MacCheyne in rijke mate willen gebruiken voor de uitbreiding van Zijn Koninkrijk in Schotland. In de kerk van Schotland heeft hij een belangrijke plaats ingenomen.

Voor enig inzicht in de kerkelijke situatie ten tijde van MacCheyne is het goed te weten in welke kerkelijke traditie ds. MacCheyne stond. We willen dit duidelijk maken met behulp van enkele markante punten uit de geschiedenis van de Schotse kerk.

Reformatie

1505

Schotland is een land met een groot geestelijk erfgoed. Een land waarin de Heere wonderen gedaan heeft. Door de eeuwen heen heeft de Schotse kerk gestreden om het erfgoed zuiver te bewaren. George Wishart, een Schotse theoloog, heeft de Reformatie leren kennen in Zwitserland en verbreidde het door zijn indringende prediking onder de Schotten. Hij is één van de eerste slachtoffers van de Roomse inquisitie. In 1546 sterft hij de marteldood in St. Andrews. Zijn werk wordt voortgezet door zijn leerlingen, van wie John Knox (1505 -1572) het meest op de voorgrond treedt.

In de St. Gilles in Edinburgh hebben de woorden Gods geklonken, gesproken door Zijn knecht John Knox. Hier hebben ook de scherpe en veroordelende woorden geklonken tegen koningin Mary Stuart. Knox stelde haar zondige levenswijze aan de kaak. In de 16e eeuw heeft de kerk van Schotland veel veranderingen meegemaakt. Vanaf het begin van de Reformatie is in de kerkregering, belijdenis en liturgie gestreefd naar het voorbeeld van Calvijn. De kerkdiensten zijn sober en men houdt zich aan de presbyteriaanse kerkregering; met predikanten, ouderlingen en diakenen.

De regerende vorsten van het huis van Stuart proberen echter in de Schotse kerk het bisschoppelijke systeem in te voeren. Dat wil zeggen dat de predikanten benoemd worden door de bisschoppen, die op hun beurt aan de kroon verantwoording schuldig zijn. Deze vorm van kerkregering wordt wel de episcopaalse kerkregering genoemd. Daarbij is de koning(in) in feite hoofd van de kerk.

Verder wil men de liturgie aanpassen: men wil tijdens de kerkdiensten gebruik maken van gezang- en gebedenboeken. Dit alles doet de Schotse protestanten echter teveel denken aan de roomse praktijk.

1560

John Knox heeft zich fel verzet tegen de invloed van de vorst door middel van het episcopaat. Het is hem gelukt om in 1560 de kerkregering naar calvinistisch model in het Parlement te laten be- krachtigen. Kort na de dood van John Knox dreigt er echter alweer gevaar. De zoon van Maria Stuart, Jacobus VI, komt in 1567 aan de regering. Hij wil de Schotse kerk aanpassen aan de bisschoppen-hiërarchie, zoals deze in Engeland geldt. Hij eist meer invloed in kerkelijke zaken en probeert het land weer te verroomsen.

Onder leiding van Andrew Melville keren een groot aantal edelen en predikanten van de Schotse kerk zich tegen dit streven van de koning. In 1580 wordt het "National Covenant" (het nationale verbond) van kracht, dat waarborgen bevat voor de handhaving van de presbyteriaanse kerkvorm. Het bisschoppenstelsel wordt afgeschaft. Dit is echter slechts voor een korte tijd.

1625

In 1625 volgt Karei I zijn vader Jacobus VI op. Tijdens zijn regering neemt de strijd om de confessie (belijdenis) van de Schotse kerk toe. Karei haat het calvinisme en jaagt ook de edelen tegen zich in het harnas. Bovendien worden de burgerrechten van het volk aangetast. Hij wil alles wat aan de Reformatie doet denken wegwerken. Zo vindt hij dat er een nieuw liturgisch dienstboek en een nieuwe kerkorde moet komen. Karei I wil wat de kerkregering betreft nog verder gaan dan het bisschoppelijke systeem. Hij wil dat de kerk geregeerd wordt naar erastiaans model (genoemd naar Erastus, die de kerk als verlengstuk van de overheid zag). Zijn drijfveer is dat de kerk zich onderwerpt aan het gezag van de koning. De bisschoppen geven opnieuw de toon aan in de kerk. De getrouwe predikanten zitten intussen ook niet stil. Van alle kanten stromen de protesten naar Edinburgh.

Tweede Reformatie

1638

Op 28 februari 1638 verzamelen zich 6.000 mensen op het kerkhof van de Greyfriars Church in Edinburgh. Uit alle lagen van de bevolking zijn ze er: de adel, de predikanten, de burgers en het gewone volk. Ze zijn gekomen om het Nationaal Verbond met God te sluiten en te ondertekenen. Dit verbond is door ds. Henderson en Lord Warriston opgesteld. Het verbond is een vernieuwing en bekrachtiging van het in 1580 gemaakte Covenant (verbond), ten gunste van de leer van de Reformatie.

Daar staat ds. Alexander Henderson. met opgeheven hoofd, temidden van de duizenden. Men voelt de ernst van de zaak en legt een eed af voor Hem, Die de harten doorzoekt. Een gedeelte uit het Covenant luidt: "Wij beloven en zweren bij de grote Naam van onze God en Heere dat wij onze belijdenis en gehoorzaamheid aan de genoemde godsdienst zullen handhaven tegenover God, tegenover de koning en ons land".

Om vier uur wordt de eerste handtekening onder het dokument gezet. Uur na uur gaat dat door. Sommigen tekenen in plaats van met inkt, met hun eigen bloed. De gebeurtenis wordt in Schotland wel aangeduid met Second Reformation (tweede Reformatie). De voorstanders van de presbyteriale kerkregering worden voortaan 'Covenanters' genoemd. In 1640 wordt het National Covenant door het parlement bekrachtigd.

Ds. Alexander Henderson is de bezielende leider van de presbyterianen. Dat is niet altijd zo geweest. Aanvankelijk is hij een vurig aanhanger van de episcopale kerkvorm.

Zijn eerste gemeente is dit echter helemaal niet. De dag waarop hij intrede zal doen, spijkeren de gemeenteleden de deuren van de kerk dicht, zodat ds. Henderson en een vriend genoodzaakt zijn door een raam naar binnen te klimmen. De dienst vindt plaats in een leeg kerkgebouw. Als hij eens onder het gehoor van ds. Robert Bruce is (één van de presbyteriaanse predikanten en een strijder voor de kerk) wordt hij getroffen door de tekst: "Voorwaar, voorwaar zeg Ik u, die niet ingaat door de deur der schapen, maar van elders inklimt, is een dief en moordenaar". Er vindt een ommekeer plaats bij ds. Henderson en dat leidt er toe dat hij zich afkeert van de episcopaalse kerk. Hij heeft een belangrijk aandeel gehad in de strijd voor de gereformeerde belijdenis. Namens de Schotse kerk wordt hij afgevaardigd naar de Westminster Synode waar de Westminster confessie wordt vastgesteld. Dit is een gereformeerd belijdenisgeschrift, dat tot op de dag van vandaag door een aantal presbyteriaanse kerken als belijdenisgeschrift aanvaard wordt.

In deze tijd strijden naast ds. Alexander Henderson een aantal andere predikanten in de Schotse kerk om het behoud van de confessie.

Enkele van deze predikanten zijn: Hugo Binning, Andrew Gray en Samuël Rutherford. Ds. Samuel Rutherford heeft in zijn leven veel smaad moeten verdragen. Hij is geboren omstreeks 1600 en hij was al op heel jonge leeftijd professor in de filosofie. Later wordt hij predikant. Elke morgen staat Rutherford om drie uur op en begint hij de dag met bidden en lezen. Hij heeft veel geschreven. Om één van zijn boeken is hij een tijdlang geschorst geweest. De bisschop klaagt hem aan bij de kerkelijke inquisitie, omdat hij de leer van Arminius fel had aangevallen.

Tijdens zijn hoogleraarschap in St. Andrew (de plaats waar ook John Knox gewoond heeft) mag hij veel jongeren opleiden tot het predikambt. Zijn prediking is heel krachtig en heeft veel mensen bekeerd. Vanwege enkele van zijn boeken wordt hij ter verantwoording geroepen voor het gerechtshof. Zelfs tijdens zijn sterfbed is er nog een beschuldiging tegen hem ingesteld en wordt hij gedagvaard voor de rechter. Maar hij laat meedelen dat hij voor een andere rechtbank moet verschijnen, waarvan de Rechter zijn Vriend is. Nog voor de dag dat hij voor de aardse rechter moet verschijnen, overlijdt hij.

De periode van 1638 tot 1660 is een bewogen periode in de geschiedenis van Schotland. Het land wordt geteisterd door burgeroorlogen. In 1645 wordt Karei I door troepen van het Engelse parlement verslagen. In 1649 wordt de koning onthoofd en Cromwell wordt heerser in het Britse rijk. De Schotten accepteren dit niet en Karei II wordt in Schotland tot koning uitgeroepen. In 1658 sterft Cromwell en Karei II neemt in Engeland en Schotland de regeringsmacht in handen. In 1661 worden door Karei II de bisschoppen weer ingevoerd in de Schotse kerk.

Er breekt nu een donkere tijd aan voor de kerk in Schotland. Bij de wet wordt bepaald dat alle predikanten die de bisschoppen niet erkennen uit hun ambt gezet zullen worden.

Vele Covenanters worden beboet, gevangen gezet en verbannen.

De jaren 1684-1685 worden in de Schotse kerkgeschiedenis wel "killing times" genoemd. Zo'n 18.000 mensen zijn in deze jaren van vervolging omgekomen. De gemeenten moesten samenkomen op verborgen plaatsen in de Schotse Hooglanden. Ze waren verjaagd, verstrooid en verdrukt.

Een bekende predikant in deze tijd is Richard Cameron. Hij preekt vele malen in de heuvels van de Schotse Hooglanden. Als hij voor de eerste maal het Heilig Avondmaal in de openlucht bedient, komen duizenden mensen naar deze plaats. Het volk is diep onder de indruk van zijn prediking. Richard Cameron spreekt door een bijzondere zalving van de Geest. Overal waar hij komt, maakt hij zich vrij van het bloed van zijn hoorders.

De laatste nacht van zijn leven brengt hij door in Meadowhead, vergezeld van 63 Covenanters. Als 's morgens een vrouw hem water geeft om zich te wassen en hij zich afdroogt en naar zijn handen kijkt, zegt hij: "Dit is de laatste maal dat ze gewassen worden. Het is nodig dat ik ze wasse, want zij zullen door velen gezien worden". Bij het horen van deze woorden begint de moeder van de gastvrouw te huilen. Daarop reageert ds. Cameron met de woorden: "Ween niet over mij, maar over uzelf en over de uwen vanwege de zonden van een zondig land, want u hebt vele treurige en droevige dagen voor u". Op diezelfde dag worden de Covenanters verrast door een groep dragonders. Ontsnappen is niet meer mogelijk. Cameron, die de vijand op hem ziet afkomen, spreekt een kort gebed uit waarin hij driemaal herhaalt: "Heere, spaar het groene en neem het rijpe".

In de eenzame heuvels van Ayrshire sterft Richard Cameron met acht medestrijders voor het getuigenis van Jezus Christus.

Temidden van veel strijd en beproeving zijn het gouden jaren geweest voor het geestelijk leven van de gemeenten.

In 1689 wordt stadhouder Willem III koning van Engeland. AI snel wordt er een verdraagzaamheidswet getekend en komt er een einde aan de vervolgingen. In 1690 komt de Assembly weer bijeen; de bisschoppen worden afgeschaft en de presbyteriale kerkvorm wordt weer ingevoerd.

De strijd keert weer terug als na de dood van koning Willem III koningin Anne aan het bewind komt. De koningin probeert in- vloed te krijgen in de kerk door het patronaatsrecht te wijzigen, Vanouds was het in Schotland de gewoonte dat een patroon van een dorp of stad een voorstel deed voor een te beroepen predikant. De gemeenten hadden echter het recht deze voorgestelde persoon te aanvaarden of af te wijzen.

De koningin poogt nu het oude strijdpunt weer aan te wakkeren door de patroon het recht te geven ambtsdragers aan te stellen. De achterliggende bedoeling is, dat de patroon een predikant kan benoemen die in zijn straatje past. Dat zijn veelal andere predikanten dan de Covenanters voorstaan. Ondanks verzet neemt het Parlement dit voorstel over, terwijl de Synode van de Schotse kerk zich nauwelijks verzet.

Afscheidingen

1733

In 1732 tekent de bekende predikant ds. Ebenezer Erskine protest aan tegen het patronaatsrecht. Deze predikant is ernstig bezorgd over de ontwikkeling in de kerk. Vele predikanten zijn bevangen door de geest van de Verlichting. Deze "verlichte" predikanten willen vrijheid in de kerk om de Bijbel naar eigen inzicht uit te leggen. Zij worden "Moderates" (gematigden) genoemd. Erskine is van mening dat er steeds meer "Moderates" zullen komen als het patronaatsrecht gehandhaafd blijft. Dat komt omdat de plaatselijke bestuurders vaak beïnvloed zijn door het Verlichtingsdenken en vanwege het patronaatsrecht kan de kerk niet verhinderen dat zij gelijkgezinde predikanten beroepen.

De Synode neemt het appél van Ebenezer Erskine niet over en in 1733 wordt Erskine met nog drie predikanten geschorst.

In 1740 scheiden de bezwaarde predikanten zich af van de staatskerk en de "Secession Church" ontstaat. Het is de eerste grote afscheiding in Schotland. Vooral in de Schotse Hooglanden groeit hun aanhang. De naam van Ebenezer Erskine en die van zijn broer Ralph zijn nu nog niet vergeten. Hun preken worden ook vandaag nog gelezen en opnieuw uitgegeven.

1843

Bijna een eeuw later vindt er opnieuw een afscheiding plaats. De kerk gaat zich al meer belemmerd voelen in haar vrijheid en rechten. De overheid en de wereldlijke rechters nemen steeds meer beslissingen in de kerk. Dit geeft al jarenlang grote spanningen. In 1843 komt de Synode van de kerk bijeen in Edinburgh. De officiële vertegenwoordiger van de koningin is ook gekomen. De voorzitter van de Synode verwelkomt hem en deelt mee dat voortzetting van de synodale vergadering niet mogelijk is, omdat de regering de rechten en vrijheden van de kerk steeds meer ver-kort. Hij legt een schriftelijk protest op tafel en verlaat de stampvolle kerk. Onder ademloze stilte vertrekken de synodeleden één voor één. Buiten stelt men zich op en vertrekt in een stoet naar Tornfield Hall, waar de Free Church gesticht wordt. 474 predikanten treden uit, 752 blijven in de kerk van Schotland. In de gemeenten van de Free Church krijgt de prediking van bekering en vrije genade weer een duidelijke plaats. Tevens wordt de presbyteriale kerk-regering weer in ere hersteld.

Eén van de predikanten die bij de afscheiding aanwezig is, is ds. R.M. MacCheyne, In datzelfde jaar overlijdt hij op 29-jarige leeftijd. Onder zijn bediening ontstaat in Dundee en omgeving een krachtige opwekking.

1876

De Free Church noemt zich vanaf 1876 de 'Verenigde Kerk omdat een aantal kleinere kerken (o.a. de Secession Church) zich weer bij elkaar aansluiten. In 1892 wordt in deze kerk bepaald dat een ieder vrij is om de leer van de kerk op eigen wijze te interpreteren. Een aantal predikanten en ouderlingen verzetten zich tegen deze leervrijheid. Zij scheiden zich in 1893 af. Het nieuwe kerkverband krijgt de naam Free Presbyterian Church. Met deze kerk zijn er verschillende kontakten vanuit onze gemeenten. De Free Presbyterian Church telt ongeveer 40 gemeenten met ca. 25 predikanten. De gemeenten zijn vooral te vinden in de Schotse Hooglanden.

De kerkdiensten vertonen veel overeenkomsten met die in onze gemeenten. De Woordverkondiging staat centraal. Er zijn echter ook een aantal verschillen:

- tijdens het gebed gaan alle kerkgangers staan.

- de dienstdoende ouderling is tevens voorzanger, omdat men het orgel afwijst als een overblijfsel uit de Rooms-katholieke kerk.

- met uitzondering van de dienstdoende ouderling zit de kerkeraad tussen de kerkgangers.

De gereformeerde gezindte in Nederland heeft veel aan Schotland te danken. Onze theologie is ook door hen medebepaald. Het is daarom goed om met elkaar na te denken over het werk van de Heere in de geschiedenis van de Schotse kerk. We kunnen er van leren ons erfgoed te bewaren en standvastig te blijven in de leer van onze vaderen. Kennisname van de geschiedenis van de Schotse kerk is ook ter bemoediging. Uit de geschiedenis blijkt dat Jezus Christus gisteren en heden Dezelfde is en tot in der eeuwigheid.

De poorten van de hel zullen Zijn gemeente niet overweldigen!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen