4. De kerkelijke situatie In Oost-Europa

Situatie zeer uiteenlopend

Over de kerken in Oost-Europa zijn wij matig geïnformeerd. Via de officiële kanalen krijgt men maar weinig gegevens. Deze informatie is meestal ook nog gekleurd door de kommunistische voorlichters. Tegenover de gegevens die we via illegale kanalen krijgen, koesteren we vaak achterdocht omdat deze bronnen niet te kontroleren zijn. Bovendien moeten we bedenken, dat wanneer we schrijven over dé kerkelijke situatie in Oost-Europa, we een gebied met ruim 200.000.000 inwoners op het oog hebben. Deze zijn verdeeld over meer dan 10 staten, met elk een eigen kommunistisch regime. De kommunistiscbe macht heeft in ieder land een verschillend gezicht. Het is daarom moeilijk in het algemeen over dé kerkelijke situatie in Oost-Europa te spreken.

We stuiten hier op een belangrijk probleem. De situatie is in elk kommunistisch land anders. Behalve dat het kommunistisch regime in iedere staat een eigen karakter heeft, is ook de positie van de kerk in elk land verschillend.

In Albanië is bijvoorbeeld alle kerkelijk leven onderdrukt, terwijl Polen het meest roomskatholieke land van ons werelddeel is. In Rusland worden mensen om hun geloof gevangen genomen, maar in de D.D.R. (Oost-Duitslard) is daar nauwelijks sprake van. Er is natuurlijk wel een gemeenschappelijk streven van de kommunisten t.a.v. de kerken. Uiteindelijk zullen deze moeten verdwijnen. De houding die de Sowjet-regering jegens de kerk aanneemt, is een soort "moeder-model", dat in principe in alle landen dient te worden toegepast. Het is echter niet zo dat men in elk land even ver op weg is naar de vernietiging van de kerken.

Evenals in het vrije westen vindt men ook in Oost-Europa een groot aantal verschillende kerken en godsdienstige groepen. In ieder land worden protestantse en roomskatholieke kerken gevonden. Belangrijker zijn echter de orthodoxe kerken. Deze zijn bij ons nauwelijks bekend. Daarnaast vindt men allerlei godsdienstige sekten en stromingen waarvan voor ons de baptisten en pinkstergemeenten het bekendst zijn. Ieder van deze kerken beeft een eigen gedragslijn tegenover bet kommunisme. Terwijl de orthodoxe kerk in Rusland geneigd is met de regering een verregaande samenwerking aan te gaan, is een grote groep van baptisten daartoe juist niet bereid. De recente ontwikkelingen in Polen laten zien, dat de kerk hier een soort brug-funktie wil vervullen tussen de kommunistiscbe partij en de vrijheidsidealen van de vrije vakbond "Solidariteit".

Het is belangrijk te bedenken welke plaats de kerk in de loop van de geschiedenis in een bepaald land heeft ingenomen. In Rusland heeft het kommunisme de kerk lang gezien als een laatste rest van de macht van de tsaren. De reden hiervoor was dat de kerk de macht van de tsaren steunde.

In Hongarije was het protestantisme daarentegen een macht die streed tegen de roomskatholieke regering. Omdat het protestantisme daar één van de vrijheidsbewegingen was, kon het kommunisne niet om het feit heen dat de bevolking veel sympathieker tegenover het protestantisme stond dan de Russen tegenover hun orthodoxe kerk.

Ondanks deze beperkingen zijn er toch enkele algemene zaken te noemen, die de problemen van de kerken in Oost- Europa aangeven.

A. Scheiding tussen kerk en staat

In alle oosteuropese landen is een officiële scheiding van kerk en staat. Daarbij is de grondwet van de Sowjet-ünie hét voorbeeld. In feite betekent dit dat de kerk geen uitspraken mag doen die het openbare leven betreffen. De russische partij-ideoloog Kurojedov zei: "de kerk is bij ons vrij en zelfstandig in de vervulling van haar enige funktie, het religieuze verlangen van de gelovigen te bevredigen". Dit betekent dat de kerk zich niet mag inlaten met het onderwijs aan de school, de opvoeding van kinderen, diakonale hulpverlening e.d. De kerk is binnen de kerkmuren teruggedrongen. Ze wordt verplicht tot het leiden van een getto-bestaan.

De scheiding van kerk en staat betekent niet, dat de staat de kerk ongemoeid laat. Ook vrijheid van godsdienst geeft de kerk geen bevrijding van staatsbevoogding. Behalve dat de staat allerlei beperkende maatregelen oplegt, oefent ze ook een streng toezicht uit op het kerkelijk handelen. Die kerken, die zich niet willen onderwerpen aan deze voorschriften, worden niet erkend. In dat geval wordt zo'n gemeente gedwongen een ondergronds bestaan te leiden.

B. Beperkende maatregelen

In de grondwet van elk kommunistisch land is de vrijheid van godsdienst gewaarborgd. Ondanks dit artikel worden aan de kerken allerlei belemmerende voorschriften opgelegd. De belangrijkste voorschriften zijn bedoeld om de groei van de kerken tegen te gaan. Zo is in meerdere of mindere mate verboden minderjarigen kennis te laten nemen van de bijbelboodschap. In Rusland mag de kerk geen enkele bemoeienis hebben met jongeren tot 18 jaar. Overal worden geestelijken en predikanten, Bijbel en geloofsleer uit de scholen geweerd, Nergens bestaan meer konfessionele scholen, behalve enkele gymnasia in Hongarije. In Tsjecho-Slowakije en Hongarije mag op school nog wel godsdienstonderwijs worden gegeven, maar leerlingen worden onder zware druk gezet om er niet meer heen te gaan.

In alle kommunistische landen is een grote honger naar het Woord van God. Van tijd tot tijd geeft de kommunistische overheid toestemming om enkele duizenden Bijbels te drukken. Dit aanbod is veel te gering om de vraag naar Bijbels op te vangen. In de meeste kommunistische landen is import van Bijbels langs legale wegen onmogelijk. De hulp vanuit het westen via de Bijbel-smokkelarij is evenmin in staat aan de grote behoefte te voldoen. Behalve dit tekort, ontbreekt het vrijwel alle kerken aan goed katechisatiemateriaal, goede liederenboeken en studiemateriaal voor de predikanten. 

In geen enkel kommunistisch land is het aan de kerk toegestaan om evangelisatiearbeid te verrichten. Dit wordt gezien als indoktrinatie van de bevolking en is dus strafbaar.

Iedere kerk of godsdienstige groepering is verplicht zich bij de overheid te laten registreren. Voorwaarde voor de registratie is, dat men belooft zich te zullen onderwerpen aan de maatregelen van de overheid aangaande de godsdienst. Deze maatregelen betreffen zowel het optreden van de kerk naar buiten toe, als ook het bestuur van de kerk en de inrichting van de eredienst. Het bezoeken van een niet-geregistreerde kerk is verboden en kan een gerechtelijke procedure jegens de gelovige tengevolge hebben.

C. De atheïstische propaganda

Het atheïsme is een wezenlijk onderdeel van de kommunistische leer. Het gaat ervan uit dat het geloof in God een hersenschim is die verdwijnen moet en zal. Terwijl het de kerk verboden wordt evangelisatie te bedrijven, heeft het atheïsme alle ruimte om propaganda te maken. Dit atheïsme wordt op verschillende wijzen gestimuleerd. Iedere middelbare scholier is verplicht het onderwijs te volgen in de leer van het kommunisme. Wil een jongere zeker zijn van een goede karrière, dan zal hij ook aktief moeten zijn in de kommunistische jeugdorganisatie. Hier krijgt hij zijn vorming tot goed partijlid. Behalve aan het schoolonderwijs wordt ook veel geld besteed aan het wetenschappelijk onderzoek van het atheisme. In de Sowjet-Unie kent vrijwel iedere universiteit een instituut voor wetenschappelijk atheïsme. Het akademisch tijdschrift "Wetenschap en Godsdienst" doet pogingen aan te tonen dat het geloof in God behoort bij de primitieve mens. In de atheïstische musea vindt men de resultaten van dit wetenschappelijk onderzoek. Op vrijwel ieder schoolreisje is het bezoek aan een dergelijk museum een vast programmapunt.

Het atheïsme heeft alle ruimte in de programma's van radio en televisie. Slechts in enkele landen wordt de bevolking summier geïnformeerd over gebeurtenissen in het kerkelijk leven.

D. Dwangmaatregelen

Oorspronkelijk ging het kommunisme ervan uit dat tengevolge van de veranderingen in de maatschappij de kerk vanzelf zou verdwijnen. Na ruim een halve eeuw kommunisme blijken theorie en praktijk echter niet met elkaar te kloppen. Nadat tijdens het bewind van Stalin veel gelovigen zijn geliquideerd, blijkt de kerk zich desondanks weer uit te breiden. Behalve van atheïstische propaganda maakt de overheid ook in meerdere of mindere mate gebruik van dwangmaatregelen. Vooral in de Sowjet-Unie gebruikt men deze methode bij het bestrijden van de godsdienst. De geheime diensten spelen hierbij een belangrijke rol. Deze zijn vrij om alle methoden te gebruiken die zij nodig achten. Deze organisaties zijn in staat om in iedere godsdienstige groepering te infiltreren. Door intimidatie (angst aanjagen) en chantage (afpersen) proberen ze de gelovigen hun belijdenis ontrouw te laten worden. Wanneer deze methoden niet baten, worden aan de christenen willekeurig allerlei strafmaatregelen opgelegd. In de praktijk kan dit betekenen dat de gelovige zijn werk kwijtraakt, of dat hem een boete wordt opgelegd; hij wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf of tot verbanning. Het meest ingrijpende is wel de opname van een gelovige als patiënt in een psychiatrische kliniek.

Voor deze mensen is de situatie uitzichtloos omdat ontslag uit de inrichting afhangt van de willekeur van de partij. Gedurende de laatste tien jaar hoort men slechts sporadisch van een onmiddellijke liquidatie van de gelovigen. Dat neemt niet weg, dat tientallen hun straftijd in de kampen niet overleven vanwege de barbaarse omstandigheden. Belangrijk is daarbij te bedenken dat de positie van de gelovigen in de kampen mede afhangt van de hulp vanuit het westen. Verscheidene gelovigen hebben na het uitzitten van hun straftijd verklaard, dat zij het beter kregen, toen er vanuit het westen voor hen bij de overheid geprotesteerd werd.

Tenslotte

In dit hoofdstukje zijn slechts enkele opmerkingen gemaakt over de kerkelijke situatie in Oost-Europa. In een volgend hoofdstukje willen we deze algemene schets wat nader inkleuren aan de hand van de kerkelijke problemen in de Sowjet-Unie. Bij dit alles zijn we verre van volledig. Bovendien moet je bedenken, dat de berichten uit Oost-Europa elkaar vaak tegenspreken. Zo kunnen bezoekers van de Sowjet-Unie beweren, dat er volop gelegenheid is voor de burgers tot kerkbezoek. Zij vergeten echter te vertellen dat ze alleen in gebieden zijn geweest die voor toeristen toegankelijk zijn. Om de propaganda tegenover het westen te voedeen worden toeristen in Rusland vaak deze kerken getoond.

Zoals in de inleiding opgemerkt, gelden alle opmerkingen ook niet in dezelfde mate voor elk land. Terwijl in Hongarije de kerk geduld wordt, kun je in Rusland spreken van een vervolgde kerk. Hopelijk is je wel duidelijk dat de situatie van de kerken in het verwereldlijkte West-Europa verschilt van die van de kerken in atheïstisch Oost-Europa.

Natasja Vins, dochter van de bekende ds. Georgi Vins, vertelde tijdens haar bezoek aan ons land:

"Christenkinderen hebben het moeilijk in de Sowjet Unie. Als een kind met zeven jaar naar school gaat, gelooft het kind wat zijn moeder hem thuis heeft geleerd, maar de juf gelooft hij ook.

Als die juf hem nu gaat vertellen dat God niet bestaat en dat er van de verhalen die zijn moeder over Hem vertelt, niets klopt, dan wordt het voor dat jonge kind erg moeilijk. Hij wil ze graag allebei geloven, maar dat kan niet.

Als christenkinderen door de onderwijzer(es) op hun nummer gezet worden (en dat gebeurt nogal eens!) dan worden ze door hun klasgenoten uitgelachen en geplaagd."

Een bulletin van de Verwantenraad (zie PDF). Regelmatig wordt hierin melding gemaakt van opnames in psychiatrische inrichtingen! Naast de gevouwde handen staat: "Het zuchten der gevangenen kome voor Uw Aangezicht" naar Psalm 79:11 uit de russische Bijbel.

Strafkamp, omringd door wachttorens (zie PDF). Vele gelovigen worden veroordeeld tot langdurige gevangenisstraffen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen